Hamshahri Newspaper

ثريا اميني
دومين ميزگرد تخصصي فرهنگ وارتباطات الكترونيك در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات توسط گروه پژوهشي رويكرد اجتماعي به فناوري اطلاعات برگزار شد.
اين ميزگرد با حضور «دكتر حري» استاد دانشگاه، «دكتر زارع» عضو هيات علمي دانشگاه تربيت معلم، «دكتر يزديان» عضو هيات علمي دانشگاه تربيت مدرس، «مهندس بهبهاني» معاون فناوري پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و «دكتر بهزاد دوران» مدير گروه رسانه هاي الكترونيك برگزار شد.
در اين نشست ۵ رويكرد رسانه شناسي، قابليت هاي رسانه هاي الكترونيك، محتواشناسي رسانه هاي الكترونيك، مخاطب شناسي و تأثير اجتماعي رواني رسانه هاي جديد برروي افراد جوامع، مورد بحث قرار گرفت.
در ابتداي اين جلسه «دكتر حري» استاد دانشگاه تهران ،درباره سواد اطلاعاتي و اخلاق اطلاع رساني به سخنراني پرداخت و اظهار داشت: در عصر اطلاعات، مفهومي كه سبب شده است، سواد اطلاعاتي پديد آيد مرتبط با جامعه اي است كه عمر چنداني ندارد، از جامعه اي به عنوان جامعه اطلاعاتي مي توان نام برد كه در آن اطلاعات نقش تعيين كننده اي ايفا كنند. وي افزود: سواد اطلاعاتي، مهارتي است كه فرد با كسب كردن آن قادر است مسير جستجوي اطلاعات را بيابد و آن را مورد گزينش، ارزيابي و استفاده بهينه قرار دهد.
حري در خصوص تاريخچه سواد اطلاعاتي تأكيد كرد: سواد از لحاظ طيف معنايي تابع يك سلسله زماني و مكاني بوده است كه در طول تاريخ سواد را بيشتر با خواندن و نوشتن مي شناسند كه دوره اوج آن در عصر صنعتي بوده است.
وي افزود: در اواخر دوره صنعتي اصطلاح سواد كارگري به وجود مي آيد ،يعني به تدريج كارگرها بايد دانش فراتر از يك مهره توليد مي كردند و از مهارت خواندن و نوشتن صرف فراتر مي رفتند و طيف معنايي داراي مفاهيم و اصطلاحات مورد نياز خود را ارتقا مي دادند ودر واقع سواد كارگري همان مفهومي است كه به آن امروزه سواد اطلاعاتي مي گويند. حري با بيان اينكه در عصر اطلاعات، مفهومي كه سبب شده است، سواد اطلاعاتي پديد آيد مرتبط با جامعه اي است كه عمر چنداني ندارد .وي اظهار داشت: از اين جامعه به عنوان جامعه اطلاعاتي مي توان نام برد. جامعه اي كه اطلاعات نقش تعيين كننده اي در آن دارد، بر اين اساس شاخص تميز ميان دو جامعه سنتي و اطلاعاتي، اطلاعات است.
وي با اشاره به اين كه وقتي اطلاعات محور تمام ارزشگذاري ها در جامعه قرار مي گيرد، طبيعي است كه سواد اطلاعاتي مورد توجه بسيار باشد، گفت: سواد اطلاعاتي، مهارتي است كه فرد با دانستن آن قادر است مسير جستجوي اطلاعات را بيابد و آن را مورد گزينش، ارزيابي و استفاده بهينه قرار دهد كه در واقع دستيابي به اطلاعات و بكارگيري مطلوب آن است. اين پژوهشگر جامعه اطلاعاتي را محصول توليد شده سواد اطلاعاتي دانست كه در معرض داوري در هر جامعه براي سنجش توسعه يافتگي قرار مي گيرد. وي در اين خصوص ابراز داشت: در تمام دنيا انجمن هاي علمي، سلسله گام هايي را براي رسيدن به سواد اطلاعاتي بر مي دارند كه مي توان آن ها را در چند گروه طبقه بندي كرد. بر اين اساس براي اينكه فرد، گروه يا جامعه اي وارد عرصه سواد اطلاعاتي شود اول بايد بداند نيازش چيست.
وي افزود: امروزه يكي از شاخص هاي مهم در دنيا اين است كه جوامع چقدر توليد علمي دارند. منظور مقالاتي است كه در يك نشريه علمي به چاپ مي رسد و به ارزش گذاري كليه توليدات علمي يك جامعه مي پردازد و آن چيزي كه به عنوان محصول نهايي توليد مي شود و در معرض داوري اهل تخصص قرار مي گيرد همان محصول فرايند سواد اطلاعاتي به معني امروزي است.
حري تشخيص منابع اطلاعاتي، سايتهاي اينترنتي، نيروهاي انساني متخصص سايت هاي دانشگاهي، كتابخانه اي و ... را از ديگر مشخصه هاي سواد اطلاعاتي در جامعه عنوان كرد.وي در پايان تأكيد كرد: براي پديدآوردن جامعه اطلاعاتي در يك جامعه فقط وجود داشتن نخبگان معرفت اجتماعي در راس هرم، كفايت نمي كند و بايد اين طيف در تمام قاعده هاي هرم نفوذ كنند.
در ادامه دكتر زارع به بررسي كاركرد ارتباطات الكترونيكي در مفهوم اوليه با رويكرد اجتماعي پرداخت و گفت: رسانه ها امروز جزئي از مباحث روزمره زندگي افراد يك جامعه را تشكيل مي دهند و اين رسانه ها هستند كه الگوهاي فرهنگي را به قشرهاي مختلف يك جامعه تحميل مي كنند. وي با اشاره به بحران هايي كه رسانه در خانواده ايجاد مي كند و آثار آن بر جامعه تأكيد كرد وگفت: كاركرد نظارتي، آگاهي دهي، تأمين خبر، ايجاد همبستگي، گزينش تفسير، انتقال فرهنگ و آموزش، محيط زيست، حقوق زنان و ... از جمله مفاهيمي هستند كه خاستگاه آن جامعه ما نيست و توسط رسانه ها به فرهنگ ما منتقل مي شوند.
وي افزود: رسانه ها مي توانند بر روابط افراد خانواده تأثير بگذارند و روابط ميان فردي آن ها را تقويت يا تضعيف كنند، به طور مثال در جوامع قديمي، خانواده بيشتر به فرهنگ پدرسالار متمايل بود، اما با رشد و توسعه رسانه به تدريج از قدرت اين فرهنگ كاسته شد و به سوي از بين رفتن آن پيش مي رود. اين بحران در جوامع پيشرفته از دهه ۱۹۹۰ افزايش يافته است. زارع از جمله عوامل جمعيت شناختي را افزايش بحرانهاي ناشي از ازدواج، تأخير در فرآيند ازدواج، پير شدن جمعيت، تفاوت ميزان مرگ و مير و افزايش خود مختاري زنان توصيف كرد.
وي در خصوص افزايش خود مختاري زنان ابراز داشت: اين فرآيند بر توليد مثل تأثير گذاشته و همچنين اقتدار مردان را تضعيف مي كند. زنان به دليل ارتقاي سطح آگاهي با دشواري هاي مختلف مواجه مي شوند كه مجموعه اينها نشان مي دهد خانواده پدر سالار تضعيف شده و شكل ديگري از خانواده در حال نمود است.
در ادامه دكتر يزديان به بررسي رسانه هاي الكترونيك از بعد فني پرداخت و اظهار داشت: چهار نوع حس انساني در جمع آوري اطلاعات سهم دارند كه هر كدام از اين حس ها در درك فناوري ها نقش دارند، بنابراين هر تكنولوژي كه سبب شود، اطلاعات به انسان انتقال داده شود مانند ارسال تصوير، صدا و درك احساس نقش رسانه را ايفا مي كند.
وي افزود: تركيب اين موضوعات سبب ايجاد چند رسانه اي ها مي شود، مانند مالتي مدياها كه بهترين نوع رسانه هاي الكترونيكي هستند. وي با اشاره به اينكه در تعريف رسانه هاي الكترونيك سه موضوع امنيت، اعتبار و هزينه نقش عمده دارند، ابراز داشت: بايد به موضوع امنيت در رسانه هاي الكترونيك بسيار توجه كرد، زيرا در اين رسانه ها به راحتي با هك كردن يك سايت خاص مي توان اخبار آن را تغيير داد، اما در رسانه هاي سنتي چنين مساله اي به علت هزينه هاي اقتصادي بسيار امكان پذير نيست.
يزديان افزود: رسانه هاي الكترونيكي را به راحتي مي توان ثبت كرد به طوري كه در اينترنت مي توان يك سايت را راه اندازي كرد، اما در رسانه هاي سنتي تاسيس يك روزنامه مدت ها زمان احتياج دارد. همچنين حقوق مالكيت معنوي در رسانه هاي الكترونيكي به راحتي ناديده گرفته مي شود، چرا كه اطلاعات سايت ها را مي توان به آساني تكثير و ذخيره كرد، اما در رسانه هاي سنتي به علت ويژگي هايي كه دارد تكثير و ذخيره اطلاعات صرف نمي كند.
اين استاد دانشگاه با بيان اينكه رسانه هاي معمولي در ارتباط با رسانه هاي الكترونيكي از لحاظ زبان، فرهنگ و تبليغات متفاوت عمل مي كنند، گفت: به طور مثال در هر سايتي مي توانيد هر خبري را در هر زماني كه مي خواهيد مطالعه كنيد، اما در رسانه هاي سنتي اخبار و اطلاعات ساعات پخش خود را دارند. همچنين تنوع در رسانه هاي الكترونيك بسيار زياد است و آسان تر مي توان با فرهنگ هاي مختلف ارتباط برقرار كرد. وي افزود: توليد محتوا در رسانه هاي الكترونيك روان تر است و با زبان و هر فرهنگي مي توان ارزيابي كرد، اما در رسانه هاي سنتي توليد محتوا از سوي نويسنده انجام مي شود و به طور مثال نمونه آن وبلاگ است. در وبلاگ به عنوان رسانه هاي الكترونيك توسعه فرهنگي ديده مي شود كه بايد در كشورمان به اين موضوع اهميت خاص داد تا به رشد فرهنگ و ارتقاي اطلاعات در جامعه كمك كرد.
دكتر يزديان در پايان گفت: كاهش سواد در استفاده رسانه هاي الكترونيك اهميت ندارد، بلكه مهم اين است كه افراد بدون داشتن سواد امكان استفاده از اين ابزار را داشته باشند، يعني بايد سواد اطلاعاتي خود را ارتقاء دهند. به عنوان مثال كشوري مانند هند كه اكثر افراد از سواد خواندن و نوشتن ضعيفي برخوردار هستند توانسته به خوبي خود را با فرهنگ رسانه هاي الكترونيك هماهنگ كند و راهكارهاي دستيابي به اطلاعات و استفاده از ابزارهاي الكترونيك را به دست آورد. در ادامه مهندس بهبهاني معاون فناوري اطلاعات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به بررسي جايگاه ارتباطات الكترونيك در فناوري اطلاعات پرداخت و گفت: اولين فناوري اطلاعاتي كه بشر خلق كرده ، خط و نوشتن است و اولين ابزار فناوري اطلاعات قلم و كاغذ است. بر اين اساس فناوري اطلاعات عرصه جديدي براي انسان ها در اين كره خاكي به وجود آورده است. وي افزود: پيدايش سريع فناوري اطلاعات در جوامع سبب شده مفاهيم بشري در هر زمان تغيير كند و در همه زمينه ها، برداشت ما را از درك اطلاعات تغيير داده و مفهوم سرمايه، قدرت، مشروعيت را متحول كرده است، بنابراين اقتدار با دانستن تعريف مي شود و مرزي كه به اطلاعات سريع تر دسترسي داشته باشد قدرتمندتر و ثروتمند تر است. وي ادامه داد: فناوري اطلاعات درك ها را از جهان تغيير داده است و به موضوعات قدرت، سرمايه و مشروعيت مفهوم تازه اي بخشيده است.
بهبهاني با بيان اينكه فناوري توليد شده بايد با فرهنگ جامعه متناسب باشد ،تصريح كرد: در كشور ما بدون توجه به اين مساله، تكنولوژي هاي جديد وارد جامعه مي شوند و ما به دنبال راه حل هاي فرهنگي نبود ه ايم. به طور مثال، متوسط مكالمات تلفن همراه در ايران ۱۶ برابر سقف مكالمات تلفن همراه در جهان است. وي تصريح كرد: در جامعه اي كه افراد به موضوعيت فرهنگ فناوري اطلاعات توجه نمي كنند و بيشتر وسيله اي شده براي تشخص افراد و اين فناوري را در حد يك دستگاه زيباي رايانه مي بينند، يا وب گردي در جامعه مان تبديل به معضلي براي جوانان شده است و بسياري نمي دانند از اين وسيله بايد براي چه استفاده كنند و بر اين اساس هويت فرهنگي ما دچار لطمات بسياري مي شود كه جبران ناپذير خواهد بود.
بهبهاني با بيان اينكه بايد فرهنگ استفاده از ابزارهاي جديد را در جامعه نهادينه كرد ابراز داشت: فناوري اطلاعات فرصت هايي را به وجود آورده است كه در دنياي جديد بهتر بتوانيم به سوي رشد وتكامل قدم برداريم و نواقص گذشته را جبران كنيم و به احياي دوباره تمدن ايران اسلامي برآييم.
در ادامه دكتر بهزاد دوران عضو هيات علمي دانشگاه تربيت معلم به بررسي ويژگي هاي ارتباطات پرداخت و تصريح كرد: اگر بخواهيم فرهنگ رسانه اي، اخلاق ارتباط گري و ارتباط دهي را مورد توجه قرار دهيم ارتباط گر نقش برجسته اي را ايفا مي كند. بر اين اساس انواع ارتباط گران و شيوه هايي كه براي برقراري ارتباط اتخاذ مي كنند فرآيند هايي هستند كه به هنجار بدل مي شوند.
وي افزود: رسانه هاي الكترونيك با وجود كاركرد مؤثر و سازنده خود، مفهوم جديدي را به عنوان شكاف اطلاعاتي به وجود آورده اند. وي ادامه داد: اولين گروه بر اساس سن ارتباط گر دسته بندي مي شوند، يعني ارتباط گران با فاصله سني خاص خود، در نظر گرفته مي شوند. به طور مثال: كودكان يك نوع اخلاق اطلاع دهي و اطلاع رساني دارند و هر كدام از گروه هاي جوانان، ميانسالان و سالمندان به نوعي با اين موضوعات روبرو هستند. دوران آنچه در برنامه توسعه و چشم انداز آن مورد توجه بوده است را مطالعه ارتباط گران، فرهنگ غالب رسانه هاي الكترونيك و چگونگي استفاده از اينترنت و تلفن همراه توصيف كرد.
اين مدرس دانشگاه با بيان اينكه ارتباط گران از نوع جنسيت نيز طبقه بندي مي شوند، تأكيد كرد: توسعه و امكانات رسانه هاي الكترونيك فضايي بكر و عرصه جديدي را براي زنان فراهم آورده است و سبب شده ميزان حضور زنان در جامعه به سمت وضعيت متعادل پيش رود.وي با اشاره به اين پرسش كه آيا شيوه هاي اطلاع گيري و اطلاع دهي در زنان و مردان يكسان است؟ ابراز داشت: اگر ميان شيوه هاي ارتباط برقرار كردن اين گروه تفاوت وجود دارد اين اختلاف از چه مسائلي ناشي مي شوند بر اين اساس اين ها موضوعاتي است كه بايد به آن پرداخت تا ويژگي هاي خاص يك ارتباط گر بهتر مشخص شود. وي همچنين با بيان اينكه ارتباط گران را از بعد متمول بودن، نيز مي توان مورد بحث قرار داد، گفت: اين موضوعات شامل پول، قدرت و منزلت ارتباط گران است، بنابراين با آمدن رسانه هاي جديد ما با يك مفهوم جديد باعنوان فقر اطلاعاتي و شكاف اطلاعاتي مواجه هستيم. بر اين اساس لزوماً ميان سنتي و منابع جديد اطلاعات دانشي، تنازع يك به يك برقرار نيست.
دكتر دوران در ادامه اين نشست به بررسي محتواشناسي رسانه هاي الكترونيكي پرداخت و گفت: آنچه كه در رويكرد پست مدرن مطرح شده و مقارن با پديده هاي جديد قرار مي گيرد موضوع زباني و زبان شناسي است. بر اين اساس زبان يك نوع ساختار را تحميل مي كند كه در واقع افراد در چارچوب آن به وجود آمده اند، به طور مثال وقتي وارد ساختار زباني خاصي مي شويد، يك زبان و فرهنگ ارتباط گيري مورد توجه است و بقيه مسائل در حاشيه قرار مي گيرند كه اين نتايج را مي توان در انعكاس اخبار و اطلاعات در رسانه هاي الكترونيك هر جامعه ديد. وي در پايان افزود: در واقع تحليل گفتمان، اصل اساسي در هر ارتباط است كه چگونه تقسيم بندي و روايت كنيم كه همين موضوع را مي توان در تحليل محتواي موضوعات مطرح شده در كتاب هاي درسي دانش آموزان نيزمورد بررسي قرار داد يا با كنترل وبررسي محتواي وبلاگ ها به تفاوت جنسيتي، مذهب و فقير و غني پي برد.