گزارش تكان دهنده مهر از پديده فرار مغزها در ايران
سفرهاي بي بازگشت
دولت استراليا درآمد حداقل ۵۰۰ ميليون دلار از محل پذيرش دانشجوي خارجي را در دستور كار خود قرار داده است. در صورتي كه درآمد آمريكا از محل جذب دانشجوي خارجي قريب به ۱۲ ميليارد دلار برآورد شده است اين رقم در رديف پنجم درآمد از محل صدور خدمات از سوي آمريكا قرار دارد.
از ۲۴۰ مدال آوري كه در المپيادهاي مختلف شركت كرده بودند ۱۲۰، نفر آنها تا كنون از كشور خارج شده اند كه از اين ميان بيش ار ۹۰ نفر در ايالتهاي مختلفآمريكا اقامت كرده اند
|
|
خروج پي در پي نخبگان علمي از ايران طي سالهاي گذشته روند رو به رشدي به خود گرفته و هر ساله بر آمار دانشجويان ايراني حاضر در كشورهاي توسعه يافته افزوده مي شود.
اين قبيل مهاجرت ها از سوي قشر دانشجو و نخبه كشور مي تواند پيام هاي مثبت و منفي براي جامعه به همراه داشته باشد. پيام منفي مهاجرت رابايد در نبود توانايي جذب نخبگان كشور در داخل جستجو كرد ،ولي از سوي ديگر مهاجرت نخبگان داراي پيام هاي مثبتي نيز براي كشور مبدا به همراه دارد و آن داد و ستد علمي است كه در قبال مهاجرت نخبگان امكان پذير مي شود. نخبگان مهاجر مي توانند در كشورهاي توسعه يافته به عنوان يك دانشمند مقيم به كشور خود كمك كنند و يك پل ارتباطي ميان جامعه خود و ساير جوامع پيشرفته براي انتقال علم تلقي شوند. با تمام اين تفاسير شكل مطلوب و ايده آل در اين زمينه آن است كه ما بتوانيم با فراهم كردن شرايط در همه زمينه ها در داخل كشور، دانشمندان مقيم خارج را جذب كنيم و از توانايي هاي آنان استفاده كنيم.
بنا بر همين گزارش در پي تصويب آيين نامه اعزام به خارج با هزينه مشخص و ايجاد واحدي به اين نام در سال ۸۱ در وزارت علوم، تحقيقات و فناوري ۲۰۸ نفر جهت ادامه تحصيل در دانشگاههاي خارجي اعزام شدند كه از ميان اين تعداد ۱۰۷ نفر موفق به دريافت بورس تحصيلي از دانشگاههاي خارجي و بقيه با تقبل شخصي هزينه ها مشغول به تحصيل شدند.
افراد اعزامي با هزينه هاي شخصي در گروههاي علمي علوم انساني، پايه، فني، كشاورزي وهنر در يكي از دانشگاههاي مورد تاييد خارجي مشغول به تحصيل شده اند.
مديركل اداره بورس دانشجويان خارج وزارت علوم در خصوص نحوه برخورد با دانشجويان مستنكف مي گويد: چنانچه دانشجو پس از اتمام تحصيل به كشور مراجعت نكند به دانشجو و ضامن او تذكر داده مي شود و در صورتي كه دانشجو از مراجعت به كشور استنكاف بورزد پيگيري حقوقي آن صورت گرفته و هزينه هاي دانشجو در طول مدت اقامت و تحصيل در خارج از كشور مشخص مي شود و چنانچه دانشجو اصرار به عدم بازگشت داشته باشد مراحل بعدي در دادگاه پيگيري مي شود.
براساس مقررات وزارت علوم، دانشجوياني كه براي ادامه تحصيل به خارج از كشور اعزام مي شوند يك وثيقه با توجه به كشور محل تحصيل دانشجويان و هزينه ها بين ۵۰ تا ۱۰۰ميليون تومان متغير است ، ضمن اينكه براي افرادي كه قادر به تامين اين وثيقه نيستند علاوه بر وثيقه ملكي كه ميزان آن كمتر از اين ميزان است بايد دونفر كارمند رسمي دولت نيز در قبال اعزام دانشجو ،تعهد كارمندي بسپارند.
مطابق گزارش هاي ارايه شده از سوي اداره كل بورس و امور دانشجويان خارج ، در سال ۸۱ دوهزار و ۱۷ نفر دانشجوي بورس داخل دانشگاههاي كشور بوده اند كه از اين تعداد ۹۰ درصد دانشجوي پسر و ۱۰ درصد دختر بوده اند اما از سوي ديگر در همان سال ۳۳۶ نفر براي ادامه تحصيل در دانشگاههاي خارجي اعزام شده اند كه از اين تعداد ۱۸۴ نفر مربي دانشگاه و بقيه افرادي بوده اند كه از سوي كميته بورس براي آنها احكام اعزام صادر شده است.
بنابر همين گزارش در سال ۸۱ جمعا يكهزار و ۲۶۶ دانشجوي مشغول به تحصيل در خارج از كشور وجود داشته كه از ميان اين عده به ترتيب ۱۳/ ۲۸ درصد افراد در دانشگاه هاي انگلستان ، ۲/۱۲ درصد در دانشگاههاي كانادا و ۵/۱۱ درصد در فرانسه مشغول به تحصيل هستند.
طبق آمار اين اداره كل در سال ۸۱ تعداد ۱۵۷ نفر از دانشجويان اعزامي به كشور مراجعت كردند و اين در حالي است كه بر اساس آمار سال ۷۷ و۷۸ به طور متوسط ۱۷۵ نفر جهت ادامه تحصيل در دوره هاي دكتراي كامل به خارج از كشور اعزام شده اند و انتظار مي رود تا سال ۸۱ به همين تعداد به كشور مراجعت نموده باشند.
شايان ذكر است كه از ۲۴۰ مدال آوري كه در المپيادهاي مختلف شركت كرده بودند، ۱۲۰ نفر آنها تا كنون از كشور خارج شده كه از اين ميان بيش از ۹۰ نفر در ايالتهاي مختلف آمريكا اقامت كرده اند.
گزارش صندوق بين المللي پول
براساس گزارش صندوق بين المللي پول ، ايران از نظر مهاجرت در بين ۹۱ كشور در حال توسعه و توسعه نيافته جهان رتبه نخست را دارد به نحوي كه ساليانه ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار تحصيلكرده از ايران خارج مي شوند.
جامعه شناسان معتقدند مهاجرت نخبگان پديده اي جهان شمول، بسيار پيچيده و چندين وجهي است كه دلايل گوناگون اجتماعي، اقتصادي و علمي دارد. بنابراين بايد آن را با نگرشي پويا و فراگير تحليل و از هرگونه برخورد روبنايي و انتزاعي پرهيز كرد لذا مي توان افزايش هفت برابري پديده » فرار مغزها« طي چهار دهه اخير را در همين راستا قلمداد نمود.
آمار صندوق بين المللي پول و نتايج مطالعات در ۶۱ كشور نشان دهنده اين است كه افراد داراي تحصيلات عالي، بيشترين نرخ مهاجرت را دارند و جهت كلي اين حركت نيز از سوي كشورهاي كمتر توسعه يافته به سمت كشورهاي توسعه يافته به خصوص آمريكا بوده است. به عبارت ديگر در سال ۱۹۹۳ بيش از ۳۷ درصد از اساتيد رشته هاي فني و مهندسي و نيز بيش از ۲۵ درصد از استادان رشته رياضي ، آمار و علوم كامپيوتر در آمريكا خارجي بوده اند كه اين آمار طي سالهاي اخير با رشد زيادي مواجه بوده است.
بر اساس آمار ارايه شده از سوي بنياد علمي آمريكا ، در ميان مهاجران مقيم اين كشور پس از كشورهاي هند و چين، كشور ايران در رتبه سوم قرار دارد و به ترتيب از اين كشورها ۲۲۸، ۱۶۵ و ۱۰۵ هزار نفر با تحصيلات عالي به آمريكا مهاجرت كرده اند و چناچه به جمعيت اين سه كشور توجه شود ، رتبه نخست مهاجرت نخبگان به آمريكا را در جهان، ايران از آن خود كرده است. همچنين بيش از ۸۰ درصد برگزيدگان المپيادهاي علمي سالهاي اخير و اكثر رتبه هاي دورقمي كنكور جذب دانشگاه هاي خارجي و به ويژه آمريكا شده اند كه بيشتر آنها انديشه بازگشت به كشور را ندارند ، ضمن اينكه ۹۰ نفر از ۱۲۵ استعدادهاي درخشان كشور يعني ۷۲ درصد از كساني كه در سال هاي اخير در المپيادهاي جهاني رتبه كسب كرده اند در حال حاضر در دانشگاههاي آمريكا تحصيل مي كنند كه اميد به بازگشت شان به كشور حداكثر ۳ درصد است.
مهاجرت صلاحيت ها
« مهاجرت صلاحيت ها » عنوان تعبيري است كه يونسكو براي پديده فرار مغزها يا همان مهاجرت نخبگان به كار مي برد. در هر حال با توجه به تعابير گوناگوني همچون فرار، دفع يا صدور مغزها، مهاجرت اجباري نخبگان، شكار مغزها و ربودن استعدادها كه براي اين پديده جهاني به كار مي رود بايستي اذعان داشت جذب استعدادهاي درخشان و چهره هاي شاخص علوم و فنون كشور به خارج، پديده اي نيست كه تنها در سالهاي اخير رخ داده باشد بلكه پديده اي است كه جهان و به ويژه كشورهاي جنوب و در حال توسعه به طور جدي بيش از چهار دهه است كه با آن مواجه هستند و در شرايط امروز جهان و تبديل شدن آن به دهكده جهاني و عصر فراتكنولوژي و جهان ارتباطات و اطلاعات شتاب به مراتب بيشتري به خود گرفته است. به گونه اي كه هر ساله حدود يك ميليون دانشجو در جست و جوي تحصيلات عالي به ديگر كشورها هستند كه در اين ميان بيشترين درخواست مربوط به كشور آمريكاست.
به دنبال جذب نخبه هاي ايراني
كشورهاي حوزه خليج فارس از جمله دبي، امارات و شارجه در حالي براي جذب دانشجويان كشورهاي همسايه به ويژه دانشجويان ايراني در صدد توسعه دانشگاههاي بين المللي خود هستند كه مسوولان كشور هيچ گونه سياستگذاري براي مهار مهاجرت دانشجويان ايراني به اين كشورها ندارند. گزارش ها حكايت از مهاجرت سه هزار دانشجوي ايراني به دانشگاههاي غيردولتي و تازه تاسيس امارات دارد كه در حال حاضر با هزينه سالانه ۶۰ تا ۷۰ ميليون دلار در اين دانشگاهها تحصيل مي كنند. طي سال هاي اخير ۱۰۰ مركز آموزش عالي در امارات متحده عربي تاسيس شده و هزاران دانشجو جذب كرده است و اين در حالي است كه از بين اين تعداد مركز آموزشي فقط برنامه هاي درسي ۱۰ دانشگاه به تصويب رسيده و مدارك تحصيلي آنها معتبر است. ضمن اينكه هنوز برنامه درسي ۱۴ دانشگاه فعال در امارات عربي متحده به تاييد وزارت علوم و تحقيقات امارات نرسيده اما اعتبار آنها از سوي وزارت علوم ، تحقيقات و فناوري كشور ما به رسميت شناخته شده است.
براساس آخرين آمارها نزديك به سه هزار دانشجوي ايراني در مقاطع مختلف تحصيلي در دانشگاههاي امارات تحصيل مي كنند، اگر متوسط هزينه ساليانه ، هزينه اقامت و ساير هزينه هاي جنبي براي هر دانشجو ۲۰ هزار دلار در نظر گرفته شود ساليانه حدود ۶۰ ميليون دلار ارز صرفا براي ادامه تحصيل در امارات،از كشور خارج مي شود.
تركيه هم به تكاپو افتاد
تركيه هم به جمع كشورهايي پيوسته كه در صدد جذب نخبگان كشورهاي در حال توسعه هستند، هر چند خود اين كشور نيز نمي تواند در رديف جوامعي قرار گيرد كه خود را به عنوان كشور توسعه يافته علمي تلقي كند اما براي عقب نماندن از قافله جذب نخبگان علمي ديگر كشورها، تلاش هايي را آغاز كرده وتوانسته نسبت به جذب دانشجويان ايراني نيز گامهايي بردارد.
البته بايد اذعان داشت زمينه هاي جذب نخبگان علمي كشورهاي در حال توسعه زماني به ذهن مسوولان و روساي دانشگاههاي كشور تركيه رسيد كه حادثه ۱۱ سپتامبر در آمريكا به وقوع پيوست. به طوري كه تعدادي از دانشگاه هاي تركيه بعد از حادثه ذكر شده با تهيه طرحي مشترك در صدد جذب آن دسته از دانشجويان كشورهاي مسلمان بر آمدند كه شانس تحصيل آنها در كشورهاي غربي كاهش يافته بود. در آن زمان اين طرح توسط چهار دانشگاه » اورتادغو«، »غازي«، »آنكارا« و »حاجت تپه« تهيه و به نخست وزير ارايه شد. در اين طرح اطلاعاتي از كشورهاي مورد نظر براي جذب دانشجو توسط نمايندگي هاي تركيه در اين كشورها و معرفي امكانات تحصيلي تركيه به كشورهاي مذكور از جمله اين پيشنهادها بوده است. همچنين در اين طرح پيش بيني شده بود دفترچه هاي راهنما در مورد امكانات و مزاياي تحصيل در تركيه براي انتشار در كشورهاي مورد مطالعه تهيه شود.
در همان ايام حدود ۱۵ هزار دانشجوي خارجي از كشورهاي ايران، پاكستان، عربستان، اردن، كويت، لبنان، سوريه، بحرين، كنيا، مصر، غنا، نيجريه و ديگر كشورهاي مسلمان دنيا در تركيه به تحصيل اشغال داشته اند . به اعتقاد يكي از روساي دانشگاه هاي تركيه جذب دانشجو علاوه بر اينكه به اقتصاد اين كشور كمك مي كند ، در دراز مدت زيرساخت مهمي براي توسعه و تحكيم روابط خارجي تركيه در زمينه هاي سياسي ، اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و... با ديگر كشورها خواهد بود.
بنابر آمار سازمان آموزش عالي تركيه از سال ۹۳-۹۲ ميلادي تا سال تحصيلي۲۰۰۱-۲۰۰۰ در مجموع ۲۵ هزار و ۲۶۵ دانشجوي خارجي در اين كشور تحصيل كرده اند.همچنين در آزمون ويژه دانشجويان خارجي سال تحصيلي ۲۰۰۲-۲۰۰۱ تركيه در مجموع هزار و ۲۰۰ نفر دانشجوي خارجي براي تحصيل در مراكز آموزش عالي تركيه پذيرفته شدند.
بنابر گزارش سازمان آموزش عالي تركيه ، استقبال جوانان ايراني از تحصيل در دانشگاههاي تركيه در دهه ۸۰ چشمگير بوده است اما در سالهاي اخير به دليل گراني و بالا بودن هزينه هاي اقامت در تركيه ، به طور محسوس از اين تقاضا كاسته شده است. درعين حال حدود ۵۰۰ دانشجوي ايراني طي سال ۸۰ در مقاطع كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكترا در دانشگاه هاي اين كشور به تحصيل مشغول بوده اند.
|