سيد مهدي اميني نسب
باتوجه به چالش هاي روز آژانس بين المللي انرژي اتمي در ارتباط باكشورهاي صاحب تكنولوژي هسته اي، در اين مقاله نتايج به كارگيري صلح آميز تكنولوژي هسته اي و فنآوري هاي جديد آن در تحقيقات زيست محيطي بررسي شده و در شماره بعدي نتايج منفي و اثرات جبران ناپذير و غير قابل برگشت كاربرد غير صلح آميز آن يعني جنگ هسته اي روي محيط تحليل مي شود.
دنياي كنوني ما دنياي علوم ، تكنولوژي و فنآوري اطلاعات است كه سرعت لجام گسيخته آنها همه را متعجب و متحير كرده است. باتوجه به رشد جمعيت بشر و نيازهاي انساني و محدوديت موجود در استفاده ازمنابع، اهميت توسعه تكنولوژي هاي جديد مشخص مي شود. در وراي اين تكنولوژي ها، علوم هسته اي ازجايگاه بسيار بالايي برخوردار است، طوري كه همه كشورها از اين دانش روز بهره مند نيستند. خوشبختانه كشور عزيزمان ايران از كشورهاي صاحب تكنولوژي صلح آميز هسته اي است كه نشان از درايت، توانمندي و دانش جوانان و انديشمندان اين مرز و بوم، همپاي با سرعت فنآوري در جهان است. تكنولوژي هسته اي كاربردهاي گسترده و وسيعي در حيطه علوم مختلف دارد. پزشكي، صنعت، كشاورزي و... از جمله علومي هستند كه توسعه فنآوري هسته اي بر سرعت توليد و بالا رفتن كارآيي آنها افزوده است. محيط زيست نيز يكي ديگر از علوم است كه همواره با انديشه  هاي موافق و مخالف بسياري به دليل حساسيت ويژه، جهاني بودن و مرز ناپذيري پيرامون به كارگيري دانش هسته اي رو به رو است.
به منظور آگاهي از تكنولوژي صلح آميز هسته اي در پيشرفت و بهبود علوم زيست محيطي برخي كاربردهاي آن را از نظر مي گذرانيم.
در عصر حاضر مبحث انرژي هاي جايگزين يكي از موارد بسيار مهم و ضروري است. زيرا بكارگيري سوخت هاي فسيلي كه تا به امروز ۹۰ درصد انرژي مصرفي مردم را تامين مي كند، به عنوان يك منبع تجديد ناشونده به حساب رفته و روزي به پايان مي رسد. بنابراين، حركت به سوي منابع جديد انرژي و انرژي هاي جايگزين چون انرژي هسته اي قوت مي يابد كه در حال حاضر، سهم كوچك اما رو به رشدي را در مصرف كل انرژي مورد نياز در سطح دنيا تامين مي كند.
انتخاب نيروي هسته اي به عنوان منبع انرژي و جايگزين سوخت هاي فسيلي از لحاظ زيست محيطي بسيار حايز اهميت است، زيرا نتايج نشان داده شمار افرادي كه بر اثر آلودگي هواي حاصل از سوزاندن سوخت هاي فسيلي مي ميرند بسيار بيشتر از حوادث احتمالي تكنولوژي هاي صلح آميز هسته اي است. ۱۶ هزار مورد مرگي كه به چرنوبيل نسبت داده شده، بسيار كمتر از تلفات ناشي از آلودگي هوا در پي سوزاندن زغال سنگ است. انرژي هسته اي،برخلاف سوخت هاي فسيلي با آزادسازي گاز كربنيك موجب گرمايش جهاني نشده و آلودگي  هوا يا باران هاي اسيدي بر اثر انتشار سولفات و نيترات ايجاد نمي كند.
تحقيقات استراتژيك و مدلسازي ناشي از ردياب هاي راديواكتيو به منظور تعقيب انتقال رسوب و آلودگي در مناطق ساحلي به عنوان يكي از كاربردهاي تكنيك هاي هسته اي درعلم ديناميك محيط زيست محسوب مي شود كه مي تواند سهم عوامل انساني و طبيعي را در تغييرات مناطق ساحلي مشخص كند. كاربرد ديگر علوم هسته اي، مطالعه تغيير جهاني آب وهواست. بر اساس جمع آوري اطلاعات از رسوبات و هسته هاي يخي در قطب جنوب، اين امكان براي دانشمندان فراهم مي شود تا بتوانند تغييرات آب وهواي آينده را پيش بيني كرده و در راستاي مدل هاي جهاني به ارزيابي اثرات ذرات معلق و آئروسل ها روي دماي هوا پرداخته و نقش منابع طبيعي و انساني را دراين زمينه معين كنند. ارزيابي اثرات زيست محيطي آلودگي هوا در مقياس هاي محلي و منطقه اي و برنامه هاي نظارت و پايش بر اساس تكنيك هاي آناليز پرتوي، از نتايج اين مطالعات است.
يكي ديگر از كاربردهاي علوم هسته اي در تصفيه لجن ها و فاضلاب ها به كارگيري ردياب هاي راديواكتيو است. به عنوان مثال، دربرخي كشورها بررسي انتشار و پراكنش فاضلاب ها و رهاسازي آنها به درياها يا اثر توفان در حركات شن در بيش از يك دوره يكساله و با استفاده از ايريديوم ۱۹۲ با نيمه عمر ۷۴ روز صورت گرفته است. استفاده از تسهيلات جذب اتمي نيز از ديگر كاربردها براي مطالعه روابط ميان آلاينده ها، سيستم هاي زيستي، زمين شناسي و انساني محسوب مي شود.
ارزيابي حركات اورانيوم در لايه هاي زمين و فرايندهاي هوازدگي سنگ ها و رسوبات با كمك فلزات، رس و ماده معدني كوارتز به عنوان شاخص به منظور پي بردن به كيفيت آب وخاك صورت مي گيرد. استفاده از گاز رادون به عنون ردياب با هدف پيش بيني گازهاي ناشي از انفجار، ذرات حاصل از معادن زيرزميني به منظور مشاركت در برنامه هاي بين المللي نظارت و پايش طولاني مدت غلظت هاي آلاينده هاي انساني در اتمسفر از ديگر كاربردهاست. به كارگيري راديونوكلوئيدها براي درك فرايندهاي طبيعي يكي ديگر از كاربردهاي علوم هسته اي در محيط زيست محسوب مي شود. به عنوان مثال ، آناليز كربن ۱۴ در آب هاي دريا با توجه به ويژگي هاي فيزيكي- شيميايي آن توسط اقيانوس شناسان مي تواند بر درك اثرات چرخه هاي اقيانوس روي آب و هواي جهاني مثمر ثمر باشد. از استفاده هاي ديگر تكنولوژي هسته اي، آناليز ايزوتوپ ها براي اندازه گيري نرخ متابوليك گونه هاي در معرض خطر است. به عنوان مثال، اندازه گيري ميزان اكسيژن ۱۸ به عنوان يك ماده ردياب زيستي جهت بررسي نرخ متابوليك بسياري از گونه هاي بومي درمعرض خطر مي تواند زيستگاه هاي ويژه اين گونه ها و نيازهاي انرژتيك خاص به منظور بقاي آنها را در قالب برنامه هاي حفاظتي تعيين كند. مثال هايي از اين قبيل بسيار است كه در گستره اين مقاله نمي گنجد.
امروزه به كارگيري روابط گسترده و همه جانبه با در نظر گرفتن برنامه هاي ارزيابي و پايش در طولاني مدت مي تواند بر كاربرد تكنولوژي هاي هسته اي در علوم محيط زيست بيفزايد و باتوجه به سرعت تكنولوژي وجهاني شدن در عصر حاضر، به كارگيري علوم هسته اي ضرورتي اثبات شده تلقي مي شود كه با توسعه همكاري هاي وسيع بين مراكز دانشگاهي، صنعتي، پژوهشي ، دولتمردان و سياست گذاران با در نظر داشتن ارزيابي اثرات ونظارت پيوسته و متمركز مي تواند پشتيبان ومدافع محيط زيست و به عنوان تكنولوژي سبز محسوب شود.

به رغم آن چيزي كه همه تصور مي  كنند، باران اسيدي، آنقدرها هم بد نيست، حتي مزايايي هم براي محيط زيست دارد. باران اسيدي، يكي از قوي ترين گازهاي موثر در گرمايش جهاني را حذف مي  كند.
يافته هاي وينسنت گاوسي از دانشگاه توسعه علوم زمين  نشان مي  دهد گوگرد در تركيبات باران اسيدي به ميزان بسيار زيادي توليد طبيعي گاز متان را كه مسوول حدود ۲۲ درصد از گازهاي گلخانه اي است و باعث گرمايش جهاني مي  شود ،كاهش مي  دهد.
باران اسيدي توليد شده از انتشار گوگرد خروجي از پسماند صنايع در نهايت باعث آسيب جدي به جنگل ها و مرگ ماهي ها وديگر آبزيان مي  شود.
با تلاش هايي كه در زمينه حذف اين خروجي ها و در نتيجه كاهش باران صورت گرفته، اميد آن مي  رود تا ۲۰ سال آينده صنايع اروپايي بسيار پاك تر شده و اروپا پيشتاز كاهش آلودگي تا سال ۲۰۱۰ باشد.
و اما نتايج تحقيقات جديد منتشر شده در مجله «اقدامات آكادمي علوم» نظر ديگري دارد. اين مقاله قطع كامل باران اسيدي را تاحدي غير عاقلانه مي  شمارد. تحقيقات دكتر گاوسي نشان مي  دهد كه نوعي باكتري در حضور گوگرد رشد مي  كند كه عامل محدودكننده براي متان سازهاست. تعدادي از اين باكتري ها با بارش باران اسيدي به سرعت افزايش پيدا كرده و مي  توانند به طور چشمگيري توليد متان در سرزمين هاي باراني را كاهش دهند.
تيم تحقيقاتي دكتر گاوسي دست به تحقيقات گسترده اي در سرزمين هاي باراني زدند و در موراي شيرو اسكاتلند، تاثيرات محدودكننده سولفور روي انتشار متان را آزمايش كردند. يافته ها در آژانس هوا و فضاي آمريكا Nasa براي دست يافتن به يك دورنماي جهاني با يك رايانه، مورد بررسي و پردازش قرار گرفت و مشخص شد باران اسيدي كه از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۳۰خواهد باريد، مي تواند ميزان متان منتشر شده از سوي صنايع را حتي به پايين تر از حد مجاز كاهش دهد.
«كشف اثرات اين باكتري جديد تا حدي در كاهش انتشار متان موثر است كه ممكن است گرمايش سرزمين هاي باراني را در كنترل خودش در بياورد.» دكتر گاوسي ضمن تاكيد بر اين نكته مي  گويد: «در اين پديده، باران اسيدي مثل يك درپوش بر روي منبع بزرگ متان عمل مي  كند.»

آيا هرگز به عنكبوت ها و تار ابريشمين و زيبايي كه مي بافند انديشيده ايد؟ در چند گزارش راجع به اهميت اين تار، قدرت و استحكام عجيب آن و امكان استفاده از آن براي تهيه منسوجات غيرقابل تصور صحبت كرده ايم. اما درواقع عنكبوت اين تار را براي شكار توليد مي كند، شكاري مرگبار.
عنكبوت ها انواع گوناگوني دارند، شكارهايشان هم متنوع است. از كوچك ترين عنكبوت ها كه به اندازه ته سنجاق اند تا عنكبوت هاي عظيم الجثه اي كه قادرند يك قورباغه را شكار كنند. در عكس ها، گوشه اي از اين تنوع را مي بينيد: در عكس اول يك عنكبوت غول پيكر Nephila Paralyzes، با نيش سمي، قورباغه اي را در تار طلايي خود، بي حس و فلج كرده و مي رود تا آن را بخورد.
در عكس دوم چندين عنكبوت ريز به ملخي كه در دامشان افتاده حمله ور شده اند. اين عنكبوت ها به صورت گروهي زندگي و شكار مي كنند و در عكس سوم تار عجيب و رازآميز نوعي عنكبوت را كه گفته مي شود با انعكاس نور ماوراي بنفش حشرات را جلب مي كند و به دام عنكبوت شكارگر مي اندازد، ملاحظه مي كنيد.

نوشته: دكتر ريموندريتمارس 
قسمت شصت و دوم 
وقتي خاطرات سراسر شور و اشتياق آن ايام را مرور مي  كنم، بعضي از خاطرات روشن تر و شفاف تر از بقيه در ذهنم مي  نشينند. يكي از آنها يك راسوي راه دار* بسيار زيباست كه در ليست جانوراني كه بايد از آنها فيلمبرداري مي  كردم قرار داشت. پلاتو (صحنه داخلي) را طوري ساخته بوديم كه ديواري سنگي را با پيش زمينه اي پر از علف نشان مي  داد. طبق معمول در ميان سنگ ها سوراخي تعبيه كرده بوديم كه با سطحي شيب دار به پشت صحنه مربوط مي  شد و قفس را در دهانه آن باز مي  كرديم و حيوان را وامي داشتيم كه از سطح شيب دار پايين رفته، در صحنه اصلي، جلوي دوربين ظاهر شود. صحنه خيلي خوب طراحي شده بود و ظهور حيوان از درون سوراخ، گذاشتن پاهاي جلو بر زمين، بلند كردن دم انبوه و زيبا و پرسه زدنش در صحنه خيلي عالي فيلمبرداري شد. شايد فيلمي كه من از راسو ساختم اولين فيلمي باشد كه توسط نوع بشر ساخته شده است. واقعا عالي بود.
يك نمونه خوب از يك فروشنده حيوانات كه نمونه هاي مشابهي را به باغ وحش فروخته بود، رسيد. او را متخصص حيوانات مي  شناختند، چون با روش هاي انساني حيوانات را طوري تربيت مي  كرد كه كارهاي شرورانه انجام ندهند. اما با كمي غفلت مشخص شد كه هنرپيشه  با نشاط و سرزنده ما چندان هم آرام و بي خطر نيست، گرچه در قفس آنقدر آرام بود كه از دست ما غذا مي  گرفت.
وقتي دوربين روي ديواره سنگي فوكوس شد، يكي از دستياران پشت صحنه در قفس را گشود و راسو قدم به تونل شيب دار نهاد. لحظه اي بعد، حيوان از سوراخ سر بيرون آورد و به اطراف خيره شد. صفحه نمايشگر دوربين نشان مي  داد كه چهل فوت فيلم گرفته شده. لنزهاي مخصوص نماي نزديك (كلوزآپ) را روي دوربين سوار كردم. آماده بوديم كه راه رفتن ويژه اين نوع راسو روي دست ها (پاهاي جلو) را فيلمبرداري كنيم و براي آنكه راسو را به اين كار واداريم كمي حركات سريع و پرجنب وجوش انجام داديم.
آنگاه آن اتفاق بد، آن بدترين اتفاق، روي داد. در يك لحظه به شخصيت وحشتناك حيواني كه به او اعتماد كرده بوديم پي برديم.عقب نشيني عجولانه بود.
پي نوشت:
: Skunk* نوعي راسوي بدبو كه خزي سياه و خطي سفيد در پشت دارد. اين حيوان بسيار بدبوبه راسوي آمريكايي نيز مشهور است- مترجم.
ترجمه: حميد ذاكري

جربيل ها
Gerbillinae
جربيل ها كه بعضي از آنها جرد ناميده مي شوند اندازه هاي متفاوتي دارند. تشخيص ظاهري آنها از زيرخانواده موش ها قدري مشكل است. يكي از تفاوت هاي ظاهري اين حيوانات پوشيدگي سطح دم از مو و وجود موهاي كلفت و بلند سياه يا قهوه اي در قسمت انتهاي دم است. در صورتي كه دم در اكثر موش ها لخت، بي مو و فلس دار است. عده اي از جربيل ها ناقل بيماري ها به انسان هستند. جربيل بزرگ يكي از ناقلان بيماري سالك به انسان است. زيرخانواده جربيل در ايران ۱۳ گونه دارد.
جربيل بلوچي 
Gerbillus nanus
جثه كوچك، تقريبا به اندازه موش خانگي، چشم ها درشت، گوش هاي متوسط، دم بلند، حدود يك و نيم برابر طول بدن و موهاي انتهاي دم زبر و بلند است. رنگ عمومي بدن خاكستري مايل به قهوه اي روشن است. بالاي چشم ها و پشت گوش ها لكه هاي سفيدرنگي ديده مي شود. طول سروتنه در اين گونه ۷ تا ۹ سانتي متر است. بيشتر در مناطق بياباني و استپ هاي مناطق گرم و نسبتا خشك، مناطق بلوچي و باغ ها ونخلستان ها زندگي مي كند. در ايران از جنوب خراسان تا سواحل جنوب خوزستان، فارس و كرمان ديده مي شود.
از مواد گياهي نظير دانه، ريشه، قسمت هاي سبز گياه و احتمالا حشرات تغذيه مي كند. چندين بار در سال و هر بار به طور متوسط ۴ بچه مي زايد.

اگر جزو غواصان و مردان قورباغه اي حرفه اي يا آماتور هستيد، مي توانيد با نام نويسي در فهرست غواصان پروژه Earthdire نتايج مشاهدات خود در زير آب را به ثبت برسانيد.
اين پروژه توسط برنامه محيط زيست سازمان ملل متحد به منظور حفاظت از ذخاير زنده اقيانوس ها انجام مي شود. مشاهدات و دستاوردهاي غواصان مي تواند در زمينه صخره هاي مرجاني، جنگل هاي حرا و آب هاي ساحلي باشد.
همچنين با استفاده از اين نتايج يك بانك اطلاعاتي راه اندازي خواهد شد.

كشور آمريكا از ايران هم كالا وارد مي كند كه مربوط به آبزيان است. در ۵ ماه اول سال ۲۰۰۴ ارزش صادرات آبزيان ايران به آمريكا به بيش از ۳ ميليون دلار رسيد كه شامل انواع ميگو به ميزان ۲۲۶ تن و ارزش ۹/۱ ميليون دلار و خاويار به ميزان ۵/۱ تن و ارزش بيش از ۱/۱ ميليون دلار است. ميزان صادرات خاويار ايران به اين كشور نسبت به سال گذشته ۲ برابر شده. در مجموع ارزش صادرات ايران به آمريكا نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۸/۶۵ درصد رشد داشته كه ناشي از افزايش قيمت هر كيلوگرم كالاي صادراتي است.

افرادي كه در زمينه موزه هاي تاريخ طبيعي شكايت، انتقاد يا پيشنهادي  دارند مي  توانند براي ارتباط با مديريت موزه ها با شماره تلفن ۸۸۳۱۲۹۷ در طول شبانه روز و همه ايام هفته تماس بگيرند.
اين واحد توسط دفتر موزه تاريخ طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست در راستاي طرح تكريم ارباب رجوع و نيز در قالب نظام مديريت كيفيت (ايزو ۹۰۰۱)راه اندازي شده است.