عباس اسدي
هفتم مهر روز آتش نشاني و ايمني، موهبتي براي مديران، فرصت مغتنمي براي شهروندان، مجال نيكويي براي پژوهشگران و روزنه اميدي براي كارشناسان و افرادي است كه ايمني را جزو جداناپذير زندگي در كلان شهر تهران مي دانند با كساني كه بر اين باور تكيه و تأكيد مي  كنند كه ايمني در حوزه خدمات شهري زماني ميسر و ممكن مي شود كه ابزارها، بسترها و امكانات تأمين ايمني  نه در حد استاندارد جهاني كه دست كم در حد و اندازه نيازها و تقاضاهاي روزانه شهروندان باشد.روز آتش نشاني و ايمني به همه نهيب مي  زند و به مديران تلنگر كه براي ساختن شهر ايمن چه كرده اند؟
آيا امكانات و قابليت هاي لازم را در روز حادثه اي كه زمان آن مشخص نيست تدارك ديده اند؟آيا مي دانند اگر در تهران زلزله اي با قدرت هفت ريشتر بيايد، در چهار هزار نقطه شير گاز قطع و منفجر مي شود؟ ۵۴۰ نقطه شبكه آب تهران آسيب جدي مي  بيند، ۵/۱۸ كيلومتر شبكه برق تخريب مي شود؟ شش درصد جمعيت مي ميرند و سه تا چهار برابر مردگان، زخمي روي دست شهر خواهد ماند؟
آيا مي دانند ۵۵ درصد ساختمانها تخريب مي شوند و چهار پل سواره تخريب و از حوزه بهره برداري حمل و نقل خارج مي شوند؟
همه اينها مربوط به زماني است كه در تهران زلزله اي با قدرت تخريبي بالا بيايد.
اما زلزله  در تهران به كنار، با آغاز بازگشايي مدارس در مهر سال جاري غول در هم تنيده  ترافيك يك بار ديگر قدرت و تأثيرگذاري خود در روزهاي نخست مهر را به رخ كشيد و به همه فهماند در كنار بناهاي فرسوده، كمبود ايستگاههاي  آتش نشاني، اطلاع اندك شهروندان از شيوه هاي خوددرماني و خودامدادي، ترافيك بزرگترين معضل و چالش جدي فراروي آتش نشاناني است كه قرار است در شهر تهران در شرايط اضطراري و فوريتي به شهروندان خدمات برسانند. در اين شرايط آتش نشاناني كه تا پيش از اين سمندرگونه به آتش مي  زدند و خدمات مي رساندند به مثابه سمندرهاي كندرو چه بسا به آتش نرسند تا بتوانند خدماتي به نيازمندان ارائه دهند.
آتش نشانان بي مدعا
۱۵۰ سال از آغاز فعاليت تشكيلاتي به نام آتش نشاني- كه توسط قواي روسيه تزاري در ايران تأسيس شد- مي گذرد. قدمت راه اندازي اولين ايستگاه آتش نشاني در تهران به ۸۰ سال پيش بازمي گردد. اما آنچه در اين ميان كمتر مورد توجه قرار گرفته و اهميت تأثيرگذاري آن از نظرها پنهان مانده، فعاليت پرخطر و ريسك پذير آتش نشاني توسط آتش نشانان بي مدعا است.
روز آتش نشاني و ايمني بهانه اي است براي يادآوري و تلاش هاي شبانه روزي جان بر كفان بي ادعايي كه بيش از ديگران به چرخ اين جهان مدد مي رسانند.
آنها به آتش مي زنند تا شادابي را براي ديگران به ارمغان آورند، جان مي دهند تا جاني تازه كنند و زندگي را به آسيب ديدگان ارزاني دارند، زخم و جرح را به جان مي خرند تا نگراني و تشويش و اضطراب را از همنوعان خود دور كنند.
بي باكانه و سمندروار به ميان خطر مي روند تا آرامش را به شهروندان هديه كنند.
براي آنها چه كرده ايم و شهر تهران اكنون تا چه ميزان از امكانات و خدمات و تجهيزات آتش نشاني و اطفاي حريق بهره مند است؟
براساس استاندارد جهاني بايد ۲۲۰ ايستگاه آتش  نشاني در تهران فعال باشد؛ در حالي كه نيمي از اين تعداد در تهران وجود دارد. شعاع عملياتي هر ايستگاه متناسب با استاندارد بايد در شرايط عادي سه كيلومتر و در مناطق پررفت و آمد دو كيلومتر باشد كه فاصله وضعيت موجود با استاندارد ها بسيار زياد است.
با اين وجود مديريت شهري تهران از سال گذشته تجهيز ناوگان آتش نشاني تهران را در دستور كار قرار داده به طوري كه مهر سال گذشته قرار شد در سال جاري دست كم ۱۲۰ دستگاه كاميون وارد چرخه امداد و نجات تهران شود.
در اين باره مهندس احمد ضيايي مدير عامل سازمان آتش نشاني و خدمات ايمني شهر تهران مي گويد: بنا داشته ايم تا پايان شهريور يكصد دستگاه موتورسيكلت به منظور امدادرساني در حوادث و حريق هاي كوچك در هر ايستگاه آتش نشاني مستقر كنيم.
وي كاربري اين موتورسيكلت ها را با توجه به وضعيت ترافيك و لزوم سرعت عمل در هنگام وقوع حوادث را بسيار مثمر ثمر مي داند و مي گويد: هر كدام از اين موتورها مجهز به چهار خاموش كننده و بي سيم هستند و از آنجا كه راكبان اين وسايل از كارشناسان آتش نشاني هستند، لذا نقش مؤثري در اطلاع رساني و ارائه گزارش هاي فني و كارشناسي دقيق از صحنه حوادث به مركز جهت ارائه خدمات مناسب تر دارند.
وي همچنين گفت: در صدد تبديل دوره هاي آموزش حين خدمت به دوره هاي آموزشي منسجم در قالب نظام رسمي آموزشي هستيم و در اين راستا سال جاري مدرسه آتش نشاني و خدمات ايمني در مقطع ديپلم در كنار ترمينال غرب راه اندازي مي شود.
وي افزود: آن دسته از دانش آموزاني كه سال اول دبيرستان را به اتمام رسانده اند در صورت تمايل مي توانند در اين دبيرستان ثبت نام كنند.
ضيايي شرايط ثبت نام در اين دبيرستان را گذر از آزمون هاي ورودي به لحاظ وضعيت مناسب جسماني، هوش و سرعت انتقال دانست و گفت:  فارغ التحصيلان مي توانند در رشته كارداني حريق، نجات و پيشگيري و ايمني ساختمان هاي بلند در دانشگاه جامع علمي- كاربردي ادامه تحصيل دهند و در صورت تمايل تا مقطع كارشناسي ارشد پيش بروند.
تجهيزات آتش نشاني
اكنون تجهيزات و امكانات خدمات آتش  نشانان در چه مرحله اي است، آيا به تناسب نيازهاي تازه ، بافت هاي مسكوني نو و پيچيده شدن روابط زندگي در شهر، تجهيزات و امكانات توانسته اند متناسب با نيازهاي جديد و تحولات در زندگي شهري رشد كنند؟
به تازگي با اقدامات صورت پذيرفته از سوي مديريت شهري روزنه هاي اميد در تجهيز، نوسازي و بازسازي ناوگان آتش نشاني آشكار شده است. براساس توافقنامه اي كه در مهرماه سال گذشته به امضاي شهرداري تهران و شركت ايران خودرو رسيده مقرر شده است طي سال جاري در مجموع ۱۲۱ دستگاه كاميون با كاربري نجات و حريق تحويل سازمان آتش نشاني شهرداري تهران  شود.
به گفته مهندس محمدي زاده معاون خدمات شهري شهرداري تهران هزينه ساخت هر دستگاه از اين كاميون ها براي شهرداري تهران حدود ۲۰۰ ميليون تومان است كه در مجموع شهرداري بايد رقمي حدود ۲۲ ميليارد تومان بابت خريد ۱۲۱ دستگاه كاميون آتش نشاني پرداخت كند.
معاون شهردار همچنين گفته است: در توليد كاميون ها از آخرين تكنيك هاي روز دنيا استفاده شده است كه تا پيش از اين ناوگان آتش نشاني تهران ۵۰ سال از تكنيك روز دنيا در تجهيز وسايل آتش نشاني فاصله داشت.
كارخانه هاي سازنده تجهيزات و امكانات آتش نشاني نيز گفته هاي معاون شهردار تهران را به نسبت تأييد مي كنند و براين باورند ايران توانسته است در خصوص تجهيز و ايمن سازي وسايل و ابزار آلات آتش نشاني، اطفاي حريق و امداد رساني به امكانات پيشرفته اي دست يابند.
مهندس ناصر سليماني از سازندگان قطعات و تجهيزات خودروهاي امدادرساني آتش نشاني مي گويد: ايران تا دهه قبل به خاطر دغدغه ها ي مربوط به دوران جنگ و پس از جنگ و ضرورت هايي كه در آن دوران وجود داشت، فرصت چنداني براي تجهيز و نوسازي ناوگان خودروهاي ايمني و آتش نشاني نداشت اما اكنون به مدد خلاقيت ها و به منصه ظهور رساندن استعدادهاي نهفته مبتكران و مطالعه و بررسي موفقيت كشورهاي توسعه يافته، ايران در اين زمينه به امكانات و تجهيزات ايمني چشمگيري دست يافته است. وي مي افزايد: مديريت شهري بايستي همپاي تقويت ايستگاه هاي آتش نشاني و افزايش شمار پايگاه هاي اطفاي حريق، آموزش كادر آتش نشانان براي آشنايي با امكانات جديد و فرصت سازي براي آموزش شهروندان در اين حوزه را تقويت كند و البته از مطالعه و كنكاش در خدمات آتش نشاني ساير كشورهاي پيشرفته دريغ نكند.
ايمني پايدار
آمار آتش سوزي و حوادث گوناگون همانند آينه اي واقعيت هاي ايمني ابرشهر تهران را كه بزرگترين مركز اقتصادي، سياسي و اجتماعي كشور و محل تمركز عالي ترين نهادها و ارگان هاي حكومتي، مالي و خدماتي است، به ما نشان مي دهد. شرايط و ناهنجارهاي گوناگون و آشكار در ساختار ايمني همه جانبه شهر تهران، به گونه اي است كه كلانشهر تهران همچون ققنوسي، آسيب ديدگي و يا سوختن خود را (خداي نكرده) بر اثر بروز بلاياي طبيعي از جمله زلزله و يا بروز حوادث انسان ساخت و آتش سوزي هايي در سطح بحران، نظاره گر باشد. متأسفانه تاكنون به مقوله حفاظت و ايمني شهر تهران با ديد همه جانبه و همه سونگر، توجهي جدي معطوف نشده است و حتي در منشور شهر تهران نيز در محورهاي اصلي منشور، به صورت يك بعدي و صرفاً از ديدگاه زلزله در تهران، ايمني ابر شهر تهران را
تصميم سازان منشور شهر تهران، انديشيده و مطرح كرده اند در حالي كه امروزه يكي از فاكتورهاي مهم و ملاحظات اساسي در طراحي ها و برنامه ريزي ها و مديريت شهري، محفوظ نگه داشتن و پايداري كالبدي شهري در برابر خطرات ناشي از جميع بلايا و حوادث از جمله زلزله، آتش سوزي پس از زلزله با ويژگي هاي شهر تهران، آتش سوزي ها وسيع در سطح بحران، حوادث انسان ساخت و... مي باشد.
آنچه مسلم است پرداختن به ايمني شهر اگر به صورت كامل و همه سونگر نباشد، نه تنها تحقق شرايط ايمني به معناي عام را تأمين نخواهد كرد بلكه در آينده هزينه هاي سنگين تري را به لحاظ تكميل اقدامات و فعاليت ها در اين زمينه به شهروندان تحميل خواهد كرد و بي شك ايمن سازي كلانشهر تهران، بدون برنامه و خودبه خود سامان نمي يابد و برنامه ريزي مستمر و پايدار در اين زمينه ضرورتي انكارناپذير است.
و اما برنامه اي كه شهر پايدار را ايمن نمايد، بايد داراي چه ويژگي هايي باشد و چگونه گستردگي موضوع را ملحوظ نظر داشته باشد. آيا بدون مشاركت پايدار نيروهاي متخصص و سازمان ها و ارگان هاي درگير با آن، دسترسي به اهداف ايمن سازي متصور مي باشد آيا شرايط و ويژگي هاي پيچيده و منحصر به فرد تهران از نظر ناهنجاري ها و نواقص ايمني، كندي و يا تأخير در برنامه ريزي ايمن سازي و يا بهبود كيفي ايمني را اجازه مي دهد آيا بدون توجه جدي به زيرساخت ها و بسترسازي جهت تحقق اهداف مديريت پايدار شهر و بدون حضور مؤثر نهادها و سازمان هاي حرفه اي و مرتبط با موضوع در جريانات تصميم سازي- تصميم گيري- اجراي طرح ها و برنامه هاي توسعه و تداوم برنامه ريزي مي توان به حصول شهر پايدار ايمن اميدوار بود. اين ها پرسش هايي است كه فراروي مديريت شهري تهران براي ساختن شهر ايمن قرار دارد.
واپسين نگاه
آتش بازي كودكان، دومين عامل آتش سوزي در تهران بزرگ شناخته شده است. از سوي ديگر اعلام شده است آتش هر سال جان ۱۲۰۰ نفر را مي گيرد. رئيس سازمان آتش نشاني هم اعلام كرده است ترافيك تهران مانع امدادرساني به شهروندان است.
بچه ها را مي شود از نزديك شدن به آتش با آموزش و برنامه هاي جذاب تلويزيوني دور كرد، آتش را مي توان مهار كرد و در مواردي زمينه هايي را كه منجر به افزايش شمار آتش سوزي مي شود از ميان برداشت و يا دست كم كاهش داد. اما آنچه پيش روي مديريت شهري خودنمايي مي كند و همچون بختكي بر سر شهر فرود آمده و از ميان برداشتن آن نيازمند گذر زمان و برنامه ريزي درازمدت است، رفع گره هاي ترافيكي از شهر و بسترسازي براي خودروهاي آتش نشاني براي كاهش زمان امداد رساني است.
سازمان آتش نشاني به تازگي در اطلاعيه اعلام كرده است مشكلات ترافيك تهران به حدي است كه در حادثه اي كه منجر به كشته شدن چهار تن از شهروندان شد، خودروهاي عملياتي اين سازمان در بين خودروها به طور كامل متوقف ماندند. در اين اطلاعيه همچنين آمده است يكي از مشكلات بزرگ سازماني آتش نشاني وضع بد ترافيك تهران است و برخي از رانندگان نيز هنگام اعزام ماشين هاي آتش نشاني به محل حريق و حوادث، به آنان راه عبور نمي دهند. به نظر مي رسد مديريت شهري تهران همپاي تجهيز ناوگان آتش نشاني تهران بايد تدابيري براي زود رسيدن به محل حادثه را براي
امداد رسانان فراهم سازد، در غير اين صورت و در وضعيت فعلي امدادرساني براي فوريت هاي تقاضا و نياز در شهر تهران در مواردي مشكل و در مواردي غيرممكن و در شماري از اعلام تقاضاها و نيازها نوشداروي بعد از مرگ سهراب است.
امداد رساني اوج لذت را ابتدا براي امدادرسانان، در مرحله دوم براي متقاضي و در نهايت مزه آن نصيب مديريتي مي شود كه توانسته است با تدابير به هنگام و تسلط بر شرايط بحراني، آرامش و آسايش را براي شهروندان به ارمغان آورد.

چهره هاي آشنا و گاهي غريبه در گوشه، گوشه شهرها، بهترين داوري را فراروي كساني قرار مي دهد كه كوچكترين توجهي به محيط پيرامون خود داشته باشند. اين چهره هاي آشنا همان تحصيل كرده هاي دانشگاه هاي مختلف كشورند. حوالي ميدان فردوسي، جواني در حالي كه چند بسته باندرول شده هزار توماني در دست داشت، ايستاده بود و هر گاه فردي از مقابلش مي گذشت جمله اي را مي گفت كه بسياري از ما بارها آن را در ميدان شنيده ايم: «دلار، مارك، سكه» اين بار اين جوان،  آشنايي بود كه سال ها پيش، تأسيس آموزشگاه و تدريس را در سر مي پروراند. مدت ها قبل با هم همكلاس بوديم. اسمش مرتضي است. هر دو در دانشگاه آزاد تحصيل مي كرديم و هم خانه بوديم. شب كه مي خواستيم بخوابيم او در رويايش خود را مدرس ماهري تصور مي كرد و براي زندگي آينده اش نقشه هايي مي كشيد.
فارغ التحصيل كه شديم، ديگر از يكديگر خبري نداشتيم. حال كه او را مشغول دلالي و فروش ارز و سكه مي ديدم، تقريباً چهار سال از آن زمان مي گذرد. ترديد داشتم جلو بروم و سلام و احوالپرسي كنم، اما كنجكاوي اجازه نداد بي تفاوت از كنارش عبور كنم.
نزديك شدم و گفتم: آقا فقط دلار مي خريد؟ تا مرا ديد چهره اش در هم ريخت. با خود گفتم: كاش با او رودررو نمي شدم. با حالتي گرفته و ناراحت جواب داد: نه آقا. آب حوض هم مي كشم، واكس هم مي زنم، هر كاري كه پا بده مي كنم. تو چه طور، تو از اين كارها مي كني؟
او را در آغوش گرفتم و گفتم منظوري نداشتم، ناراحت كه نشدي؟ با حالتي معني دار جواب داد: من هم منظوري نداشتم فقط حقيقت را گفتم. بعد از حال و احوال از او پرسيدم چه شد كه افتادي تو كار دلالي ارز و سكه؟ تو كه آرزوي تدريس و آموزشگاه در سر داشتي؟ وقتي جوابش را شنيدم نمي دانستم دلم برايش بسوزد، اين حقيقت را باور كنم يا فرياد بزنم كه چرا ...؟ و به قول معروف چه فكر مي كرديم و چه شد؟
قدم زنان به سمت ناصرخسرو راه افتاديم و او آنچه بر او گذشته بود را تعريف كرد: «بعد از اين كه درسم تمام شد به خدمت سربازي رفتم. با تمام شدن خدمتم دقيقاً شش سال بود كه سربار مادرم بودم. همان طور كه مي داني پدرم وقتي من ۱۵ سالم بود فوت شد. نه پول درست و حسابي داشتيم نه پارتي دم كلفت. خدمت سربازي ام را هم در شهرستان و دور از خانه در بوشهر به انجام رساندم. حقوق ام نسبت به افسران وظيفه اي كه در مركز خدمت مي كردند، بيشتر بود، اما آن هم صرف هزينه رفت و آمد مرخصي ام مي شد. خلاصه سربازي هم با تمام سختي هايش تمام شد. حالا مي بايست كاري براي خودم دست و پا مي كردم. به اكثر مؤسسات آموزشي دولتي و خصوصي سر زدم، به عناوين مختلف جواب منفي  دادند. ديگر خسته شده بودم. هر چه بيشتر جستجو مي كردم نمي توانستم شغل دلخواهم را بيابم. از مادرم خجالت مي كشيدم. او حرفي نمي زد ولي خودم از رويش شرمنده بودم. تا كي مي بايست جور مرا مي كشيد؟ نزديك به سه چهار ماه بيكار بودم. آن چند ماه به اندازه چهل سال برايم سخت گذشت.
يواش يواش، همه آمال و روياهايم را فراموش كردم. پول درآوردن و پولدار شدن برايم عقده شده بود. با خود تصميم گرفتم هر كاري كه به تورم خورد، انجام دهم. مدتي در يك آژانس تاكسي تلفني به صورت درصدي مسافركشي مي كردم. مدتي در آموزشگاهي به صورت حق التدريسي تدريس مي كردم. اما آنچه كه عذابم مي داد اين بود كه درآمدم هزينه خارج روزمره ام مي شد.
سه سال اوضاع به همين شكل گذشت و درآمد زيادي نداشتم. تا اين كه تصميم گرفتم وارد بازار آزاد شوم. يك ميليون تومان جور كردم. البته با دردسر و زحمت هاي فراوان كه آن هم خودش داستاني دارد. خلاصه وارد بازار ارز ميدان فردوسي شدم. مدتي گذشت و چم و خم كار دستم آمد و حالا علاوه بر دلار، مارك و سكه هم خريد و فروش مي كنم.»
در طول مسير گهگاهي همكارانش را نشانم مي داد و معرفي مي كرد: بهنام،  فوق ديپلم نساجي فقط دلار معامله مي كند و يا مجتبي،  ليسانس كتابداري و ...
به ناصرخسرو كه رسيديم ديگر دلال هاي خياباني نمي گفتند دلار، مارك، سكه، بلكه مرتضي هاي ديگري بودند كه طلب مشتري دارو مي كردند. اين واقعيت منحصر به دو نقطه از تهران بزرگ است.
در نقاط ديگر اين شهر درندشت مرتضي هاي بسياري هستند كه مشتريانشان متفاوت است، بستگي به محل كاسبيشان دارد كه چه بفروشند. حوالي ميدان انقلاب در ميان عابران گاهي جواني از كنارت مي گذرد و مي گويد: «سي دي، عكس، پاسور» و در اكثر پارك ها و نقاط مختلف ديگري كه متأسفانه كم هم نيستند وقتي از بين آن مرتضي ها مي گذري با خود مي گويي: كاش اين جوان ها هم دلار مي فروختند ولي با تأسف مي شنوي و گاهي مي بيني كه معامله مواد مخدر مي كنند. چه كسي بايد به اين مرتضي ها سر و ساماني بدهد؟ ....
خليل برزيده