معصومه صفايي
جزيره ماران غيرمسكوني است و به همين دليل از گزند دخالت هاي انسان دورمانده. هرساله هزاران پرستوي دريايي در آن زادآوري مي كنند و هزاران لا ك پشت براي تخمگذاري، خود را به سواحل آن مي رسانند
من پارسي هستم. از پارس مصر را گشودم. من فرمان كندن اين ترعه را داده ام. از رودي كه از مصر روان است به دريايي كه از پارس آيد. پس اين جوي كنده شد چنان كه فرمان داده ام و ناوها آيند از مصر، از اين آبراه به پارس چنان كه خواست من بود. اين متن كتيبه اي است كه در كانال سوئز يافت شده، محلي كه در آن به فرمان داريوش اول ترعه اي براي عبور كشتي هاي پارسي كنده شد. حدود 500 سال قبل از ميلاد مسيح، داريوش در اين كتيبه از خليج فارس به نام دريايي كه از پارس مي آيد ياد مي كند. اين نخستين مدرك تاريخي است كه در مورد خليج فارس وجود دارد.
اولين منبع معتبر تاريخي غير ايراني متعلق به يونانيان است كه اين خليج را پرسيكوس سينوس يا سينوس پرسيكوس  ناميده اند. چنان كه يونانيان بودند كه نخستين بار، سرزمين ايران را نيز پارسه و پرسپوليس  يعني شهر يا كشور پارسيان ناميده اند.
اين پهنه آبي با عمق تقريبي 100 متر و مساحت 240 هزار كيلومتر مربع در جنوب ايران و جنوب غربي قاره آسيا واقع شده است.
گستره اي نيلگون در جنوب كشوري كه به دليل تنوع بي نظير اقليمي و در نتيجه آن زيستگاهي، گونه ا ي و ژني آن را جهاني در يك مرز مي نامند ايران.
سه استان از چهار استان جنوبي كشور هرمزگان، بوشهر و خوزستان در حاشيه  خليج فارس واقع شده اند و اينكه چگونه از اين خوان گسترده استفاده مي  كنند... خليج فارس به دليل عمق كم، گرماي ملايم و امنيت نسبي بزرگترين پناهگاه موجودات دريايي به ويژه آبزيان ظريف و كوچك از قبيل ماهي هاي تزئيني زيبا و رنگارنگ، مرجان ها، صدف ها، حلزون ها، نرم تنان، شقايق ها و اسفنج ها، عروس هاي دريايي و... به حساب مي آيد. در طول ساليان دراز بسياري از آبزيان كه حتي در نوع خود زيباترين موجودات دريايي هستند، به علت حوادث مختلف و مسايل زيستي به اين پناهگاه آرام و گرم پناه آورده اند و از هزاران سال پيش در آن به زندگي خود ادامه مي دهند. خليج فارس علاوه بر ده ها گونه ماهي خوراكي مثل شوريده، سرخو، حلوا، خاور، دختر ناخدا و ... ميزبان تعداد زيادي از ماهي هاي تزئيني از جمله ماهي امپراتور است كه در حال حاضر در جهان از گونه هاي نادر به حساب مي آيد. صندوق ماهي، خروس دريايي، پيكاسو، كاردينال و آرايشگر از ماهي هاي تزئيني اين مجموعه اند.
صدف هاي مرواريدساز خليج فارس هم ديگر نيازي به توصيف ندارند. روزگاري نه چندان دور شايد چند دهه قبل سواحل جنوبي ايران در منطقه خليج فارس حد فاصل بندرعباس تا بندر بوشهر تماما پوشيده از صدف هاي مرواريدساز بود، تا آنجا كه هزاران نفر از راه صيد مرواريدها امرار معاش مي كردند. در حالي كه امروز در منطقه بوشهر به دليل توسعه صنايع نفتي و پتروشيمي و افزايش آلودگي هاي ديگر حتي يك صدف هم وجود ندارد ودر حال حاضر تنها اطراف جزيره كيش، لاوان، هندورابي و نخيلو شايد بتوان آثاري از بازمانده اين صدف ها را يافت. بماند. با تمام اين اوصاف جذابيت هاي خليج فارس ما اينقدر هست كه هنوز هم بتوانيم از آن به عنوان يكي از قطب هاي گردشگري كشورمان ياد كنيم. اگرچه گردشگران داخلي به دليل تعطيلات كه محدود به فصول گرم سال مي شود، ترجيح مي دهند به شمال كشور و مناطق خنك سفر كنند تا به خرماپزان جنوب. شايد اگر ما هم تعطيلات زمستانه داشتيم، خليج فارسمان با تمام زيبايي هاي غير قابل انكارش اين قدر مهجور نمي ماند.
هرمزگان 
استاني كه بخش وسيعي از ساحل خليج فارس را در بر دارد. هرمزگان بارزترين شاخصه اش واقع شدن در منطقه فو ق حاره اي است با اين حال كه رشته كوه زاگرس از شرق به غربش كشيده شده ولي همچنان گرم است و حتي در سردترين شب هاي سال دما به ندرت از 10 درجه سانتيگراد پايين تر مي رود. در فصل خنك كه حدود سه ماه به درازا مي كشد، اقليم اين استان تماما متاثر از توده هاي هواي خنك غربي است.
جنگل هاي مانگرو حرا: يكي از پديده هاي منحصر به فرد در استان هرمزگان كه توجه جهانيان را به خود جلب كرده است جنگل هاي مانگرو است. اكوسيستم هاي معلق در آب كه از اجتماعات گياهي و جانوري خاص شكل گرفته است، اين جنگل ها تنها از يك يا گاهي دوگونه گياه تشكيل شده اند. فراوان ترين گونه آن حرا است.
در واقع جزر و مد آب دريا در سواحل كه به طور مداوم و مستمر هر روز انجام مي پذيرد در شكل گيري اكوسيستم هاي خاص اين مناطق نقش اساسي دارد.
منطقه حفاظت شده حرا يا همان مانگرو بين جزيره قشم و سواحل حوزه خمير و در مصب و دلتاي رودخانه مهران قرار گرفته است. اين منطقه از سال 1351 به منظور حفاظت بيشتر رسما مورد حفاظت قرار دارد. بندر خمير مهمترين شهر و بنادر پل، لافت كهنه و لافت نو هم از آبادي هاي مهم حاشيه اين منطقه محسوب مي شوند. همچنين جاده اصلي بندرعباس به بندر خمين هم از شمال اين منطقه عبور مي كند. تمامي قسمت هاي منطقه حرا از طريق دو بندر پل و لافت نو به وسيله قايق قابل دسترسي است. اين مجموعه در دامنه كوه گنو واقع شده و در واقع نام خود را هم از اين كوه كه بعد از كوه فارغان دومين كوه بلند شهرستان بندرعباس است، گرفته است. دسترسي به اين قله از طريق راه مالرو ميسر است. البته شيب يال هاي غربي براي صعود ملايم تر و راحت تر است. چشمه هاي موجود در اين منطقه اغلب در تمام فصول سال قادرند آب موردنياز حيات وحش منطقه را تامين كنند. از مهمترين منابع آبي منطقه گنو چشمه هاي آب گرم آن است كه از نظر خواص دارويي كانون هاي شناخته شده اي هستند و از ديرباز مورد مصرف مسافران و اهالي بوده اند.
منطقه حفاظت شده گنو به لحاظ جهاني نيز حايز اهميت بوده و به عنوان ذخيره گاه زيستكره و تالاب بين المللي نيز مورد حمايت است. اين جنگل ها با سازوكارهاي پيچيده، پرندگان نادر، آبزيان غيرمتعارف، كاركردهاي مختلف و ارزش ها و زيبايي هاي سحر انگيز، خود پديده  شگفت انگيزي است كه براي طيف گسترده اي از مردم از جذابيت هاي خاصي برخوردار است.
قابليت هاي پژوهشي و آموزشي اين نظام اكولوژيك استثنايي و منحصر به فرد براي محققان و دانشجويان بسيار حائز اهميت بوده و سالانه تعداد كثيري از آنها را به منظور بررسي هاي علمي، پذيراست. وجود گونه هاي خاصي مثل ماهي خزنده، گل خورك، پرندگان نادري همچون گيلان شاه، حواصيل هندي، اگرت بزرگ، در كنار عقاب ماهيگير، نوك قاشقي، پليكان ها و فلامينگوها در كنار جنگل هاي هميشه بهار دريايي حر، همه و همه جاذبه ها و بار علمي اين منطقه را صد چندان كرده است.
چشمه هاي آب گرم:چشمه هاي آب گرم سرخان، خورگو كه شامل سه چشمه است از ديگر جاذبه هاي استان هرمزگان هستند. چشمه آبگرم سرخان در مسير جاده فرعي خورگو- سرخان منشعب از جاده بندرعباس- سيرجان قرار دارد. عامل تشكيل اين چشمه تكتونيك صفحه اي است و آب آن از شكاف سنگ هاي شيلي از زمين خارج مي  شود. آب اين چشمه در رديف  آبهاي گوگردي با آنيون و كاتيون هاي مختلف گرم است. چشمه هاي آب گرم خورگو هم از طريق همين جاده فرعي قابل دسترسي است. آب چشمه اول از شكاف سنگ هاي آهكي ماراني خارج و وارد رودخانه خورگو مي  شود. آب اين چشمه از آب هاي سولفات كلسيم، منيزيم و كلرور سديم است. چشمه دوم در يك كيلومتري شرق چشمه اول واقع شده كه به صورت جوشان از زمين بيرون مي  آيد.حوضي در اين محدوده به شكل دايره ساخته شده و از آن براي استحمام استفاده مي  شود. دسترسي به چشمه سوم هم از طريق جاده فرعي منشعب از جاده بندرعباس- سيرجان امكان پذير است. در كنار چشمه سوم هم حوضچه  اي جهت استحمام وجود دارد.
جزيره شيرور يا ماران:اين جزيره در فاصله 5/1 كيلومتري جنوب شرقي جزيره لاوان واقع شده و مساحت آن 4/1 كيلومتر مربع است.
پوشش گياهي اين منطقه شورپسند و مقاوم به كم آبي است كه به صورت پراكنده در منطقه ديده مي  شود. اين جزيره به دليل دور ماندن از دست انسان، حيات وحش غني دارد. اين جزيره غيرمسكوني است و هيچ گونه فعاليتي در آن ديده نمي  شود. پرستوهاي دريايي در چهارگونه متفاوت به تعداد بسيار زياد هر ساله در آن زاد و ولد مي  كنند. در اين جزيره مارهاي سياهرنگ كوچك كه معمولا در زير شن ها مخفي هستند در جمعيت بالايي زندگي مي  كنند و به همين دليل به اين جزيره ماران هم مي  گويند.
لاك پشت هاي دريايي هم در سواحل اين جزيره معمولا به گشت و گذار مشغولند. مردم محلي گاهي براي جمع آوري تخم لاك پشت  و پرندگان به اين جزيره سفر مي  كنند. اين جزيره يكي از مهم ترين زيستگاه هاي پرندگان ولاك پشت هاي دريايي در خليج فارس و عمان است.اين جزيره مساحت كمي دارد و در فاصله 262 كيلومتري شهر بندرعباس قراردارد. تنها پستاندار اين جزيره جبير است. عقاب ماهيگير هم دراين منطقه ديده شده است. اين جزيره تحت حفاظت سازمان حفاظت محيط زيست قرار دارد.
به كيش مي  رسيم. مرواريد خليج فارس، جزيره اي مرجاني كه با طبيعت زيبا و سبز، سواحل آرام، ماسه هاي مرجاني، آب زلال و درياي شفاف با انواع ماهي هاي رنگارنگ و تزئيني و امكانات تفريحي و رفاهي همچون غواصي، اسكي روي آب و قايقراني و... و وجود مراكز تجاري، بازارهاي بين المللي وامكانات اقامتي متنوع همچون هتل هاي پنج ستاره به يكي از پرجاذبه ترين مراكز توريستي كشور تبديل شده است.
جزيره بيضي شكل كيش 7/89 كيلومترمربع مساحت دارد. بهترين راه دسترسي به آن از بندرعباس است. اين جزيره در فاصله 300 كيلومتري بندرعباس واقع شده. وجود دلفيناريوم در مجموعه داريوش، اسكله كه در ساعات مختلف روز از فراز آن مي  توان عبور دسته جمعي ماهيان و دنياي زيرآب را نظاره گر بود، پيست دوچرخه سواري كه در پيرامون جزيره احداث شده و حتي معماري خاص اين جزيره كه غالبا از سنگ هاي مرجاني موجود در جزيره است، همگي بر جذابيت هاي اين نگين سبز خليج نيلگون فارس افزوده است.
حتي اگر بخواهيم دقيق تر به پتانسيل هاي جذب توريسم آن بپردازيم، مي  توانيم به بقاياي شهر باستاني حريره با قدمت 800 سال، مركز هنري كيش با عرضه كشفيات ناشي از حفاري هاي باستان شناسي كه اثبات كننده كانون بودن جزيره براي داد و ستد و مبادلات بين چين، اروپا و شمال آفريقا بوده است، منبع سنتي ذخيره سازي آب پاياب كه دو هزار سال قدمت دارد و كف آن با مرجان مفروش است و منطقه مسكوني صفين زيستگاه بوميان ميهمان نواز و سختكوش جزيره كيش كه همه اعم از مرد و زن و كودك، لباس محلي بر تن دارند و به زبان عربي و فارسي تكلم مي كنند اشاره كنيم. از جاذبه هاي طبيعي كيش علاوه بر طبيعت سبز و زيباي اين منطقه، غواصي و بازديد از آب سنگ هاي مرجاني است. مرجانها جانوراني هستند كه به صورت ثابت در كف دريا يا بسترهاي سنگي عرصه هاي آبي زندگي مي كنند و به تدريج تپه هاي مرجاني را تشكيل مي دهند. اين توده هاي مرجاني علاوه بر اهميتي كه به عنوان زيستگاه طبيعي آبزيان و عامل حفاظت سواحل دارند، از زيباترين جاذبه هاي گردشگري تلقي مي شوند كه البته اخيرا هم به دليل روند رو به تخريب اين منابع زيستي ارزشمند در جهان، موج جديدي از توجهات در جهت حفظ و جلوگيري از تخريب و آسيب آنها پديد آمده است.
و اما بنوكاوان، ابن كوان، برخت، ابركافان، ابركاوان و لافت يا همان قشم خودمان، بزرگترين جزيره ايران و خليج فارس؛ شهري كه اطراف آن پر از اماكن قديمي و بقاياي قلاعي است كه نشان از آبادي و رونق گذشته اين شهر دارد و مهمترين آن قلعه مستحكمي است كه توسط پرتغالي ها بنا شده و معماري خاص آن، اين بنا را به يكي از جاذبه هاي معماري ايران تبديل كرده است. از ديگر جاذبه هاي تاريخي قشم خرابه هاي شهر باستاني خربس كه مربوط به دوران مادها و آثار به جا مانده از سد آبرساني دوران هخامنشي و ساساني است.
و اما قشم و طبيعت زيبايش؛ سواحلي كه درجهان كم نظير است، عمق متفاوت دريا و مسير حركت و گردش آب و زيستگاه هاي گوناگوني از انواع ماسه اي، صخره اي، گلي، جنگلي كه در مجموع تنوع زيستي كم نظيري را در اين منطقه به وجود آورده است، مكان هاي زيبايي كه براي استراحت، غواصي، مطالعات زيستي و عكاسي و فيلمبرداري در جزيره قشم بي نظير است.
جنگل حرا در ساحل شمال غربي جزيره قشم از بندر لافت تا روستاي طبل در نواري به عرض 50 تا 500 متر كشيده شده و محدوده اي برابر با 150 كيلومتر و مساحتي معادل 7236 هكتار را در بر گرفته است و مسافران اين امكان را دارند كه از سفر دريايي و تفريحي در بين درختان حرا و ملاقات بيش از 100 گونه از پرندگان بومي و مهاجر برخوردار شوند. درخت هميشه سبز لور انجير معابد با عمر بيش از 100 سال، نخلستان هاي پردامنه در جاي جاي جزيره، كوه هاي شگفت انگيز، صخره ها، كوه نمكدان در جنوب غربي جزيره با غار هاي زيباي نمكي و حوضچه نمك، خليج لاك پشت ها محل تجمع و تخم ريزي لاك پشت هاي بزرگ دريايي جزاير ناز، سواحل مرجاني جزاير لارك و هنگام، سواحل زيبا و منحصر به فرد باسعيدو كه محل زيبا و مناسبي براي غواصي و قايقراني است از ديدني هاي ديگر قشم است.
حتي خود شهر بندرعباس هم در جاي خود با فرهنگ پوشش و رسم و رسومات خاص، حتي غذاهايي كه در كمتر جايي ممكن است نظيرش را ديده باشيد و بناهايي كه حكايت از تاريخ گذشته اين شهر ساحلي دارد، ديدني است.
عمارت كلاه فرنگي در سال 1110 ه.ق توسط هلندي ها ساخته شده، حمام گله داري كه از پنج گنبد بزرگ و كوچك ساخته شده و به حمام شاه عباس هم معروف است، معبد هندوها، مسجد ناصري، مسجد صحراباغي، مسجد گله داري، مسجد جامع، آرامگاه امامزاده سيدمظفر و مجموعه بركه هاي سنتي از جاذبه هاي تاريخي اين شهر است. بندر لنگه هم با قلاع كلا، كلات سرخ، قلعه لشتغان و منازل مسكوني فكري و سعدي در جاي خودش ديدني است.
بوشهر
كمي به غرب بياييد و هرمزگان را پشت سر بگذاريد، هنوز در ساحل خليج فارس هستيد؛ بوشهر. اگر اهل سياحت و زيارت هستيد و به تاريخ و معماري علاقه مند، مي توانيد از ويرانه هاي ريشهر، آب انبار قوام، عمارت ملك، قبرستان شغاب، گورستان ژنرال ها، بافت قديم شهر بوشهر، كليساي ارامنه، عمارت حاج رئيس و موزه مردم شناسي ديدن كنيد و در گوشه و كنار بازار با گليم باف ها و عباباف ها و گرگور باف ها سرو كله بزنيد اما اگر اهل طبيعت هستيد و طبيعتگردي، حتما سري به نايبند بزنيد. منطقه نايبند شامل خليج نايبند، پارك ملي نايبند و جنگل هاي حراي خورهاي عسلويه، بساتين و هاله است. نايبند در جنوب شرقي بندر بوشهر واقع شده است وبي ترديد زيباترين منطقه ساحلي در تمام طول سواحل خليج فارس را دارا است. مجموعه اي بي  نظير كه در تپه ماهورهايش قوچ و ميش، در صخره هايش كل و بز و دشت هايش جبير را جاي داده. از پرندگان نادر اين جزيره مي  توان جيرفتي را نام برد كه جمعيتش رو به كاهش و در لبه انقراض قرار دارد و خليج نايبند در ساحل شمالي منطقه كه يكي از ارزشمند ترين زيستگاه هاي دريايي خليج فارس است. آرامش نسبي و شفافيت آب در اين محدوده از آب هاي ساحلي باعث گسترش مجتمع هاي مرجاني و علف هاي دريايي در بستر اين خليج و آب هاي مجاور آن شده است. خورهاي متعدد، جنگل هاي حرا، سواحل ماسه اي درخشان در بخش هاي شمالي و شرقي، سواحل صخره اي داراي حاشيه باريك ماسه اي در ساحل جنوبي خليج، بخش غربي درختان كهنسال انجير معابد در دماغه  نايبند، دشت هموار بخش شمالي، دشت هاي مشجر واقع در ارتفاعات بخش مياني و دره هاي عميق و صخره اي بخش جنوبي اين منطقه، زيباترين چشم انداز هاي طبيعي سواحل خليج فارس را يكجا گرد آورده و مناسب ترين محل را براي اجراي برنامه هاي اكوتوريسم ساحلي متكي بر ويژگي هاي طبيعي در اين منطقه فراهم ساخته است.
خوزستان 
بوشهر را پشت سر مي  گذاريم و وارد خاك خوزستان مي شويم، خاكي كه تاريخ 7 هزار ساله ما را در خودجاي داده. شوش كه يكي از خاستگاه هاي تمدن بشر است و يد طولايي در مدنيت دارد.خرابه هاي آپادانا و زيگورات چغازنبيل كه كم از اهرام ثلاثه مصر ندارد اما آنچنان مهجور مانده كه خود مسوولان اين استان هم معترضند: جغازنبيل در بيابان رها شده و بازديدكنندگان آن حتي از امكانات رفاهي و امنيتي برخوردار نيستند. آنها اعتقاد دارند تا زماني كه چغازنبيل را در قاب عكس هاي اتاقمان ببينيم و خودش را در بيابان رها كنيم، نمي  توانيم در جهان مدعي خيلي چيزها باشيم.
زيگورات چغازنبيل جزو ميراث فرهنگي جهاني بوده و سال هاست كه از سوي مجامع جهاني مورد توجه و حمايت قرار گرفته است اما مسوولانمان پشت ميزها نشسته اند و هرازگاهي نكاتي را به يكديگر گوشزد مي كنند.
خرابه هاي آپاداناي شهر شوش را هم كه اگر يكجا بار كاميون كنيم و ببريم هيچ كس حتي متوجه نخواهد شد، اما اگر به شهر باستاني شوش رفتيدحتما سري هم به مقبره دانيال نبي بزنيد.
خوزستان است و تالاب شادگان؛ تالابي با 400 هزار هكتار مساحت كه بارها در لبه نابودي قرار گرفته، يكي از مهم ترين و زيباترين چشم اندازهاي طبيعي استان خوزستان. اين تالاب هر ساله در فصول سرد پذيراي هزاران پرنده از گوشه و كنار جهان است.
تالاب شادگان يكي از ذخيره گاه هاي بيوسفر است و از مجموعه تالاب هاي عضو كنوانسيون رامسر به شمارمي رودكه متاسفانه چندي است به لحاظ زيستي در شرايط نامتعارفي به سر مي  برد و با ادامه اين روند و ورود فاضلا ب هاي نيشكر و به خصوص با احداث سد مارون و قطع بسياري از شريان هاي حياتي اين تالاب، قطعا ما بزرگترين تالا ب و يكي از غني ترين زيستگاه هاي جنوب كشور را از دست خواهيم داد.
اما اگر به خوزستان رفتيد حتما سري به كارون و بعد از آن به دز و كرخه بزنيد. شايد شانس آورديد و يكي از گونه هاي كمياب ودر معرض خطر انقراض ايران يعني لاك پشت فراتي را ملاقات كرديد.
اگر سر راهتان سري هم به دزفول زديد بازديد از حمام كرناسيان، پل قديمي دزفول كه در زمان شاپور اول ساساني احداث شده، خرابه هاي جندي شاپور، مقبره يعقوب ليث صفاري، آسياب هاي قديمي دزفول و كاروانسراهاي قديمي شهر را از دست ندهيد. در ضمن اروند رود را هم فراموش نكنيد.

خليج فارس سرشار از تنوع زيستي، فرهنگي بومي و حيات است . جنگل هاي حرا، زيستبومي كم نظير است كه به لحاظ بين المللي مورد توجه قرار دارد . زير آب هاي خليج فارس نيز آكواريومي بديع از گونه هاي مختلف دريايي است.