لا ك پشت لا ك نرم چيني گونه تزئيني، آكواريومي و مهمان تازه وارد

لا ك پشت فراتي گونه درمعرض خطر انقراض و بومي آب هاي خوزستان

هانيه غفاري
كساني كه با طبيعت يا اخبار محيط زيستي سر و كار دارند حتما تا به حال نام لاك پشت فراتي را شنيده اند؛ گونه اي منحصر به فرد و در خطر انقراض. همان لاك پشتي كه چند سال پيش در نمايشگاه بين المللي محيط زيست در غرفه آواي سبز به نمايش درآمده بود؛ لاك پشتي نه چندان زيبا با لاك نرم البته كمي هم خشن،ولي  با تمام اين اوصاف گونه اي بسيار ارزشمند است.
لاك پشت فراتي از خانواده لاك پشت هاي بركه اي است كه در مجموع سه گونه از اين خانواده در ايران زندگي مي كنند. لاك پشت بركه اي اروپايي Emys or bicularis كه حتما آن را ديده ايد. همان لاك پشت خال خالي زردي كه چند سالي است مد شده دم عيد با ماهي هاي قرمز به فروش مي رسانند. لاك پشت بركه اي خزري Mauremys Caspica و آخري هم لاك پشت فراتي با نام علمي Rafetus eaphraticus كه وصف آن در بالا آمد كه تنها گونه لاك پشت لاك نرم ايران است كه زيستگاه آن فقط آبهاي استان خوزستان را در بر مي گيرد. لاك پشت فراتي در طبقه بندي آي.يو.سي.ان اتحاديه بين المللي حفاظت از طبيعت در رده در معرض خطر انقراض قرار دارد و قاعدتا حفاظت از آن و زيستگاهش بايد در راس برنامه ريزي ها قرار گيرد. اما بشنويد از رقيب ناخوانده اي كه احتمالا مثل تمام گونه هاي غير بومي مشكلات جدي را براي اين گونه پيش خواهد آورد؛ بخصوص به لحاظ اختلاط ژنتيك كه احتمالا باعث از دست رفتن خلوص گونه هاي بومي خواهد شد.
چند سالي است كه لاك پشت بركه اي گوش قرمز با نام علمي Trachemgs Scripta از آمريكا به عنوان يك گونه تزئيني وارد ايران شده است. زيستگاه اصلي اين گونه رودهاي مي سي سي پي و اوهايو و انشعابات فرعي آنها است. البته اين گونه به برخي از زيستگاه هاي آبي بحرين هم معرفي شده و به عنوان يك گونه غير بومي در اين كشور زيست مي كند البته اين در حاشيه بود، نكته اصلي اينكه چند ماه اخير تعداد بي شماري از گونه اي ديگر از لاك پشت هاي بركه اي با نام لاك پشت لاك نرم چيني Pelodiscus Sinensis وارد كشور شده است و در آب هاي آرام سراسر چين ديده مي شود. اين گونه توسط يكي از شركت هاي وارد كننده ماهي هاي زينتي وارد كشور شده و ظاهرا هيچگونه نظارتي بر ورود گونه هايي از اين دست وجود ندارد. اين لاك پشت در تعداد بسيار زياد، از روزهاي آغازين فروردين 1383 وارد كشور شده و هر روز رو به افزايش است و نه تنها در تهران بلكه در بسياري از استان هاي كشور همراه با ماهي هاي تزئيني به فروش مي  رسد و متاسفانه چندي است كه پاي اين گونه به استان خوزستان تنها زيستگاه لاك پشت فراتي باز شده است.
لاك پشت لاك نرم چيني داراي عادات و خصوصيات بسيار مشابه با تنها گونه لاك پشت لاك نرم ايران يعني لاك پشت فراتي است و اين تداخل هاي زيستي قطعا بر وخامت وضعيت تنها گونه لاك پشت لاك نرم ايران خواهد افزود.
راسته لاك پشت ها متشكل از 12 خانواده است و لاك پشت هاي بركه اي گروهي از اين راسته  را تشكيل مي دهند كه در آب هاي شيرين ساكن شده اند.
معرفي جانوران وحشي به عنوان حيوان خانگي يا با مقاصد اقتصادي اغلب پيامدهاي فاجعه باري به همراه داشته است. اگر گونه تازه وارد نسبت به انواع بومي رقيب خود، برتري داشته باشد اصل طرد رقابتي وارد كار شده و به زيان گونه بومي عمل مي كند. بدين ترتيب كه گونه خارجي به سرعت افزايش يافته و در نتيجه، رقيب خود را به انقراض تهديد خواهد كرد و فاجعه زماني جدي تر مي شود كه گونه بومي قبل از ورود رقيب نيز در وضعيت نامطلوبي قرار گرفته باشد.
به طور كلي موجودات يك زيستگاه به مدت طولاني با يكديگر تكامل يافته اند به طوري كه صياد، صيد، همزيست، رقيب و انگل، همگي فرصت كافي براي انطباق با يكديگر را در اختيار داشته اند و اين در حالي است كه گونه وارداتي به ندرت صيادان خود را نيز به همراه مي آورد. اگر گونه مورد نظر، رقيب موفقي باشد با توجه به اينكه از دشمنان طبيعي خود نيز فارغ است، رشد جمعيت انفجاري داشته و ممكن است اين رشد سريع به مدت طولاني ادامه يابد. ورود گونه هاي غير بومي در بسياري از موارد، گونه هاي بومي را تهديد مي كند به علاوه عواقب بعدي ديگري را به دنبال خواهد داشت. همچنان كه ورود گونه هاي خارجي به دست انسان طي سال هاي اخير در نقاط متعددي از جهان، مشكلات بسياري را به وجود آورده است. ما تجربه آزولا و شانه دار درياي خزر را بايد درس عبرت قرار دهيم.
با توجه به مطالب ذكر شده، لازم است در مورد ورود ناخواسته و غير عمدي گونه هاي خارجي بسيار محتاط عمل كنيم. ورود اين ميهمان ناخوانده جديد، خود زنگ خطري است جدي، چرا كه در صورت رها شدن تصادفي اين گونه غير بومي به آبهاي داخلي استان خوزستان، ممكن است شاهد فاجعه بزرگي در زمينه ورود ناخواسته يك گونه غير بومي ديگر به كشورباشيم كه عواقب جبران ناپذير آن از هم اكنون قابل پيش بيني است. اميد است سازمان هاي مسوول به ويژه سازمان حفاظت محيط زيست در مورد جمع آوري اين گونه، اقدامات اكيد و عاجلي را انجام داده و از بروز فاجعه ديگري در زمينه ورود ناخواسته گونه هاي غير بومي به كشور جلوگيري كند.

گردبادها يكي از ويرانگرترين نيروهاي طبيعت اند. گروهي از دانشمندان بي باك كه تعقيب كنندگان توفان نام گرفته اند به داخل اين گردبادها سفر مي كنند تا مگر دريابند چه عواملي باعث ايجاد و ازدياد قدرت آنها مي شود.
هر ساله 800 گردباد در آمريكا پديد مي آيد و به طور متوسط 80 كشته و صدها زخمي بر جاي مي گذارد.
در بخش هايي از غرب مياني ايالات متحده، هرگاه آسمان مي رود تا در بطن خود توفان و رعد و برق را شكل دهد، مردم گوش ها را تيز مي كنند؛ مي دانند به زودي صدايي شبيه سوت قطار يا غرش موتور جت را خواهند شنيد. در بعضي از شهرها به انتظار شنيدن آژير خطر مي نشينند و با گوش سپردن به اخبار هواشناسي از راديو، حيوانات خانگي خود را به درون خانه ها مي برند و خود در زيرزمين مخصوص يا انباري مستحكم و آرماتوربندي پناه مي گيرند.
هيولا مي آيد!
ترس آنها از گردباد است. ستون عظيمي از هواي چرخان كه قاعده آن گاه به پهناي بيش از يك كيلومتر مي رسد. ستوني هولناك كه با برخورد با مناطق مسكوني آنها را ويران مي كند، مزارع را درهم مي كوبد، سازه ها را از جا مي كند و اتومبيل ها را مانند اسباب بازي به اين سو و آن سو مي اندازد. گردبادها پديده اي هولناك و تكان دهنده در جهان غرب  اند. آنها در واقع قيف هايي بلند از هواي درحال چرخش اند كه با سرعت صدها كيلومتر در ساعت به حركت درآمده و آنچه در سر راهشان باشد از بين مي برند. هاليوود نيز اين پديده را دستمايه كرده و با استفاده از ظرفيت هاي آن، فيلم هاي تماشايي و تكان دهنده اي چون گردباد و جادوگر اوز را راهي بازار جهاني كرده است.
ديده شده كه گردباد خانه ها را از روي پايه كنده و اشياي نسبتا سنگيني چون يك تشك بزرگ را تا 64 كيلومتر دورتر از محل اصلي خود پرتاب كرده است. گردباد داراي چنان قدرتي است كه درختان تنومند و تيرهاي تلفن و برق را به راحتي خلال دندان مي شكند. گردبادها باعث مي شوند دريابيم قواي طبيعت چقدر خطرناك و غير قابل پيش بيني هستند.
آنها كه نمي ترسند
اما هميشه انسان هايي هستند كه نمي ترسند؛ دانشمندان. آنها مي كوشند تا جايي كه امكان دارد به هر پديده اي نزديك شوند و ماهيت آن را دريابند و در اين ميان دانشمنداني كه به شناسايي گردباد دست مي زنند را تعقيب كنندگان توفان نام نهاده اند. دكتر ديويد آرنولد، هواشناس و استاد دانشگاه بال استيت اينديانا، 11 سال است هدايت دانشجويان خود را در ماموريت هاي تعقيب گردباد برعهده دارد. او مي گويد: يكي از اهداف اوليه گروه هاي تعقيب گردباد، جدا از پژوهش هاي علمي، اين است كه قبل از موقع به جوامع در معرض تهديد هشدار دهند و آنها را از خطر قريب الوقوع آگاه كنند. رادار هم نمي تواند بگويد آيا گردبادي در شرف وقوع است يا نه، اما وقتي ما در طبيعت هستيم و كار ميداني انجام مي دهيم مي توانيم خطر را ببينيم.
در واقع ما چشم و گوش سرويس هاي هواشناسي هستيم.
تعقيب كنندگان توفان مجهز به رايانه، تلفن هاي ماهواره اي، جي پي اس، دوربين هاي عكاسي و فيلمبرداري پيشرفته و... هستند و مي توانند هر گردباد يا پديده مرتبط با آن را ثبت و بررسي كنند. آنها اطلاعات به دست آمده را در مدل هاي تحقيقاتي مورد بررسي قرار مي دهند تا دريابند چرا بعضي ازتوفان ها، گردباد وتورنادو به وجود مي آورند و چگونه مي توان آنها را پيش بيني كرد.
رودررو با خطر
گرچه دكتر آرنولد تا به حال در فاصله نيم كيلومتري يك گردباد بزرگ قرار گرفته، اما به عقيده خودش هنوز چنانكه بايد با خطر روبه رو نشده است. بزرگترين خطر در اين تجربه از تگرگ هايي به اندازه يك مشت بسته انسان ناشي مي شود كه گاهي توفان ها و گردبادها را همراهي مي كنند. خطر اصابت صاعقه صاعقه زدگي در دشت هاي باز نيز يكي ديگر از خطرات در كمين تعقيب كنندگان توفان است.
چرا گردباد؟
اماگردبادها چگونه تشكيل مي شوند. از ديدگاه پژوهشي هنوز موضوع به طور كامل روشن نيست. دكتر گريگوري فوربز Dr.G.Forbes مي گويد: توفان هاي رعد و برق داري را با سرعت  گردش  سرسام آور در ارتفاع بسيار بالا، مثلا 16 هزار كيلومتر، مي بينيم؛ ظاهرا اينها كه سوپرسل Super-Cell ناميده مي شوند و جهت چرخش شان خلاف عقربه هاي ساعت است، موجب ايجاد گردبادهاي مخرب و پرخسارت مي شوند.
تنها يكي از هر ده سوپرسل يكي توليدگردباد مي كند، اما همان يكي مي تواند عواقب وحشتناك و ويرانگري داشته باشد. زماني كه يك گردباد به صورت كامل شكل گرفت و به قدرت رسيد مي تواند با سرعت 112 كيلومتر در ساعت حركت كند. هر ساله 800 گردباد در آمريكا پديد مي آيد و به طور متوسط 80 كشته و صدها زخمي برجاي مي گذارد. گردبادها در مناطق ديگر جهان نيز، ازانگلستان گرفته تا آرژانتين، سوئد، روسيه، چين وژاپن پديد مي آيند و خساراتي وارد مي كنند. بنگلادش از جمله كشورهايي است كه اغلب دچار گردبادهاي هيولايي و بسيار بزرگ مي شود؛ در سال 1996 چند گردباد سوپرسل بيش از 700 نفر را در بنگلادش كشت.
قدرت گردباد با واحد فوجيتا اسكيلF-Scale اندازه گيري مي شود. در پايين ترين درجه بندي، واحد۰F و بالاترين درجه واحد۵ F است كه داراي بادهايي با سرعت 417 تا 508 كيلومتر در ساعت است و مي تواند اتومبيل ها را به فاصله ده ها متر پرتاب كرده و ساختمان ها را مانند ورق كاغذ از هم بدرد.
هر چه قوي تر، دوردست تر
گردبادها هر چه قوي تر باشند دورتر سفر مي كنند. بيش از 80 درصد گردبادها داراي قدرت۲ F هستند و معمولا بين 2 تا 9 كيلومتر دوام مي آورند و سپس فرو مي نشينند وخاموش مي شوند. تنها يك درصد از گردبادها از نوع هيولايي و وحشتناك۵ F است؛ اينها حدود 75 كيلومتر را طي مي كنند. در سال 1925 يك گردباد درجه۵F فاصله 347 كيلومتري ايالات ميسوري و اينديانا را طي كرد و قريب به 700 كشته بر جاي گذاشت. اين تورنادو هنوز به عنوان شديدترين و پرضايعه ترين گردباد در آمريكا ثبت و شناخته مي شود.
زماني كه گردبادي تشكيل شد و شروع به فعاليت كرد كار زيادي از دست انسان برنمي آيد. هوك ريما، يكي از تعقيب كنندگان توفان كه مشغول تدارك سفر براي تعقيب  توفان است، مي گويد: البته تحقيقاتي صورت گرفته كه ببينيم آيا مي شود پس از تشكيل گردباد، از بزرگ شدن آن جلوگيري كرد، اما هنوز نتيجه اي به دست نيامده است. اين از آن گرفتاري هاي آب و هوايي است كه بايد با آن ساخت.

يكي از نكاتي كه بايد در اين رابطه گوشزد كنم و بي شك بايد مورد توجه كساني كه با خزندگان كار مي  كنند قرار گيرد، اين است كه من سعي مي  كنم هيچ وقت روش خود را در اين كار تغيير ندهم. من در طول ساليان كار با مارها، روشي را به دست  آورده ام و آن را ملكه ذهن خود ساخته ام: چگونه مار را بگيرم، چگونه دهان آن را باز كنم و چگونه وادارش سازم زهر خود را روي صفحه شيشه اي يا شيشه مخصوص خالي كند. طبيعي است كه هيچ وقت به طور دلبخواه اين روش آزمايش شده و در آن تبحر يافته را تغيير نمي دهم. البته اكنون سال هاست كه ديگر با مارها كاري ندارم ولي در آن زمان وسايل مخصوص من براي سم گيري از مار عبارت بود از يك ليوان شيشه اي يا ليوان آبخوري معمولي، يك ميز، يك سيم ضخيم بلند كه مثل انبر خم شده بود- يا ميله اي باريك با سر كند و قلابي كج در انتهاي آن- و تكه چوبي شبيه عصا.
من از اين وسايل به طريق زير استفاده مي كردم: مار را با انتهاي يك سيم خم ، يا اگر خيلي بزرگ و سنگين بود با يك ميله كه بر سر آن قلابي وجود داشت، از محفظه شيشه اي بلند مي كردم. مار بدن خودرا حلقه مي كرد و به ميله مي چسبيد تا از افتادن خود جلوگيري كند. بعد او را روي ميز مي گذاشتم و در آنجا حلقه مي زد تا حمله كند يا به راه افتد. در اين حالت معمولا با مانور خيلي سريع با چوبدستي ام سر او را به ميز مي فشردم و سپس با دست گردنش را مي گرفتم. بايد با قدرت گردن او را نگاه مي داشتم به طوري كه انگشت شست و سبابه ام پشت زاويه استخوان هاي فك يا دو طرف سرش قرار گيرد. ممكن است شما هم صحنه هايي از گرفتن گردن مار توسط متخصصان را در فيلم هاي مستند يا در واقعيت ديده باشيد و به نظرتان رسيده باشد كه اين كار چندان سخت و حساس نيست. اما اشتباه نكنيد و هرگز به فكر انجام  آن نيفتيد، مگر تحت آموزش هاي ويژه. اين كار بسيار حساس و خطرناك است. اصولا يك مار سمي چنان بدخلق و نسبت به قدرت و كشندگي زهر خودآگاه است كه به محض اينكه گردنش را بگيريدتازه اگر موفق شويد بدون حادثه و ضايعه اي اين كار را بكنيد تمام تلاش خود را براي نيش زدن به كار خواهد برد وكافي است حتي به اندازه نيم سانتيمتر از گردن او، بين سر و انگشتان شما، آزاد بماند تا مار خشمگين سر برگرداند و نيش هاي هولناك خود را در سرانگشت شما بنشاند. همچنين كسي كه مي خواهد مار را بگيرد بايد كاملا هوشيار و آماده باشد تا چنانچه مار سر خود را از زيرچوب بيرون كشيد- كه متاسفانه اغلب اين اتفاق مي افتد- بتواند دست خود را از معرض حمله مار دور كند.
وقتي گردن مار را به ترتيبي كه گفتم محكم مي گرفتم، به سرعت بدن مار را از قسمت نزديك به دم نگه مي داشتم، بدين ترتيب خزنده ديگر نمي توانست فعاليت درخور توجهي داشته باشد. پس ازآن، او را به ظرفي كه مخصوص زهركشي يا سم گرفتن از مار است نزديك مي كردم. اين ظرف چيزي است شبيه نعلبكي يا ليوان كه روي آن نوعي كاغذ پوستي كشيده شده و من به سرعت سر مار را به پوست نزديك مي كردم و او نيش هاي خود را در آن فرو مي كرد. بعد با فشردن عضلات آرواره هاي مار، غدد زهري او فشرده مي شد و تمام زهر خود را به درون ظرف مي ريخت.
اين كار در مورد انواع مارهاي سمي انجام مي شد. گاهي يكصد مار ظرف چهار ساعت به همين ترتيب زهرگيري مي شدند. غده هاي زهري خزندگان پس از تخليه به سرعت دوباره پر مي شود. به همين سبب گاهي ظرف يك هفته دو بار اين كار انجام مي شد.
برگردان: حميد ذاكري 

نسل برخي از پستانداران وحشي استان كهكيلويه و بويراحمد در معرض خطر انقراض قرار دارد. ساخت وساز و توسعه هاي صنعتي بي  رويه در اين استان باعث تخريب زيستگاه ها و محدود شدن شرايط زيستي براي حيات وحش منطقه شده است. در كنار اين مشكل اساسي، شكار بي  رويه هم مزيد بر علت شده و مي  رود تا نسل برخي از گونه ها به خصوص قوچ و ميش را در خطر انقراض قرار دهد. تپه  ماهورها و دشت هاي كهكيلويه و بويراحمد در غالب مناطق تحت حفاظت دنا، دنا شرقي، خامين، ديل و تنگ سولك از زيستگاه هاي خوب كشور هستند، اما با تمام تلاشي كه از سوي ماموران محيط زيست استان صورت مي  گيرد فاصله اي تا نابودي كامل ندارند. بر اساس آخرين آمار، 3هزار و 400 راس پستاندار و 14 هزار و 444 قطعه پرنده در اين استان زيست مي  كنند.

هر سال بيش از 700 خانوار عشايري در مراتع سهند شهرستان  مراغه اقدام به ييلاق مي  كنند و متاسفانه در حال حاضر 41 درصد دام مازاد در اين مراتع وجود دارد كه باعث نابودي تدريجي مراتع اين منطقه مي  شود.
اخيرا رئيس اداره منابع طبيعي مراغه از اجراي طرح كنترل دام در مراتع ييلاقي اين محدوده خبر داده است كه با اجراي اين طرح، دام موجود در اين مراتع نسبت به مدت مشابه سال گذشته 8 درصد كاهش يافته است.
وي همچنين از صدور اخطار به بيش از يكصد خانوار كوچ رو در راستاي اجراي طرح كنترل خبر داد و گفت: در صورت عدم توجه افراد به اخطارهاي صادره، اين اداره اقدام به لغو پروانه چراي آنها خواهد كرد.
مراغه از شهرستان هاي استان آذربايجان شرقي است.

مديرعامل سازمان  پارك ها و فضاي سبز شهرداري مشهد از اجراي طرح جابه جايي درختان سبز موسوم به روت بال  براي نخستين بار در كشور و در مشهد خبر داد.
به گزارش خبرگزاري مهر به نقل از روابط عمومي شهرداري مشهد، محمدحسن توكلي افزود: در اجراي اين طرح با بهره  گيري از سيستم هاي نوين، درختان كاج و سرو 10 تا 15 ساله با ريشه از خاك خارج شده و در محل هاي تعيين شده غرس مي شود.
وي افزود: در اين طرح درختاني كه در مسير پروژه هاي شهري واقع شده به جاي قطع كردن با اين شيوه به مناطق ديگر شهرداري حمل و غرس مي شود.
توكلي تاكيد كرد: حفظ درختان، گسترش فضاي سبز و جلوگيري از قطع درختان و نابودي آن از اهداف اين طرح است.
وي با بيان اينكه در گام نخست اين طرح يكهزار و 300 اصله درخت سبز جابه جا و در منطقه شهرداري مشهد غرس شده اند، اظهار داشت: در اجراي اين طرح و براي جابه جايي و غرس درخت، سازمان  پارك ها در فضاي سبز 500 ميليون ريال اعتبار هزينه مي كند.
گفتني است گستره فضاي سبز شهر مشهد يكهزار و 800 هكتار است.

سالانه 50 درصد به ميزان حيوان گزيدگي در استان لرستان افزوده مي شود. در سال 82 حدود۳ هزار مورد حيوان گزيدگي در اين استان رخ داده است. يكي از كارشناسان دامپزشكي لرستان گفت: طي 6 ماهه اول امسال 1700 مورد حيوان گزيدگي داشته ايم كه در مقايسه با سال گذشته 600 مورد بر اين ميزان اضافه شده كه 80 درصد آن سگ گزيدگي و 20 درصد ساير حيوانات بوده است.لرستان با توجه به شرايط اقليمي و ميزان بارندگي بالا و ساير شرايط، همواره محل اسكان و عبور و مرور عشاير و پرورش دام در منطقه بوده است و اين خود دليلي است بر برخورد بيشتر بين اجزاي طبيعت و در نتيجه عوارضي اينچنين كه قطعا بايد راهكارهايي براي مقابله با آن انديشيده شود.
رم وند مي گويد: اگر بخواهيم به طور متوسط براي هر بيمار 3 نوبت سرم تزريق كنيم، سالانه 110 تا 150 ميليون تومان در استان صرف واكسيناسيون مي شود. 

از نظر شكل ظاهري شباهت زيادي به ساير دوپاها دارد، با اين تفاوت كه در اين دو پا دندان هاي پيش آسيا وجود ندارد. طول سر و تنه اين گونه 3 تا 9 سانتيمتر است و وزن آن نهايتا به 60 گرم مي رسد.
بيشتر در مناطق خشك استپي با پوشش گياهي نسبتا خوب زندگي مي كند. در ايران هم از گرگان و تركمن صحرا گزارش شده است.
برخلاف ساير دو پاها، جست هاي بلند نمي زند و در موقع جهيدن سر خود را در پايين نگاه مي دارد. از مواد گياهي، به خصوص غده و پياز تغذيه مي كند.