هيچ درماني تا آخر عمر ماندگار نيست. مگر دنداني كه از ابتدا صحيح و سالم داخل دهان مي رويد تا آخر عمر سالم مي ماند؟!
براي افرادي كه همه مشكلات خود را ناشي از بدفرمي دندان هايشان مي دانند، هرگز نمي توان درمان موفقي انجام داد
عليرضا آشوري
زيبايي از آن دسته موضوعاتي است كه از بدو خلقت به عنوان دغدغه اي دايمي براي بشر مطرح بوده است. ديدگاه هاي مرتبط با زيبايي در طول تاريخ همواره دستخوش تغيير و تحول بوده اند. در يونان باستان ظاهر مجسمه ونوس هرچند صباح، با تغيير ديدگاه يوناني ها نسبت به زيبايي تغيير مي كرد و شمايلي جديد به خود مي گرفت.
با پيشرفت هاي اقتصادي و صنعتي و بهبود شرايط زندگي و تعريف شرايط جديدي در زندگي اجتماعي، گرايش جوامع مختلف به مسايل مرتبط با زيبايي بيشتر و بيشتر شد كه اين گرايش متناسب با نگر ش هاي فرهنگي و اجتماعي هر جامعه متفاوت بود. بنابر همين دلايل، درمان هاي پزشكي براي تامين اين نياز اجتماعي به وجود آمد كه از آن با نام درمان هاي زيبايي ياد مي شود.
درمان هاي زيبايي يكي از اصلي ترين وجوه درمان هاي رشته دندانپزشكي را تشكيل مي دهد كه در حال حاضر با توجه به تقاضاي فراوان جامعه ايران براي درمان هاي زيبايي، اهميت خاصي پيدا كرده است.
عمده ترين درمان هاي زيبايي دندانپزشكي در حيطه كار دندانپزشكي ترميمي و پروتزهاي دنداني قرار مي گيرند. در عين حال رشته هايي چون ارتودنسي، پريودونتيكس جراحي لثه و جراحي دهان و فك و صورت نيز درمان هايي را براي تامين يك زيبايي مطلوب در حفره دهان بيمار در دستور كار خود دارند.
دكتر مهران نوربخش، متخصص پروتزهاي دنداني، مدير گروه بخش پروتز ثابت دانشكده دندانپزشكي دانشگاه آزاد، عضو هيات مديره انجمن پروستودونتيست هاي ايران كه چهارمين كنگره اين انجمن 13-11 آذرماه سال جاري برگزار خواهد شد، در مورد معيارهاي زيبايي مي گويد: زيبايي بر مبناي تعاريف جوامع مختلف متفاوت است. هر جامعه اي نوع خاصي از آرايش، پوشاك يا ويژگي هاي چهره را به عنوان مولفه هاي زيبايي مي پسندد، اما امروزه معيارهاي زيبايي تعاريف علمي پيدا كرده اند. بنابر همين تعاريف اكنون به صورت علمي مي دانند كه براي تغيير چهره يك هنرپيشه مثلا براي اينكه پيرتر يا جوان تر يا شادتر يا خشن تر به نظر برسد، چه نوع گريمي بايد انجام شود.
دكتر نوربخش مي افزايد: امروزه معيارهاي زيبايي بر مبناي همان تعاريف علمي و مقتضيات خاص هر جامعه توسعه فراواني پيدا كرده است و بنابراين انسان ها نبايد حتما با يكسري شاخص هاي خاص به دنبال تامين زيبايي چهره خود باشند، بلكه بايد ببينند كه بر مبناي ويژگي هاي ظاهري خودشان و با حداقل تمهيدات، چطور مي توانند زيباتر به نظر برسند، چون زيبايي و تعريف زيبايي اصولا نسبي است و معيار قرار دادن چهره مثلا يك بازيگر براي درمان هاي زيبايي كار صحيحي نخواهد بود.
دكتر فرخ آصف زاده، متخصص دندانپزشكي ترميمي و عضو هيات علمي دانشكده دندانپزشكي دانشگاه شاهد در مورد گرايش مردم به درمان هاي زيبايي مي گويد: در طول ساليان اخير توقع از زندگي life expectency بالاتر رفته است. در بسياري از درمان ها علاوه بر درمان بيماري، مساله مهم كيفيت زندگي بيمار quality of life هم مطرح است. مثلا در مورد درمان هاي دندانپزشكي زيبايي، بايد ديد آيا بيمار از لحاظ روحي و شخصي با دندان هاي خود مشكل دارد؟ آيا از لبخند خود راضي است؟ البته بخش مهمي از اين مساله به آگاهي رساندن به بيماران مربوط مي شود. در حال حاضر بيماران اطلاع دارند كه درمان هايي براي تصحيح ظاهر دندان هايشان وجود دارد كه اين اطلاعات عمدتا از سوي دندانپزشكان يا بيماران ديگر در سطح جامعه انتقال يافته است.
دكتر آصف زاده در مورد درمان هاي دندانپزشكي زيبايي مي گويد: اينها درمان هايي اند كه به واسطه آنها بتوانيم رنگ، شكل و فرم دندان را با استفاده از درمان هاي دندانپزشكي اصلاح كنيم. بخشي از اين درمان ها را با استفاده از كارهاي ترميمي مي توان انجام داد كه درمان هايي نظير ترميم دندان، لامينيت، بستن فواصل بين دنداني و سفيد كردن بليچينگ را دربرمي گيرد. بخش ديگر شامل تصحيح وضعيت لثه است كه توسط جراحان لثه انجام مي شود. گاهي اوقات بايد دندان ها را از يك وضعيت به وضعيت ديگري حركت دهيم كه با ارتودنسي امكانپذير است ودر نهايت بخش ديگر اين درمان ها در حيطه كار پروتزهاي دنداني است كه با پروتز و ايمپلنت، زيبايي مطلوب را تامين مي كنند.
دكتر آصف زاده مي افزايد: بايد گفت اگر در هر درمان حتي ساده دندانپزشكي مثلا يك پر كردن ساده حد ايده آل كيفيت يك كار از هر جهت از جمله جنبه زيبايي آن مدنظر قرار گيرد، همان درمان ساده مي تواند يك درمان زيبايي مطلوب باشد. بنابر اين هر كسي كه كار زيبايي انجام مي دهد، جدا از داشتن تكنيك ها و در اختيار داشتن مواد و لوازم موردنياز بايد حتما ذوق و سليقه انجام يك كار هنري زيبا را هم داشته باشد تا اينكه بتواند نتيجه مطلوبي به دست آورد.
با پيشرفت هاي سريع علم دندانپزشكي، دندانپزشكان مي توانند درمان هاي زيباتر با كيفيت بالاتر و مطلوب تر انجام دهند. در حال حاضر صحبت از درمان هايي است كه در گذشته امكان انجام آنها وجود نداشت، ولي اين پيشرفت ها به منزله كنار گذاشتن مطلق درمان هاي قديمي نيست.
دكتر نوربخش اعتقاد دارد: درمان هاي پزشكي يا دندانپزشكي مثل اتومبيل نيست كه مدل جديد آنها از مدل هاي قديمي تر بهتر و زيباتر باشد. اين درمان ها هر كدام جايگاه خود را دارند و بنابر تشخيص دندانپزشك، انتخاب بيمار، هزينه خاص هر درمان، تامين راحتي و عملكرد بيمار و بالاخره زيبايي، براي بيمار انجام مي شوند. بعضي اوقات براي بيمار زيبايي مهمترين مساله است و برعكس براي بيمار ديگري فقط راحتي هنگام جويدن مطرح مي شود.
دكتر آ صف زاده هم مي افزايد: اصولا هنگام انجام يك درمان زيبايي بايد انتظارات بيمار، شرايط فرهنگي - اجتماعي و امكانات درماني خود را بررسي كرده، تعادلي بين تمام اينها برقرار كنيم، چون اگر هر كدام از اين فاكتورها مدنظر قرار نگيرند، درمان ما با شكست روبه رو خواهد شد.
دندانپزشكي ترميمي
يكي از مهمترين زمينه هاي دندانپزشكي زيبايي، در حيطه درمان هاي دندانپزشكي ترميمي تعريف مي شود كه ارتباط مستقيمي با تامين زيبايي بيمار دارد. ساده ترين و رايج ترين اين درمان ها، ترميم يا پركردن دندان ها با مواد همرنگ دندان است كه در اصطلاح دندانپزشكي به آنها كامپوزيت مي گويند.
دكتر آصف زاده مي گويد: كامپوزيت ماده اي است سفيدرنگ كه ابتدا براي ترميم دندان هاي جلويي از آن استفاده مي شد، ولي بعدا با بهبود خواص آن در دندان هاي خلفي هم به كار گرفته شد. ما تمام حفره هاي پوسيده را مي توانيم با كامپوزيت ها ترميم كنيم، به جز حفره هايي كه آنقدر وسيع هستند كه نياز به پروتز ثابت دارند. نكته مثبت كامپوزيت ها اين است كه ما فقط پوسيدگي را برمي داريم و به نسج سالم دندان كاري نداريم، چون اين مواد با سيستم هاي باندينگ به دندان متصل مي شوند. ما براي ترميم هاي آمالگام ناچاريم بخش وسيعي از دندان را برداريم تا ماده، داخل حفره گير كند، ولي براي كامپوزيت نيازي به اين كار نيست. كامپوزيت ها جدا از پر كردن و ترميم پوسيدگي مي توانند براي انواع و اقسام كارهاي زيبايي مورد استفاده قرار گيرند. پريدگي لبه دندان هاي جلويي، در هم ريختگي و بدشكلي مختصر دندان ها، بدرنگي دندان ها و فواصل بين دندان ها با كامپوزيت ها قابل درمان هستند، به خصوص كه تمام اين كارها در مطب و توسط خود دندانپزشك قابل انجام است و فقط نياز به كمي ذوق و سليقه هنري دارد. اگر كار كامپوزيت صحيح انجام شود، درمان خوب و مطلوبي است، ولي اگر اصول مربوط به اين درمان به طور دقيق رعايت نشود، مي تواند بالقوه درمان مخربي باشد.
دكتر آصف زاده در مورد دوام و طول عمر ترميم هاي كامپوزيتي مي گويد: اين ترميم ها اگر خوب و ايده آل انجام شود و ماده درست انتخاب شده باشد، عمري بين 7 تا 10 سال خواهند داشت. البته اين مساله فرد به فرد متفاوت است و به رعايت بهداشت، نيروهاي وارد بر ترميم و روابط دندان ها بستگي دارد. در فردي كه نيروهاي عضلاني شديدي هنگام جويدن به دندان ها وارد مي كند، ميناي دندان هم ساييده مي شود، چه رسد به ترميم! يا ممكن است سنگريزه اي داخل غذا باشد و ترميم بشكند. اين ديگر تقصير ماده ترميمي نيست.
يك مساله بسيار مهم در درمان هاي كامپوزيت موارد تجويز يا منع تجويز اين درمان است. دكتر آصف زاده مي گويد: بعضا پيش مي آيد كه بيمار، متقاضي درمان با كامپوزيت است، ولي اين درمان براي بيمار منع تجويز دارد، مثلا حفره پوسيدگي خيلي وسيع است يا نمي توان محيط عمل را به خوبي ايزوله كرد يا نيروهاي ناشي از جويدن به ما اجازه چنين ترميمي را نمي دهد. در اين موارد بايد از درمان هاي ديگري استفاده كرد و بيمار هم بايد به تشخيص دندانپزشك خود اعتماد كند، چون اگر درماني در غير از موارد تجويزآن كار شود، قطعا با شكست روبه رو شده و بعدا بيمار تمام اين مشكلات را از چشم دندانپزشك مي بيند. اگر براي بيمار درست و با دليل توضيح داده شود، بسيار كم پيش مي آيد كه قانع نشود.
بليچينگ يا سفيد كردن دندان ها از جمله درمان هايي است كه بدون هيچگونه دستكاري اضافي براي روشن تر كردن رنگ دندان ها مورد استفاده قرار مي گيرد. دكتر آصف زاده در مورد اين درمان توضيح مي دهد: بليچينگ يا سفيد كردن دندان يكي از ايمن ترين درمان هاي دندانپزشكي است كه اگر صحيح انجام شود هيچ مشكل خاصي براي دندان ايجاد نمي كند. اين درمان هم موارد تجويز خود را دارد. اگر دندان شكستگي يا پوسيدگي ندارد و فقط رنگ آن تيره است، مي توان از بليچينگ استفاده كرد. اين رنگ تيره مي تواند مادرزادي يا به خاطر مصرف دارو يا افزايش سن باشد.
يكي از روش هاي بليچينگ اين است كه بيمار مواد بليچينگ را از داروخانه خريده و خودش مصرف مي كند كه مورد تاييد انجمن دندانپزشكي آمريكا نيست، چون ممكن است بيمار اصلا بيمار درمان بليچينگ نباشد. ديگر اينكه درمان توسط دندانپزشك انجام شود. اگر دندان ها تغيير رنگ يافته اند و درمان عصب شده است، مواد عامل اين تغيير رنگ از داخل دندان خارج شده و مواد بليچينگ داخل حفره قرار داده مي شود تا دندان به تدريج روشن تر شود. در مورد دندان هاي زنده مي توان بليچينگ را در مطب يا در خانه انجام داد. در مطب، ژلي روي دندان قرار داده شده و با نور يا حرارت اين ژل فعال مي شود. چند جلسه، به مدت يك الي 2 ساعت اين كار طول مي كشد تا به تدريج رنگ دندان چند درجه روشن تر شود. اين روش وقت گير و پردردسر است. در روش ديگر قالب هاي خاصي براي دندان هاي بيمار ساخته مي شود، مواد بليچينگ داخل آنها قرار مي گيرد و بيمار در منزل هر روز به مدت چند ساعت اين قالب را طبق دستورالعمل داخل دهان قرار مي دهد. اين روش يك هفته الي 10 روز طول مي كشد، چون درمان آرام آرام انجام مي شود دندان صدمه نمي بيند و ماندگاري و دوام درمان هم بيشتر خواهد بود. كلا در تمام درمان هاي بليچينگ بعد از مدتي برگشت رنگ وجود دارد و بايد بيمار را نسبت به اين قضيه آگاه كرد.
دكتر آصف زاده مي افزايد: بعضي از بيماران مي پرسند فلان درمان تا آخر عمر ماندگار است؟ ما درمان عمري نداريم مگر دنداني كه از ابتدا صحيح و سالم داخل دهان مي رويد تا آخر عمر سالم مي ماند؟!
لامينيت
درمان هاي لامينيت به نوعي مرز مشترك دندانپزشكي ترميمي و پروتزهاي دنداني هستند. لامينيت يك پوسته و ورقه نازك است كه سطح خارجي و لبه دندان هاي جلويي را مي پوشاند. اين درمان 20-15 سال است كه به دنياي دندانپزشكي وارد شده و نتايج مثبت و طول عمر خوبي داشته است.
دكتر مهران نوربخش درباره درمان هاي لامينيت مي گويد: دندان هاي تغيير رنگ يافته يا بدرنگ، بستن فواصل بين دندا ن ها، تصحيح دندان هايي كه دچار چرخش هاي مختصر هستند با لامينيت به راحتي قابل درمان هستند و مي توان زيبايي مطلوبي را براي بيمار تامين كرد. حسن اين روش تراش فوق العاده كم فقط روي سطح جلويي دندان است. در نتيجه تمام دندان تراش نخورده و عمده نسج دندان حفظ مي شود، سپس يك پوسته نازك از چيني دندانپزشكي بر مبناي قالب گرفته شده، براي دندان ساخته و روي دندان چسبانده مي شود. اين درمان حساسيت تكنيكي بالايي دارد و بايد مراحل درمان با دقت فراواني انجام شود.
دكتر آصف زاده در مورد دقت هاي لازم هنگام درمان هاي لامينيت مي گويد: لامينيت درمان حساس و ظريفي است كه نياز به دقت و مهارت زيادي دارد و البته كار لابراتواري دقيقي را هم طلب مي كند. اگر اين درمان مثل هر درمان دندانپزشكي ديگري صحيح و با دقت انجام شود، هرگز از دندان جدا نمي شود. اگر لامينيت از دندان جدا شديا طرح درمان ايراد داشته يا اينكه مراحل چسباندن آن به طور صحيح رعايت نشده است. البته لامينيت مثل دندان طبيعي ممكن است در اثر ضربه بشكند، ولي اگر بي دليل از دندان جدا شود، دليل بر ضعف لامينيت نيست، بلكه اشكال كار جاي ديگري است.
پروتزهاي دنداني
پروتز، هر عضو مصنوعي است كه در بدن كار گذاشته شود. پروتزهاي دنداني، ساختارهايي هستند كه شكل و فرم و عملكرد دندان هاي تخريب شده يا از دست رفته را بازسازي مي كنند. درمان هاي پروتز به خاطر بازسازي دندان ها نقش بسيار مهمي در تامين يا اعاده زيبايي بيمار دارند.
دكتر نوربخش در مورد درمان هاي زيبايي در پروتزهاي دنداني به خصوص در پروتزهاي ثابت مي گويد: درگذشته روكش هاي دندان از فلز و عمدتا از طلا بودند. اين روكش ها به رغم مزاياي فراوان، امروزه اصلا از لحاظ زيبايي قابل پذيرش نيستند. روكش هاي سراميكي كه چندين دهه قبل ساخته مي شدند، به دليل ضعف ساختاري چيني هاي آن زمان شكننده بودند. به همين دليل يك اسكلت فلزي به اين چيني ها افزودند كه مثل بشقاب هاي لعابي از فلز براي تامين استحكام و از چيني براي تامين زيبايي سود مي برد. ايراد اين روكش هاي فلزي - چيني متال سراميك اين است كه به دليل داشتن اسكلت فلزي خصوصيت عبور، شكست و انعكاس نور در آنها مشابه دندان هاي طبيعي نيست و يك چشم دقيق مي تواند مصنوعي بودن آنها را متوجه شود. طي 2 دهه اخير روي چيني هايي با استحكام بالا كارهاي تحقيقاتي فراواني صورت گرفته و با تقويت چيني ها امروز مي توان از روكش هاي تمام سراميكي استفاده كرد كه زيبايي مطلوبي را براي بيمار تامين مي كنند، ولي به هر حال نسبت به نوع قبلي شكننده تر هستند و ساختن بريج با آنها احتمال شكستن اين پروتزهاي ظريف را افزايش مي دهد.
دكتر نوربخش مي افزايد: در خيلي از موارد تصميم بيمار كاملا تعيين كننده است. بعضي اوقات چند نوع درمان مختلف را مي توان براي يك بيمار انجام داد. اگر بيمار مي خواهد حداكثر زيبايي ممكن را به دست آورد، ممكن است درماني انتخاب شود كه شكننده تر از موارد قبلي است. در اين موارد بيمار بايد عوارض احتمالي درمان را نيز بپذيرد.
ايمپلنت هاي دنداني به عنوان درمان انقلابي 2 دهه اخير دنياي دندانپزشكي به دليل قابليت درماني خاص خود امروزه به شدت مورد توجه قرار دارند. دكتر نوربخش در مورد ايمپلنت ها توضيح مي دهد: البته تامين زيبايي مطلوب در درمان هاي ايمپلنت مي تواند در برخي موارد خيلي دشوار باشد، ولي به هر حال اين درمان موقعيت هاي فراواني داشته و امروزه ديگر به شكل يك درمان رايج درآمده است و پايين آمدن قيمت ايمپلنت ها مي تواند امكان استفاده از آنها را براي بسياري از بيماران فراهم كند. البته ايمپلنت براي هر بيماري قابل استفاده نيست و موارد تجويز خاص خود را دارد. به هر حال براي بيماراني كه نمي خواهند دندان هاي مجاورشان براي يك درمان بريج تراش بخورد يا بيماراني كه نمي خواهند پروتز متحرك داشته باشند، ايمپلنت بهترين طرح درمان خواهد بود. به ويژه براي بيماران جوان تر، ايمپلنت قطعا درمان بهتري خواهد بود. البته مشكل هزينه در مورد درمان هاي ايمپلنت هنوز وجود دارد و بسياري از بيماران قادر به پرداخت اين هزينه هاي بالا نيستند.
يكي از مهمترين مسايل در انجام تمام درمان هاي زيبايي انتخاب صحيح بيمار و آگاهي از توقعات اوست. دكتر نوربخش مي گويد: متاسفانه عده اي از بيماران تصور مي كنند كه با كار روي چهره يا دندان ها تغيير زيادي خواهند كرد و به يكباره دگرگون شده و زيبايي فراواني پيدا كنند. در حالي كه زيبايي مجموعه اي از زيبايي هاي ظاهري مثلا فرم چشم، ابرو، بيني، دندان، لبخند زدن و ... در كنار خصوصيات رفتاري، طرز صحبت كردن، حركت كردن و تفكر و انديشه اوست. مجموعه اين عوامل مي تواند يك انسان را زشت، زيبا يا خنثي نشان دهد، ولي بسياري از افراد مشكلات اجتماعي و شخصي خود را مثلا به بزرگ بودن بيني شان نسبت مي دهند. چنين بيماراني وقتي مثلا بيني شان را عمل مي كنند ولي مشكلشان برطرف نمي شود، پزشك را مواخذه مي كنند و به سراغ پزشكان ديگر مي روند، در حالي كه مشكل از جاي ديگري است. حتما ديده ايد كه برخي از افراد به رغم اينكه چهره زيبايي ندارند، ولي بسيار جذاب و دوست داشتني و حتي زيبا به نظر مي رسند و برعكس افرادي بسيار زيبا كه فورا آدم را دفع مي كنند.
دكتر نوربخش مي افزايد: براي افرادي كه همه مشكلات خود را ناشي از بدفرمي دندان هايشان مي دانند، هرگز نمي توان درمان موفقي انجام داد.
