محمدرضامنصوريان اين نكته كه تحول در ورزش هم بايد آغاز شود، نكته تازه اي نيست. چه بسيار نوشته اند و نوشته ايم كه نمي شود در جامعه ما در يك يا چند زمينه تحولي اساسي بوجود آورد ولي زمينه هايي ديگر از جمله ورزش را فراموش كرد.
امروز ورزش در سراسر جهان جزيي جدا ناشدني است از فرهنگ و آموزش و علم، و ما هم اگر معتقد به سلامت روح و جسم خود و فرزندانمان هستيم نمي توانيم بي اعتنا به مايه ها و پايه هاي آموزشي و فرهنگي مدرن چنين كار و خدمتي را انجام دهيم. اساس فكري و فيزيكي ورزش به ما مي گويد كه اصولا تحول در ورزش هم به مثابه تمامي تحولات فرهنگي و اجتماعي جامعه، ابتدا به ساكن، به تحول فكري و ذهني پيشرفته توام با اهداف و آرمان هايي مشخص نيازمند است، البته در اين ميان علم مديريت و برنامه ريزي را هم نمي توان ناديده گرفت.
مديريت ورزش ايران با ارائه سند راهبردي نظام جامع توسعه تربيت بدني و ورزش كشور، در راستاي بخشي از برنامه هاي توسعه ملي به محك زده شده و به دنبال آن است با مشاركت، همفكري و همگامي مردم و تمامي اجزاي حكومتي همه جوانب و زمينه هاي ورزش را تعميم و گسترش داده و دگرگوني اساسي بوجود آورد. اما در اينجا يك نكته مهم نبايد مكتوم و مبهم بماند و اين نكته اي است كه در مجموعه اين حركت به چشم مي آيد: فارغ از تمامي نقطه نظرهاي مخالف و موافق اين طرح، بايد پذيرفت كه با توجه به مطالعاتي كه روي طرح نظام جامع تربيت بدني و ورزش انجام شده، اين طرح مدرن است. اما نگراني براي اجراي آن اين است كه چگونه مي توان چنين طرح مدرني را براي جامعه امروز ورزش ايران كه هنوز هم بسياري از باورها و ساختارهاي آن غيرمدرن است، مناسب ديد؟ آيا مي توان بدون آنكه تشكيلات ساختاري مدرني داشت، اين حركت و موج را بر كرسي تحقق و عمل نشاند؟
سخن بر سر اين است كه اگر اين طرح قبل از اجرا، تحول فرهنگي و آموزشي را طلب مي كند، چرا ضرورت آن احساس نمي شود؟
مگر نه اين است كه هر بنايي كه ساخته مي شود، بر آنچه موجود است، استوار مي شود. شكي نيست كه اين طرح هدف اصلي اش اين است كه مي خواهد آنچه را كه در ورزش داريم، بهسازي كند. اين كار بسيار خوب و پسنديده اي است. شكي هم نمي توان كرد. اما براي محقق ساختن آن نمي توان با گام هايي سست در اقتصاد، علم، مديريت و برنامه ريزي قبل از هر برنامه اي به آن واقعيت بخشيد.
ورزش پرورشي و آموزش و پرورش
نظام جامع توسعه تربيت بدني و ورزش كشور داراي چهار عنصر اساسي است كه عبارتند از:
۱- مؤلفه ها و حوزه هاي اصلي توسعه ورزش پرورشي، همگاني و تفريحي، قهرماني و حرفه اي.
۲- مؤلفه ها و عوامل پشتيباني (نرم و سخت) حوزه هاي چهارگانه ورزش.
۳- مولفه ها و عوامل راهبري و مديريت حوزه هاي اصلي و پشتيباني (برنامه ريزي، سازماندهي، هدايت، هماهنگي و كنترل) در تعامل با محيط هاي داخلي و خارجي.
۴- اصول ناظر بر نظام جامع توسعه تربيت بدني و ورزش.
هيچ ترديدي وجود ندارد كه ملت ما از هر حيث مستعد اين است كه با چنين عناصري شاهد فرمان حركت و سازندگي مناسب و علمي در ورزش خود باشد، اما تصور اصلي از مولفه هاي يادشده اين است كه بدون مشاركت فكري و عملي اقشار مختلف جامعه، هرگز نمي توان شاهد پيشرفت چنين برنامه هايي بود. به عنوان مثال در قسمت اول و حوزه هاي اصلي توسعه ورزش پرورشي، چگونه مي توان با توجه به ابزار، افراد و شيوه هاي موجود در تربيت بدني آموزش و پرورش كه اصلي ترين حوزه حياتي ورزش پرورشي است، به تحول و توسعه و دگرگوني آن اميد بست؟! آيا در حال حاضر كادر اداري، مالي، آموزشي و مديريتي آموزش و پرورش از چنين كارايي و توانايي برخوردار هست كه سنگ بزرگ و سنگين ورزش پرورشي را از روي زمين بردارد؟
گمان ما و پيش بيني ما، بر خلاف پيش بيني متوليان اصلي طرح جامع ورزش، اين است: تا زماني كه بي تفاوتي، بي اعتنايي، بلاتكليفي و بي حالي موجود در ورزش آموزش و پرورش وجود دارد هرگز نمي توان از سازندگي و پردازندگي ورزش پرورشي سخني به ميان آورد.
اما بد نيست بدانيد كه در نظام جامع توسعه تربيت بدني و ورزش كشور ورزش پرورشي در قالب سازماندهي كلان ورزش پرورشي طراحي شده كه قرار است به صورت شوراي ورزش پرورشي كه اعضاي آن ۱۵ نفر هستند، عمليات اجرايي آن در سطح كشور آغاز شود. در زمينه تامين منابع و مصارف مالي هم كليه فعاليت هاي فرآيند ورزش پرورشي بخصوص تدوين و اجراي برنامه هاي آموزشي عمدتا از محل منابع عمومي، خارجي و عوارض دولتي با مشاركت بخش غيردولتي تمامي فعاليت هاي فوق برنامه و اجراي مسابقات و اصلاح و بهبود زيرساخت ها و تجهيزات و امكانات ورزشي با تكيه بر منابع عمومي غيردولتي و كمك هاي بين المللي با حمايت دولت پيش بيني شده است.
حال با شناخت از دشواري هاي موجود در زمينه جذب منابع مالي عمومي غيردولتي در كشور و اينكه تكيه گاه اصلي توسعه ورزش پرورشي به آن است، چگونه مي توان واقع گرايانه به اين انديشه رسيد كه پشتوانه و پشتيبان واقعي براي اجراي صحيح و سالم اين بخش حياتي از طرح جامع ورزش وجود داشته و خواهد داشت.
عقل سالم در بدن سالم
در زندگي خانوادگي و اجتماعي هر شهروندي علاوه بر روح و فكر و مغز و روان سالم، نيازمند جسم و جان سالمي است كه طبيعتا براي كسب آنها به دنبال ورزش است.
ماحصل و عصاره اين موضوع را مي توان در اين شعار معروف خلاصه شده ديد: عقل سالم در بدن سالم است. اساساً در كشور ما تا به امروز طرح و برنامه هايي در خور شان عموم مردم در زمينه ورزش همگاني و تفريحي ارائه نشده و به همين دليل هرگز در زندگي عادي شهروندان اين نكته بسيار حياتي حالت جدي به خود نگرفته است. اوج تصورات از ورزش همگاني همان تعداد محدودي از افراد هستند كه اكثرا با شيوه هاي نادرست در پارك ها ورزش مي كنند، براي خود طرح مي ريزند و خود مي برند و خود مي دوزند.
اين بي نظمي و بي قاعدگي با فضا و جو يك جامعه سالم كاملا ناهماهنگ است. نظام جامع توسعه تربيت بدني و ورزش كشور با مصوبات و راهكارهاي پيشنهادي خود به دنبال مشروعيت بخشيدن به ورزش همگاني و تفريحي با نگاهي جدي به حفظ سلامت روحي، رواني و جسمي افراد مختلف است. اما اجراي صحيح اين بخش از اين طرح نيازمند مداخله مستقيم ارگان ها و سازمان هاي مملكتي است. آمارهاي در دسترس نشان مي دهد كه در حال حاضر تنها ۱۰درصد جمعيت كشور از شركت كنندگان ورزش همگاني هستند كه با توجه به آمار موجود ورزش همگاني در كشور ما نه تنها در شرايط نرمالي نيست، بلكه بسيار نگران كننده هم هست. كاملا طبيعي است كه با توجه به حجم وسيع برنامه ها و طرحهاي ورزش همگاني، تنها متولي آن يعني فدراسيون ورزش همگاني هرگز نمي تواند جوابگو باشد.
توسعه ورزش همگاني بايد با حمايت مستقيم دولت باشد
محققان مسئول در طرح نظام جامع تربيت بدني و ورزش در بخش ورزش همگاني و تفريحي مطالعات خود را بر روي ۶ كشور استراليا، آمريكا، كانادا، سوئد، نيوزلند و اسكاتلند متمركز كرده و در نهايت نيز به اين نتيجه رسيده اند كه با توجه به اينكه ورزش همگاني درآمدزا نيست، دولت با حمايت هاي خود مي تواند در توسعه اين ورزش نقش موثرتري ايفا نمايد. بنابراين اگر بخواهيم در اين بخش به نتايج مطلوبي دست يابيم بايد بگوييم كه علاقه مردم به ورزش همگاني و تفريحي مرتبط با حمايت مستقيم دولت است. زماني كه گفته مي شود كه دولت كانادا ساليانه ۴۰ تا ۵۰ ميليون دلار براي ورزش همگاني اختصاص مي دهد و يا اينكه دولت استراليا تنها در سال ۹۹-۹۸ مبلغ ۵/۴۴ ميليون دلار براي توسعه ورزش همگاني هزينه كرده است، مي توان به نقش حمايتي و مستقيم دولت در اين زمينه بيشتر واقف شد.
در رابطه با ورزش همگاني و تفريحي در طرح جامع باز هم اين امر به عهده شوراي ۱۵ نفره ورزش همگاني گذاشته شده كه اجراي فعاليت هاي ورزش همگاني و تفريحي در چارچوب برنامه هاي مصوب شوراي ورزش همگاني و تفريحي بر عهده نهادهاي غيردولتي، نهادهاي ورزشي، باشگاه ها، شهرداري ها، انجمن ها، فدراسيون ها و ... است كه با حمايت دولت انجام مي گيرد. تامين منابع مالي ورزش همگاني هم از محل عوارض سازمان هاي غيردولتي بويژه شهرداري ها، كمك هاي بين المللي، كمك هاي مردمي و پرداخت حق ثبت نام و تسهيلات بانكي پيش بيني شده است. به راحتي مي توان دريافت كه اجراي چنين پروژه اي چندان هم سهل و آسان نيست. مشكل اصلي تر اينجاست كه دريافت عوارض ها در كشور ما چندان سهل الوصول نيست.
اقتصاد و ورزش
موضوع مهم ديگري كه در طرح جامع ورزش ايران بسيار گسترده به آن اشاره شده و مورد توجه قرار گرفته است بحث ورزش قهرماني و قهرمان پروري است.
قبل از آنكه بخواهيم به تجزيه و تحليل اين موضوع بپردازيم بايستي به اين نكته اشاره اي داشته باشيم و آن اينكه امروزه در هر كشوري رشد ورزش قهرماني متناسب با پويايي و قوت بنيه اقتصادي آن كشور است، يعني بحث اقتصاد و ورزش كاملا جدي است. ما در ايران با جمعيتي بسيار جوان طبق آمارهاي موجود يك درصد از جمعيت جهان را دارا هستيم كه متاسفانه در اقتصاد جهاني بسيار ضعيف عمل مي كنيم. اين در حالي است كه ورزش قهرماني با رشد خود به راحتي مي تواند پايه هاي اقتصادي هر كشوري را پويا و قدرتمند سازد.ما در كشورمان هرگز نتوانسته ايم به اين امر بسيار مهم عينيت بخشيده و آن را به درستي اجرا كنيم، در حالي كه سرمايه هاي اوليه و اصلي يعني نيروي انساني فعال و كارآمد را تمام و كمال در اختيار داريم.
در مسير رشد ورزش قهرماني علاوه بر تقويت بنيه اقتصادي و تامين نيروي انساني، سازماندهي، برنامه ريزي و از همه مهم تر راههاي ايجاد انگيزه و ارتباط از فرآيندهاي بسيار مهم ديگري است كه بايستي زمينه هاي بهره گيري از تمامي آنها را فراهم ساخت. در كنار تمامي موارد يادشده عمده ترين مسئله اي كه مي تواند در مسير رشد ورزش قهرماني در كشورمان نقش آفريني كند تقويت و توسعه ورزش باشگاهي در سراسر ايران است. امروز ورزش باشگاهي ما داراي هويت نيست و تنها تعداد محدودي از باشگاه ها آن هم با حمايت مستقيم دولت ادامه حيات مي دهند و آنها كه از چنين حمايتي برخوردار نيستند در معرض انحلال و نابودي قرار گرفته ا ند.
ضرورت ملي شدن باشگاه ها
براي رشد ورزش قهرماني و قهرمان پروري و يك كاسه كردن آن مهم ترين تصميم گيري اين است كه باشگاه هاي ورزشي كشور ملي شوند. واقعيت ها و مشكلات موجود كاملا نشان مي دهد كه ورزش باشگاهي در كشور از چه وضعيتي برخوردار است و ما نيز چاره اي جز اين كار نداريم. مطمئنا دخالت بيشتر دولت، كار را از آنچه كه هست خرابتر خواهد كرد. دقيقاً درست يك سال بعد از انقلاب اسلامي در ايران يعني در سال ۱۳۵۸ سازمان وقت ورزش ايران با فرستادن بخشنامه اي به تمامي ادارات كل تربيت بدني استانها از آنها خواست كه بايستي باشگاه هاي ورزش استانها ملي شوند. حتي به دنبال آن بخشنامه هايي هم فرستاده شد كه در آنها تاكيد شده بود كه ملي شدن باشگاه هاي ورزشي بايد اجرا شود.
اين طرح در اوايل كار سر و صداهاي فراواني ايجاد كرد، اما رفته رفته فراموش شد و مشخص هم نشد كه چه سرنوشتي پيدا كرد. در حالي كه ما امروز با گذشت يك ربع قرن دوباره به همان جايگاه رسيده ايم و الزاما نيازمند اجراي اين طرح هستيم. خوشبختانه با ارائه تحقيقات انجام شده بر روي طرح جامع، مسئولين ورزش هم به اين نتيجه رسيده اند كه در ورزش قهرماني، مشاركت مردمي درصد بسيار پاييني را نشان مي دهد كه بالطبع شكوفايي استعدادهاي ورزشي هم كاستي هايي را خواهد داشت.
در كنار مشكلات باشگاهي دو موضوع استعداديابي و برگزاري نامنظم مسابقات ورزشي هم در راه توسعه ورزش قهرماني بسيار تعيين كننده است. در طرح جامع مستقيما و به طور واضح اشاره شده است كه در ايران طرح يكپارچه جامع و اجرايي براي استعداديابي وجود ندارد و در زمينه برگزاري مسابقات نيز نامنظم و ناهماهنگ عمل مي شود. با چنين حجم وسيعي از مشكلات باز هم در طرح جامع، شوراي ۱۴ نفره ورزش قهرماني متولي مديريت و ساماندهي كلان آن شده است كه در راستاي شناسايي و جذب و پرورش استعدادها، آماده سازي ورزشكاران، اجراي مسابقات، شناسايي نخبگان ورزش و اصلاح و بهبود مستمر فعاليت ها با استفاده از منابع مالي حاصل از عوارض بازاريابي ورزشي مشتمل بر حق پخش تلويزيوني، در آمد اختصاصي و درآمدهاي حاصل از مسابقات، شرط بندي هاي مجاز، اعانات، تبليغات، هدايا و يادبودها، چاپ تمبر و حمايت كنندگان مالي، كمك هاي بين المللي، تسهيلات بانكي و منابع غيردولتي و مردمي فعاليتهاي خود را آغاز مي كند.
موازي با شوراي ورزش قهرماني شوراي ۱۰ نفره ديگري در قالب شوراي ورزش حرفه اي شروع به فعاليت مي كند كه اجراي فعاليتهاي ورزش حرفه اي را زير نظر خواهد داشت. در بحث ساختار منابع مالي ورزش حرفه اي خوشبختانه درآمد حاصل از نقل و انتقال ورزشكاران و مربيان بسيار تعيين كننده است كه در صورت رعايت موازين صحيح حرفه اي مي تواند درآمد سرشار و كلاني را به خزانه ورزش ما واريز سازد.
مرزبندي هاي نامعين در ورزش بانوان
اهميت ورزش براي بانوان با توجه به اينكه بيش از نيمي از جمعيت كشور ما را اين گروه تشكيل مي دهند بر هيچكس پوشيده نيست و كيست كه نداند ظلم مضاعفي كه در ورزش به اين قشر روا شده است، متاسفانه هنوز هم در مرزبندي هاي نامعين و نامشخصي وجود دارد و رفع مشكلات آنها علاوه بر اجراي كليه مفاد مندرج در طرح نظام جامعه توسعه تربيت بدني و ورزش كشور، نيازمند عزم همگاني و ملي است. علاوه بر اين با توجه به اينكه كمبود امكانات و تجهيزات ورزشي در كشور نكته بسيار مهمي است كه به شدت عملياتي شدن طرح جامع را تهديد مي كند، چشم انداز روشن اين قضيه نشان مي دهد كمبود فضاي ورزشي بخصوص فضاي ورزشي سرپوشيده مخصوص بانوان، ما را با اين واقعيت روبرو مي كند كه به سرعت بايستي براي رفع اين مشكل توجه بيشتري نشان داده شود. در حال حاضر سرانه فضاي ورزشي در كشور ما ۵۲/۰ متر مربع است كه از اين مقدار ۴۶/۰ متر مربع مربوط به فضاي ورزشي روباز و ۰۶/۰ مترمربع مربوط به فضاي ورزش سرپوشيده است. اين در حالي است كه حداقل سرانه فضاي استاندارد ورزش در جهان ۳ متر مربع است.
طرح جامع ورزش بانوان را در قالب «سازمان ورزش زنان» ديده است كه بايستي در ارتباط با مولفه هاي چهارگانه (ورزش پرورشي، ورزش همگاني، ورزش قهرماني و ورزش حرفه اي) فعاليت و برنامه ريزي كند.
آيا با ظرفيت هاي موجود در ورزش بانوان، ارائه طرح جامع مي توان راهگشاي حل مشكلات بانوان در زمينه ورزش باشد. در رابطه با نظام جامع توسعه تربيت بدني و ورزش كشور باز هم خواهيم نوشت.
اختصاص ۵ ميليارد ريال براي توسعه ورزش همگاني در روستاها
دبير فدراسيون ورزشهاي همگاني ايران مي گويد: حدود پنج ميليارد ريال اعتبار براي تجهيز و توسعه وسايل مورد نياز ورزش همگاني در روستاهاي كشور اختصاص يافته است .
عزالدين حيدري اضافه كرد: اين اعتبار تا پايان امسال براي تهيه توپ ، جوراب ، پيراهن ، كفش و ساير لوازم ورزشي در روستاها هزينه مي شود. وي ادامه داد: اكنون كار ارسال اين تجهيزات به استانها آغاز شده و تا پايان سال به تمام نقاط كشور اين وسايل ارسال مي شود. وي افزود: حدود ۱۴ درصد از جمعيت ايران در مجموع به ورزش همگاني مي پردازند.
وي اضافه كرد: بيش از سه درصد از جمعيت كشور در قالب ورزشهاي دو عمومي و ورزش صبحگاهي مشغول فعاليت هستند كه از اين ميزان ۸/ ۱ درصد را بانوان تشكيل مي دهند.
