علي اصغر محمدي
بوي دهان يكي از مشكلاتي است كه همگان با آن دست به گريبان هستند و حداقل روزانه يك بار آن هم صبح ها پس از برخاستن از خواب، بوي دهان را تجربه مي كنند. در نيمي از افراد، پس از خوردن صبحانه، بو و مزه دهان برطرف مي شود و در نيمي ديگر، اين بوي آزاردهنده ادامه خواهد داشت. اين مشكل در جوامع مسلمان در ماه مبارك رمضان فراگير مي شود و نياز به توجه بيشتر دارد. در كشور ما موضوع تحقيقات بوي دهان و اطلاع رساني در اين خصوص مسكوت گذاشته شده است. حتي كيت درماني كه از لوازم درمان اين مشكل است، توليد نمي شود. مبتلايان نيز به دليل عدم وجود مراكز درماني تخصصي، غالباً به درمان صحيح راهنمايي نمي شوند.
براي اولين بار در كشور، بوي دهان از سوي دو تن از دندانپزشكان اصفهاني مورد توجه قرار گرفته است و به منظور اطلاع رساني جامع، اولين وب سايت فارسي و ايراني بوي دهان با نام كاملاً فارسي خوشبو (Khoshboo.com) به معناي كام خوشبو و به همت آنها راه اندازي شده است. دكتر ايرانپور و دكتر طالبيان درباره ضرورت راه اندازي اين وب سايت معتقدند كه مهمترين عامل در رفع بوي دهان، بالا بردن سطح اطلاعات عموم افراد جامعه است. مبتلايان به بوي دهان چون دائماً با اين مشكل در ارتباط هستند، خود از وجود آن بي اطلاع اند، بنابر اين بمباران اطلاعاتي جامعه نقش اساسي در رفع اين مشكل بر عهده دارد. در كشور ما كه دسترسي به اطلاعات به طور يكسان توزيع نشده و ميل به مطالعه كتاب و مجله و روزنامه نسبت به ساير كشورها پايين تر است، نياز به اطلاع رساني جامع، بيشتر جلوه مي كند. راه اندازي اين وب سايت نيز در همين راستا صورت گرفته است تا افراد در هر مكان و زمان بتوانند از آخرين اطلاعات علمي در اين زمينه بهره مند شوند.با توجه به خيل چند ميليوني مبتلايان در كشور، راه اندازي اين وب سايت لازم است، اما كافي نيست و نياز به همكاري هاي فراوان وسايل ارتباط جمعي و روزنامه ها دارد.
در زمينه بوي دهان، علل ايجاد آن، راه هاي تشخيص و درمان آن با آقاي دكتر عليرضا طالبيان (دندانپزشك) گفت وگويي انجام داده ايم كه درپي مي آيد.
* آقاي دكتر طالبيان در ابتدا به طور مختصر درباره عارضه بوي دهان توضيح دهيد.
- بوي دهان عارضه اي است كه ميليون ها نفر از افراد جامعه به درجاتي به آن مبتلا هستند. عمده مبتلايان به درجات خفيف و متوسط و درصد كمي از آنها به نوع شديد مزمن مبتلا هستند. در انواع شديد حتي از فاصله يك متري نمي توان با مبتلايان صحبت كرد. اين عارضه به گونه اي است كه فرد مبتلا از وجود آن بي خبر است و بايد اطرافيان با مشاهده چنين وضعيتي اين افراد را به درمان ترغيب كنند.
* اشاره كرديد كه اين عارضه به گونه اي است كه فرد مبتلا از آن بي خبر است، دليل اين امر چيست؟
- علت اين كه مبتلايان به بوي دهان از وجود آن بي خبر هستند را با ذكر مثال هاي زير توضيح مي دهم. وقتي كفش نو به پا مي كنيد در چند ساعت و حتي چند روز اول ممكن است پاي شما را بزند و در تمام مدتي كه كفش را به پا داريد، اگرچه پاي شما تحت فشار است، ولي احساس نمي كنيد و تنها وقتي كفش را از پا درآوريد، از وجود درد پا و حتي زخم، با خبر خواهيد شد. چون بدن انسان در تماس دائمي با محرك ها سازگاري مي يابد، لذا از ادراك و احساس آنها غافل مي شود.
مثالي ديگر، اگر از عطر يا ادكلن استفاده كنيد، فقط در چند دقيقه نخست از بوي آن با خبر خواهيد شد، ولي در ساعت بعدي از وجود آن بي اطلاع خواهيد بود، اين در حالي است كه اطرافيان حتي با عبور از كنار شما با بوي عطر مواجه خواهند شد.
بنابر اين افراد مبتلا به بوي دهان چون در تماس دائمي با اين عارضه هستند، خود از وجود آن بي خبرند. در صورتي كه با مبتلايان به بوي دهان در تماس هستيد به طور دوستانه آنان را از وجود عارضه باخبر كنيد تا علاوه بر رفع مشكل آنان، خودتان نيز از ناراحتي  و اذيت خلاص شويد.
* به نظر شما علت كم توجهي يا بي توجهي نسبت به اين عارضه در كشور ما ناشي از چه مسائلي است؟
- در كشورهاي پيشرفته سالانه مبالغ هنگفتي صرف تشخيص و درمان بوي دهان مي شود و اين در حالي است كه در كشور ما نسبت به موضوع بوي دهان بي توجهي مي شود و اهميتي به آن داده نمي شود. بخشي از اين موضوع به نبود كادر درماني مجرب و بخشي به كم اهميت بودن ارتباط اجتماعي در كشور ما مربوط است. در هيچ نقطه كشور، كلينيك تشخيص و درمان بوي دهان به چشم نمي خورد. در شبكه اينترنت ميليونها صفحه وب  درباره بوي دهان به زبان هاي مختلف دنيا وجود دارد، اما تنها يك وب سايت به زبان فارسي در اين خصوص تأسيس شده است. به علاوه كتاب ها، مجلات و پژوهش هاي دانشگاهي در اين خصوص بسيار نادر و انگشت شمار است.
* چه عواملي موجب بوي دهان مي شود و درباره انواع بوي دهان توضيح دهيد.
- بوي دهان به طور كلي بر اساس علت ايجاد كننده به دو دسته دهاني و غيردهاني تقسيم مي شود.
در محيط دهان مواضع خاصي وجود دارد كه باكتري هاي ايجاد كننده بوي دهان در آنجا تكثير و رشد مي كنند.
حاصل فعاليت اين باكتري ها بوي دهان است. در محيط دهان موارد زير مي توانند زمينه ساز فعاليت باكتري هاي مولد بوي دهان باشند:
دندانها (ترميم هاي نامناسب و شكسته، پوسيدگي ها) ، شيار لثه، حلق، زبان و خشكي دهان.
البته سينوس ها و بيني نيز كه به طريقي به محيط دهان مرتبط هستند مي توانند بوي دهان ايجاد كنند.
بعضي عوامل نيز مستقل از دهان مي توانند بوي دهان ايجاد كنند كه مهم ترين آنها عبارتند از:
- برخي از داروها.
-بعضي بيماريها نظير بيماري هاي كليوي، كبدي، ريوي و دستگاه گوارش، ريه ها، رژيم هاي غذايي نامتعادل، مواد غذايي بودار و دستگاه گوارش.
بوي دهان عمدتاً توسط باكتري هاي توليد كننده تركيبات گوگرددار ايجاد مي شود. اين باكتري هاي بي هوازي در محيط دهان پراكنده هستند، اما بيشتر در نيمه عقبي زبان، زير زبان و حلق زندگي مي كنند. هر چه ميزان اكسيژن  دهان كمتر باشد فعاليت اين باكتري ها بيشتر است. اگرچه آنها را در دسته بي هوازي تقسيم بندي مي كنند اما به اين معني نيست كه فقط در محيط فاقد اكسيژن فعال هستند بلكه به اين معني است كه مي تواند در غلظت كم اكسيژن نيز فعاليت و رشد كنند.اين باكتري ها در هضم تركيبات پروتئيني موجود در دهان كمك مي كنند كه متأسفانه حاصل فعاليت آنها گازهاي گوگرددار مانند سولفيد هيدروژن و متيل مركاپتان است. اين تركيبات را تركيبات فرار گوگرددار(VSC) مي نامند، همان طور كه مشخص است باكتري هاي مولد بوي دهان باكتري هاي مفيدي هستند كه در دهان همه وجود دارند و هيچكس نمي تواند خود را از آنها خلاص كند، چون به محض ريشه كني، ساير باكتري ها به ويژه قارچ ها جايگزين شده مشكلاتي ايجاد مي كنند كه در بعضي موارد از بوي دهان نيز بدتر است.
* اگر اين باكتري ها در دهان همه وجود دارد، چرا تمام افراد به بوي دهان مبتلا نمي شوند؟
- چون صرف وجود باكتري باعث ايجاد بوي دهان نمي شود، بلكه عوامل مستعدكننده ديگري نيز بايد وجود داشته باشند. به عنوان مثال افرادي كه به دلايل مختلف به خشكي دهان مبتلا مي شوند، بيشتر دهانشان بو مي دهد، چون باكتري ها در اين شرايط بيشتر رشد مي كنند.
* روش هاي تشخيص بوي دهان چيست؟
- معمولاً افراد مبتلا به بوي دهان از وجود آن مطلع نيستند. اگر به هنگام صحبت كردن متوجه شديد ديگران از شما فاصله مي گيرند بدانيد احتمالاً از بوي دهان شماست پس هميشه مواظب عكس العمل هاي ديگران باشيد.
متجاوز از پنج نوع بوي دهان وجود دارد كه كادر درماني مجرب قادر به تشخيص نوع و علت هر يك هستند. روشهاي تشخيص متفاوتي در اين مورد وجود دارد از جمله تشخيص توسط دستگاه «هاليمتر» (Halimeter). اين دستگاه كه داراي يك سنسور حساس به بو است ميزان بوي دهان را در يك مقياس صدگانه مي سنجد.
افراد مبتلا به بوي دهان معمولاً سنجشي بيش از ۷۵ را دارا هستند. روش هاي تشخيص ديگري نيز وجود دارد كه كاملاً تخصصي بوده و بيشتر در پژوهش و تحقيق كاربرد دارند.بهترين روش تشخيص، سنجش توسط كادر درماني (Organoleptic) است. افراد مجرب درماني با بو كردن تنفس بيماران، نوع و شدت بوي دهان را در يك مقياس پنجگانه تشخيص داده و آن را تعيين مي كنند.تشخيص صحيح نقش بسيار مهمي در درمان مبتلايان ايفا مي كند. پس در صورتي كه به بوي دهان مبتلا هستيد با مراجعه به كادر مجرب درماني، خود را از سردرگمي و درمان هاي ناموفق رهايي دهيد.
* چه نكات مهمي درباره باكتري هاي دهان وجود دارد؟
- نكات مهم درباره باكتري هاي دهان به شرح زير است:
۱- در دهان همه ما، ۴۰۰ نوع ميكروارگانيسم از انواع مختلف باكتري، قارچ و غيره زندگي مي كند كه حدود ۸۰ نوع آنها بوي دهان توليد مي كنند. اين باكتري هاي مفيد در دهان همه حتي كساني كه به بوي دهان مبتلا نيستند يافت مي شوند.
۲- اگرچه علت بوي دهان باكتريها هستند، اما به طور قاطع نمي توان گفت كه بوي دهان مانند ساير عفونت هاي باكتريال قابل انتقال به ديگران حتي از راه بوسيدن است.
۳- چون اين باكتريها مفيد بوده به طور طبيعي در دهان وجود دارند نمي توان آنها را به طور دائم از محيط دهان ريشه كن كرد، حتي استفاده از آنتي بيوتيك، مسواك زدن روي زبان و دهان شويه ها قادر به حذف كامل اين باكتريها نيست. بر هم زدن تركيب باكتريال دهان موجب ايجاد عفونت هاي قارچي نظير كانديديازيس مي شود كه در برخي موارد بدتر از بوي دهان است. تنها روش علمي و عملي اين است كه به طرق مختلف تعداد و فعاليت  آنها را كاهش دهيم. همچنين تركيبات گوگرد دار توليد شده را به نمك هاي آلي بي بو و بي مزه تبديل كنيم.
۴- نكته ديگر اينكه اين باكتريها را در دسته بي هوازي طبقه بندي مي كنند. خصوصيت آنها اين است كه تا حد امكان از محيط هاي غني از اكسيژن فرار مي كنند، لذا در محيط دهان در محل هايي مانند لابه لاي پرزها و شيارهاي زبان، حفرات لوزه ها و زير زبان زندگي مي كنند. به همين دليل است كه تميز كردن سطح زبان به تنهايي كاربرد ندارد.
۵- تركيبات گوگرد دار توليد شده توسط باكتريها، در واقع محصولات فرعي باكتريها محسوب مي شوند. باكتريها پروتئين ها را تجزيه كرده، به تركيبات كوچكتر و قابل هضم تري تبديل مي كنند. همه ما براي هضم پروتئين  به اين باكتريها نياز داريم. اما متأسفانه در افراد مبتلا به بوي دهان، تعداد و فعاليت اين باكتريها زيادتر از حد معمول است. اگرچه مكانيسم دقيق آن هنوز تحت بررسي و پژوهش قرار دارد اما تغييرات هورموني، استفاده ازداروها و حتي وراثت را در اين رابطه دخيل مي دانند. بعضي افراد به طور وراثتي زبانشان شياردار و يا پرزهاي زبانشان درازتر از معمول است كه اصطلاحاً آن را زبان مودار مي گويند. در اين موارد، زمينه رشد باكتريها و توليد بوي دهان بيشتر است.
۶- باكتريهاي دهان در محيط غني از مواد قندي به سرعت رشد مي كنند بنابراين كاهش مصرف مواد قندي علاوه بر كاهش پوسيدگي باعث كاهش فعاليت باكتريهاي توليد كننده بوي دهان مي شود.
۷- محيط دهان داراي اسيديته تقريباً خنثي است. مصرف مواد غذايي كه به طور مستقيم (مانند ليموترش و مركبات) و غيرمستقيم (مواد قندي) باعث اسيدي شدن محيط دهان مي شود، رشد و نمو باكتريها را تسريع مي كند. بنابراين خنثي نگه داشتن محيط دهان كمك مهمي در كاهش توليد بوي دهان محسوب مي شود.
۸- يكي از روش هاي كاهش بوي دهان، كاستن از تعداد باكتريهاي دهان است. اين باكتري ها به تمام سطوح دهاني و دنداني مي چسبند. بنابراين هر عاملي كه باعث كنده شدن آنها از اين سطوح شود باعث كاهش تعداد باكتريها و نتيجتاً كاهش توليد بوي دهان مي شود. بنابراين شست وشوي مكرر دهان، خوردن غذا، غرغره كردن دهان شويه، استفاده از مسواك و نخ دندان باعث كاهش تعداد باكتريها و بوي دهان مي شود.
۹- يكي ديگر از روشهاي كاهش تعداد باكتريها از بين بردن آنها به وسيله مواد شيميايي است. اين مواد يا از طريق خون و ترشح در بزاق و مايع لثه اي به محيط دهان مي رسند (مانند آنتي بيوتيك ها)، يا به طور مستقيم از طريق دهان شويه هاي ضد ميكروبي مانند دهان شويه كلرهگزيدين (استفاده از هر دو روش ياد شده بدون تجويز پزشك توصيه نمي شود).
* براي درمان اين عارضه چه بايد كرد؟
- درمان بوي دهان براساس تشخيص نوع و علت آن متفاوت است. در صورتي كه منشاء دهاني داشته باشد، دندانپزشكان و ساير تخصص هاي پزشكي كه با دهان مرتبط هستند، مي توانند به بيماران كمك كنند.اگر بوي دهان منشاء غيردهاني داشته باشد، متخصصان مختلف پزشكي در درمان شركت خواهند داشت. به عنوان مثال اگر بوي دهان ناشي از عفونت هاي ريوي باشد متخصصان دستگاه تنفسي كادر درماني مرتبط خواهند بود. درمان هاي دهاني بوي دهان عمدتاً مكانيكال و تا حدي شيميايي است.استفاده صحيح از مسواك و نخ دندان نقش اساسي در رفع بوي دهان دارد. به علاوه چكاب دندان ها و لثه نقش مهمي در درمان بوي دهان ايفا مي كند.
مراجعه به دندانپزشك و انجام درمان هاي دندان و لثه جزء اساسي درمان محسوب مي شود. تقريباً تمام افراد مبتلا به بوي دهان به درجاتي به پوسيدگي دندان و ناراحتي لثه مبتلا هستند. در بعضي موارد نيز لازم است از دهان شويه استفاده شود. دهان شويه ها با عملكرد شيميايي مكمل روشهاي مكانيكال هستند. در مواردي لازم است افراد مبتلا تا پايان عمر از دهان شويه  استفاده كنند.
از روشهاي درماني مكمل نظير استفاده از قطره هاي بيني، آدامس هاي مخصوص، بزاق مصنوعي، خوشبوكننده هاي دهان نيز در درمان اين عارضه استفاده مي شود.نكته مهم در درمان بوي دهان استمرار آن است. ممكن است با شروع درمان احساس كنيد بوي دهانتان برطرف شده است و ممكن است درمان را متوقف كنيد ولي توجه به اين نكته لازم است كه در اين صورت پس از مدتي دوباره مبتلا خواهيد شد پس تا زماني كه كادر درماني صلاح مي دانند بايد درمان ادامه يابد.
* مطلع شديم كه اولين مطب الكترونيك در استان اصفهان به همت جنابعالي و خانم دكتر ايرانپور راه اندازي شده است، لطفاً در اين مورد نيز توضيحاتي بفرماييد؟
- اين روزها در دنياي مجازي اينترنت مي توان نمونه اي غيرواقعي و مجازي از موضوعات واقعي ايجاد كرد، مانند دانشگاه مجازي كه افراد با ثبت نام و گرفتن واحدهاي درسي به جاي حضور در كلاس، در كلاس هاي مجازي اينترنتي شركت كرده و همان آموزش ها را فرا مي گيرند. از محاسن اين نوع آموزش ها اين است كه دانشجو در هر زمان و مكان و به هر تعداد كه بخواهد مي تواند از مباحث درسي استفاده كند. در آموزش هاي مجازي، بعد مكاني برداشته مي شود، به گونه اي كه شما به جاي صرف هزينه هاي زياد و رفتن به كشورهاي ديگر، مي توانيد در منزل خود، آموزش ها را با همان كيفيت و با صرف كمترين هزينه دريافت كنيد. دنياي مجازي بسياري از محدوديت هاي دنياي واقعي را برطرف كرده و امكان استفاده يكسان تمام افراد جامعه از هر نوع مواهب دنياي واقعي را ميسر مي سازد.
مطب الكترونيك نيز مي تواند با مرتبط كردن كادر درماني و مردم، زمينه ارائه مساوي خدمات پزشكي را فراهم كند. در كشور پهناور ما در هر نقطه اي كه رايانه، خط تلفن و ارائه دهندگان اينترنت وجود داشته باشد، همگان مي توانند در هر زمان و با كمترين هزينه با پزشك خود ارتباط حاصل كرده، علاوه بر مطرح كردن سؤالات خود از خدمات درماني نيز بهره مند شوند. به عنوان مثال ممكن است لثه  هاي شما خونريزي داشته باشد و مايل هستيد به جاي حضور در مطب، از طريق اينترنت لثه هايتان معاينه شود. به اين منظور لازم است در ساعاتي كه دندانپزشك شما به اينترنت وصل است، شما نيز با استفاده از گفت وگوي اينترنتي و ارسال تصوير دهان و لثه، با انجام پرسش و پاسخ گفتاري و نوشتاري به درمان لازم راهنمايي شويد. شما مي توانيد با مراجعه به مطب الكترونيك، از خدمات زير بهره مند شويد:
- امكان ارتباط و تعيين وقت از طريق پست الكترونيك؛
- بهره مندي از اطلاعات دندانپزشكي و فناوري اطلاعات؛
- امكان ارتباط با دندانپزشك از طريق سرويس چت؛
- بهره مندي از سرويس پرسش و پاسخ الكترونيك (FAQ).
براي آن دسته از مراجعه كنندگان به اين سايت، كه فناوري اطلاعات را نمي دانند، آموزش هايي فراهم شده كه همگان از اين خدمات استفاده كنند.