مترجم: رضا محتشم
سونامي پديده اي طبيعي شامل يك رشته موج است كه وقتي آب دريا در مقياس وسيع جابجا مي شود، اتفاق مي افتد. زمين لرزه، رانش زمين، فوران آتشفشان و برخورد اجسام آسماني مانند شهاب سنگ مي تواند باعث سونامي شود. در اثر اين پديده، سواحل زير آب مي رود و خسارات مادي و جاني گسترده اي به بار مي آيد.
كلمه سونامي از زبان ژاپني مي آيد و به معناي موج بندرگاه است. اين عبارت توسط ماهيگيراني ساخته شد كه وقتي به بندر برمي گشتند، با ويراني مواجه مي شدند در حالي كه در دريا بروز اين حادثه را احساس نكرده بودند. در اقيانوس، سونامي ارتفاع اندك و طول زيادي دارد كه گاه به صدها كيلومتر مي رسد و از اين رو در دريا حركت سونامي فقط به مانند يك خيزاب عادي احساس مي شود.
معمولاً وقتي كه سونامي به ساحل نزديك مي شود، حالت تند و تيزي پيدا مي كند كه با موج ايجاد شده براثر فشار باد بر آب كاملاً فرق دارد.
علل
سونامي مي تواند براثر هر تلاطمي كه حجم زيادي از آب را جابجا مي كند، ايجاد  شود، مانند زمين لرزه، رانش زمين يا برخورد شهابسنگ. با اين حال، رايج ترين علت زمين لرزه در زير درياست. زمين لرزه اي كم شدت در زير دريا كه سونامي ايجاد نمي كند، ممكن است رانش زمين پديد آورد كه مي تواند به سونامي بيانجامد.
به علاوه، هنگامي كه بستر دريا به ناگهان تغيير شكل مي دهد و آب كف دريا را جابجا مي كند، نيز ممكن است سونامي تشكيل شود. جابجايي عمودي پوسته زمين در مقياس گسترده معمولاً در مرز صفحات تشكيل دهنده آن رخ مي دهد. صفحات متراكم تر اقيانوسي به زير صفحات قاره اي مي غلتد و سونامي هايي كه در اين جابجايي شكل مي گيرد، بسيار قدرتمند است.رانش زمين در زير دريا (كه گاه همراه با زلزله هاي شديد است) و نيز سقوط صخره هاي آتشفشاني نيز مي تواند حجم آب موجود را متلاطم كند. رسوبات و صخره ها به پايين مي لغزد و بر بستر دريا گسترده مي شود. به همين شكل، فوران آتشفشاني شديد در زير دريا مي تواند ستوني از آب را جابجا و سونامي ايجاد كند.
رانش گسترده زمين و برخورد اجرام آسماني مي تواند آب را از بالا متلاطم كند. به طور كلي سونامي هايي كه از اين پديده ها شكل مي گيرد، برخلاف سونامي هاي ناشي از زلزله به سرعت از بين مي رود و به ندرت بر سواحل دوردست اثر ويرانگر دارد، چون بخش كوچكي ازدريا متلاطم مي شود.
ويژگي ها
رفتار سونامي با خيزابهايي عادي تفاوت زيادي دارد. سونامي با سرعت بالا منتشر مي شود و مسافتهاي طولاني را در اقيانوس با اتلاف انرژي اندك مي پيمايد. سونامي مي تواند هزاران كيلومتر دورتر از محل شكل گيري، خسارت به بار آورد و از اين رو گاه بين شكل گيري و تأثيرگذاري آن بر ساحل چند ساعت فاصله مي افتد. اما سرعت حركت آن كمتر از سرعت امواج زلزله اصلي است.
در آبهاي آزاد بين نقطه بالاي دو سونامي فاصله اي طولاني بين چند دقيقه تا چند ساعت وجود دارد و طول آنها به چند صد كيلومتر مي رسد. فاصله نقطه بالاي دو موج عادي در ساحل دريا معمولاً ده ثانيه و طول آنها حدود ۱۵۰ متر است. ارتفاع واقعي سونامي در آبهاي آزاد اغلب كمتر از يك متر و براي سرنشينان كشتي ها عملاً غيرقابل تشخيص است. سونامي با سرعت ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ كيلومتر در ساعت در اقيانوس به حركت درمي آيد و رسيدن موج دوم يا سوم با بيش از يك ساعت زمان صورت مي گيرد.وقتي سونامي به خشكي نزديك مي شود، دريا كم عمق و از سرعت موج كاسته و در نتيجه موج كوه پيكر متراكم مي شود. ارتفاع آن افزايش مي يابد. در نتيجه در حالي كه شخصي كه در نقطه عميق دريا قرار دارد، ممكن است حتي سونامي را احساس نكند، ارتفاع آن در حين رسيدن به خشكي ممكن است به ۳۰ متر يا بيشتر برسد.
موج زماني به موج آب كم عمق تبديل مي شود كه نسبت بين عمق آب و طول موج آن كوچك شود و از آنجايي كه طول موج بسيار زيادي دارد (بالغ بر چند صد كيلومتر)، سونامي حتي در اقيانوس مانند موج آب كم عمق عمل مي كند. امواج آب كم عمق با سرعتي حركت مي كنند كه معادل مجذور حاصل شتاب گرانيگاه (۸/۹ متر بر ثانيه به توان دو) و عمق آب است. مثلاً در اقيانوس آرام كه عمق آب به طور معمول ۴۰۰۰ متر است، سونامي با سرعت ۲۰۰ متر در ثانيه (۷۲۰ كيلومتر در ساعت) و اندك اتلاف انرژي حركت مي كند. در عمق ۴۰ متري، اين سرعت حدود ۲۰ متر در ثانيه (۷۲ كيلومتر در ساعت) خواهد بود كه بسيار كمتر از سرعت موج در آبهاي آزاد است، اما به هر حال مهار اين موج دشوار است.
سونامي از مركز خود به بيرون منتشر مي شود و از اين رو كناره برخي توده هاي خشكي نسبتاً درامان مي ماند. امواج سونامي در اطراف توده هاي خشكي دچار انكسار مي شود.
سونامي متقارن نيست. ممكن است يك سمت از آنها قويتر از ديگري باشد و اين بستگي به منبع و جغرافياي پيرامون دارد.
علائم
در مواردي كه لبه پيشين سونامي پايين ترين نقطه آن باشد، دريا پيش از رسيدن موج به ساحل به اندازه نصف چرخه موج از آن عقب مي نشيند. اگر كرانه دريا كم عمق باشد، اين عقب نشيني ممكن است از ۸۰۰ متر تجاوز كند. چه بسا افراد ناآگاه از خطر به علت كنجكاوي يا براي جمع آوري ماهي از بخش بدون آب در ساحل بمانند.
در مواردي كه لبه پيشين سونامي نخستين نقطه اوج آن باشد، مناطق ساحلي پست پيش از رسيدن امواج بعدي زير آب مي رود. از اين رو آموزش ماهيت سونامي مهم است. مردم بايد بدانند وقتي سطح آب پايين مي رود، خطر به پايان نرسيده است. مناطقي كه امكان بروز سونامي در آنها زياد است، از شبكه هاي هشدار سونامي براي پيش بيني وقوع اين پديده و هشدار به مردم استفاده مي كنند.
تاريخچه سونامي
با وجودي كه سونامي اغلب در اقيانوس آرام رخ مي دهد، ايجاد آنها در جاهاي ديگر نيز ديده شده است.
۶۱۰۰ سال قبل از ميلاد و پيش از آن ؛ درشمال اقيانوس اطلس، منطقه شيب دار استورگا باعث يك رشته جابجايي ناگهاني زمين در طول دهها هزار سال شد.
۱۶۵۰ قبل از ميلاد ؛ در مقطعي بين سالهاي ۱۶۰۰ تا ،۱۶۵۰ جزيره آتشفشاني سانتوريني در يونان فوران كرد و يك سونامي به ارتفاع ۱۰۰ تا ۱۵۰ متر پديد آورد كه ساحل شمالي جزيره كرت را در فاصله ۷۰ كيلومتري از بين برد. سانتوريني را محتمل ترين منبع داستان آتلانتيس اثر افلاطون مي دانند و برخي دانشمندان معتقدند اين آتشفشان عامل سيلابهاي عظيمي است كه در متون مقدس يهود، مسيحي و اسلامي ضبط شده است.
۱۷۵۵ ليسبن؛ دهها هزار پرتغالي كه از زلزله سال ۱۷۵۵ جان سالم به در بردند، بر اثر سونامي اي كه چند دقيقه بعد رخ داد، جان خود را از دست دادند. بسياري از مردم شهر براي دوري از آتش سوزي و ريزش آوار ساختمانها به ساحل دريا فرار كردند. پيش از رسيدن ديواره عظيم آب به بندرگاه، آب دريا عقب نشست و بسياري از لاشه هاي كشتي هاي غرق شده را پديدار كرد. زمين لرزه، سونامي و آتش سوزي متعاقب آن بيش از يك سوم از جمعيت ۲۷۵۰۰۰ نفري ليسبن را از بين برد. نوشته هاي تاريخي كاوشهاي واسكودوگاما و كريستف كلمب از بين رفت و ساختمانهاي بي شماري ويران شد. نابودي ليسبن باعث مهار شديد بلند پروازيهاي امپراتوري پرتغال شد. اروپاييان قرن هجدهم تلاش كردند اين فاجعه را در چارچوب اعتقادات مذهبي و منطقي درك كنند. مفهوم فلسفي امر والا كه توسط امانوئل كانت در كتاب «تأملاتي بر احساس زيبايي و والايي» نوشته شد تا حدي ملهم از تلاش براي فهم ابعاد گسترده زلزله و سونامي ليسبن بود.
بسياري از حيوانات پيش از رسيدن آب خطر را احساس كردند و به نقاط مرتفع پناه بردند. زمين لرزه ليسبن نخستين نمونه مستند از بروز چنين پديده اي در اروپاست. برخي دانشمندان فكر مي كنند حيوانات توانايي حس امواج زير صوتي Rayleigh را دارند كه دقايقي يا ساعاتي چند پيش از رسيدن سونامي ايجاد مي شود.
۱۸۸۳ فوران انفجاري كراكاتوا؛ آتشفشان كراكاتوا در اندونزي در سال ۱۸۸۳ با شدت زيادي فوران كرد. بخشي از انبار مواد گدازه اي آن منفجر شده و خشكي و بستر دريا در آن فرو رفت. يك رشته سونامي براثر اين انفجار توليد شد كه ارتفاع برخي از آنها به ۴۰ متر از سطح دريا مي رسيد. سونامي ها در سراسر اقيانوس هند، آرام، ساحل غربي آمريكا، جنوب آمريكا و حتي انگليس احساس شد. در جزاير سوماترا و جاوه، آب تا كيلومترها در اعماق خشكي پيشروي كرد و چنان تخريبي به بار آورد كه يك منطقه آن ديگر هرگز آباد نشد و بعداً به جنگل تبديل شد.
۱۹۶۰ سونامي شيلي؛ زمين لرزه بزرگ شيلي در ساحل جنوبي اين كشور با ۵/۹ ريشتر شديد ترين زمين لرزه تاريخ محسوب مي شود. اين زلزله يكي از ويرانگرترين سونامي هاي قرن بيستم را به وجود آورد. اين سونامي در سراسر اقيانوس آرام پخش شد و ارتفاع موجهاي آن به ۲۵ متر مي رسيد. وقتي كه ۲۲ ساعت پس از زلزله، سونامي به اوناگاوا در ژاپن رسيد، ارتفاع موج بيش از سه متر بود. شمار كساني كه در زلزله و سونامي بعداز آن كشته شدند، بين ۴۹۰ تا ۲۲۹۰ نفر برآورد مي شود.
سونامي سال ۱۹۶۴؛ به دنبال وقوع زمين لرزه با شدت ۲/۹ ريشتر، سونامي در سواحل آلاسكا، كاليفرنيا و شهرهاي ساحلي در شمال غرب اقيانوس آرام ايجاد شد. اين سونامي ها ۶ متر ارتفاع داشتند، اما تلفات آن فقط ۱۱ نفر بود.
۲۰۰۴ سونامي اقيانوس هند؛ زمين لرزه ۹ ريشتري اقيانوس هند يك رشته سونامي مرگبار را روز ۲۶ دسامبر ۲۰۰۴ به حركت درآورد كه حدود ۱۶۰۰۰۰ كشته برجا گذاشت. اين سونامي مرگبارترين سونامي در تاريخ به حساب مي آيد. افراد كشته شده در منطقه گسترده اي ازنقاط نزديك زمين لرزه در اندونزي، تايلند و ساحل شمال غربي مالزي تا هزاران كيلومتر دورتر در بنگلادش، هند، سري لانكا، مالديو و حتي سومالي و كنيا در آفريقا بودند.
اقيانوس هند برخلاف اقيانوس آرام فاقد شبكه هشدار سونامي است. يك علت اين امر نبود سونامي از سال ۱۸۸۳ در اقيانوس هند است.
از ديگر وقايع مهم بروز سونامي مي توان از اين موارد نام برد: سونامي به ارتفاع ۲۰ متر در ژاپن ۲۶۰۰۰ نفر را غرق كرد؛ در سال ۱۹۵۸ يك سونامي به ارتفاع ۵۰۰ متر در آلاسكا شكل گرفت، هرچند كه مسافت زيادي را طي نكرد، سونامي ۱۹۷۶ فيليپين جان ۵۰۰۰ نفر را گرفت.
تهديدهاي آينده
در سال ،۲۰۰۱ دانشمندان پيش بيني كردند فوران آتشفشان ناآرام كامبره ويا در يكي از جزاير قناري مي تواند رانش زمين عظيمي را در بستر دريا باعث شود. تحقيقات بعدي نشان مي دهد اين خطر كمتر از آني است كه تصور مي شد. انتظار مي رود فوران بعدي اين آتشفشان در نيمه دوم قرن بيست و يكم باشد، اما اين فوران ممكن است ضرورتاً باعث رانش زمين ياد شده نشود. در بدترين حالت، نيمه غربي جزيره كه احتمالاً حدود ۵۰۰ ميليارد تن وزن دارد، به اقيانوس خواهد افتاد. چنين فاجعه اي موجي به ارتفاع ۱۰۰ متر ايجاد مي كند كه ساحل شمال غربي آفريقا را نابود مي كند و يك سونامي با ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ متري را روانه آمريكاي شمالي خواهد كرد. اين سونامي كه بين ۷ تا ۸ ساعت پس از حادثه به آمريكا مي رسد، شهرهاي نيويورك، ميامي، بوستن و ساير مراكز شهري بين آنها را مورد تهديد قرار خواهد داد.

گروه علمي فرهنگي _ علي اصغر محمدي: پنجمين جلسه شوراي راهبردي،  جشنواره نرم افزارهاي چندرسانه اي و نمايشگاه رسانه هاي ديجيتالي، با حضور اعضاي اين شورا در محل دبيرخانه شوراي عالي اطلاع رساني برگزار شد.
دبير دومين جشنواره نرم افزارهاي چندرسانه اي و نمايشگاه رسانه هاي ديجيتالي در جلسه شوراي راهبردي با اشاره به همكاري خوب وزارتخانه ها، سازمان ها و بخش هاي خصوصي و تشكل هاي صنفي و همكاري مناسب رسانه ها در انعكاس اخبار جشنواره نرم افزارهاي چندرسانه اي گفت: با توجه به اين كه دو هفته ديگر به زمان ثبت نام رسمي باقي مانده است، حدود ۵۰۰ شركت نرم افزاري و افراد حقيقي توليد كننده نرم افزارهاي چندرسانه اي، آمادگي خود را براي حضور در اين جشنواره اعلام كرده اند.
محسن ميرابراهيمي افزود: تعداد درخواست ها حاكي از وجود پتانسيل مناسبي در كشور در زمينه توليد نرم افزار است كه در صورت برنامه ريزي مناسب و استراتژيك از سوي مسئولان و متوليان دولتي، مي توان به آينده صنعت نرم افزاري در ايران خوش بين بود.دبير دومين جشنواره  نرم افزارهاي چندرسانه اي و نمايشگاه رسانه هاي ديجيتالي همچنين با ارائه گزارشي از آخرين اقدامات انجام شده براي برگزاري اين جشنواره، از همكاري خوب و موثر دستگاه هاي مختلف جهت ارائه خدمات مناسب خبر داد.
براساس اين گزارش علاوه بر استمرار حمايت ۱۶ وزارتخانه، سازمان و دستگاه دولتي در برگزاري نمايشگاه، از حمايت برخي وزارتخانه هاي جديد از جمله وزارت آموزش و پرورش، انجمن شركتهاي ارائه خدمات ارائه دهنده خدمات اينترنت و انجمن شركت هاي انفورماتيك و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري خبر داد.
در اين جلسه، رضا پارسا، دبير انجمن شركت هاي اينترنتي نيز خبر از شركت حدود ۱۰۰ شركت ارائه دهنده خدمات اينترنت در جشنواره داد و افزود: با توجه به شرايط مناسب پديد آمده از ادغام دو جشنواره و شركت هاي ارائه دهنده خدمات اينترنتي، استقبال مضاعفي براي شركت در اين جشنواره به وجود آمده است.
در اين جلسه موضوع استفاده از يك نماد و سمبل خاص مانند استفاده از عروسكي شبيه به خرس براي اين جشنواره مورد بررسي قرار گرفت كه اعضا ضمن تأكيد و مفيد بودن تعيين چنين نماد و سمبلي براي معرفي اين جشنواره در تعيين مصداق اين سمبل نظر جديدي جز همان عروسك خرسي ارائه نشد. ميرابراهيمي در اين جلسه با ارائه گزارش روند ادغام دو نمايشگاه ديگري كه قرار بود همزمان با جشنواره نرم افزارهاي چندرسانه اي برگزار شود، گفت: جشنواره اينترنت و ارتباطات با همكاري خوب انجمن شركت هاي اينترنتي در اين جشنواره ادغام شد اما تلاش ها براي ادغام دهمين دوره نمايشگاه اطلاع رساني با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي همچنان ادامه دارد.