محمدمحمدپور
مسوولان سازمان حفاظت محيط زيست در حالي به دنبال اجراي طرح كاهش آلودگي هوا هستند كه سهم عمده اي از آن به دليل وجود شرايط انحصاري در بازار خودرو است.
آمارها حكايت از آن دارد كه سالانه دست كم 7 هزار نفر در تهران جان خود را به خاطر آلودگي هوا از دست مي دهند و هزاران نفر ديگر به همين دليل راهي بيمارستان ها مي شوند. اين درحالي است كه خودروهاي در حال تردد عامل 70 تا۸۵ درصد آلودگي هوا به شمار مي آيند.
محيط زيست و ديگر نهادها و سازمان  هاي مرتبط در تلاش هستند تا با ملزم كردن خودروسازان به رعايت استانداردهاي آلايندگي، از سهم خودروها در آلودگي هوا بكاهند و تا پايان برنامه چهارم سال۸۹ به شرايط مطلوب دست يابند، اما عدم تمكين كارخانه هاي بزرگ كه شرايط انحصاري آنها به ديگر زمينه  ها نيز تعميم يافته، مانع تحقق اين برنامه ها مي شود.
اين كارخانجات به دليل توليد خودروهاي مدل قديمي كه يكي از دشمنان اصلي هواي پاك محسوب مي شود، همواره مورد انتقاد كارشناسان محيط زيست بوده، اما در واقع بايد گفت زور هيچكدامشان به اين كارخانه عريض و طويل نمي رسد.
يكي از كارشناسان محيط زيست بيش از نيمي از مرگ و ميرهاي ناشي از آلودگي هوا در شهر تهران را به دليل اين محصولات نامرغوب و غير استاندارد مي داند: بيش از نيمي از خودروهايي كه در تهران تردد مي كنند و باتوجه به اينكه تا سال 70 فقط اين خودروها توليد مي شد مي توان گفت كه بخش اعظم خودروهاي فرسوده نيز اين خودروي آلاينده است. حال باتوجه به اينكه بيش از 70 درصد آلودگي هوا ناشي از تردد خودروها در سطح شهر است مي توان نتيجه گرفت كه اين خودروها عامل مرگ نزديك به 3هزار نفر كه به خاطر آلودگي جان خود را از دست مي دهند، است.
خودروهاي فرسوده تهراني كه بيشتر آنها پيكان هستند در حالي كه فقط معادل يك چهارم مجموع خودروها را تشكيل مي دهند، عامل اصلي 50 درصد آلودگي هواي شهر تهران اعلام شده اند.
تحقيقات نشان مي دهد كه 3/26 درصد از خودروهاي سواري فعال تهران كه با سن بالاي 20 سال در حال تردد هستند، به طور متوسط 43 درصد از مصرف سوخت روزانه را به خود اختصاص داده اند كه در مجموع عامل انتشار 47 درصد از منوكسيد كربن، هيدروكربن هاي نسوخته و اكسيدهاي ازت در هواي تهران هستند.
همچنين مدل هاي تازه تر نيز به تازگي حداقل استانداردهاي تعيين شده از سوي سازمان حفاظت محيط زيست را كسب كرده اند. با اين حال به نظر مي رسد كه بالاخره توليد پيكان از ابتداي سال 84 متوقف خواهد شد هرچند كه سالهاي پيش نيز وعده هاي مشابهي از سوي مسوولان وزارت صنايع و ايران خودرو داده شده بود. يكي از مسوولان وزارت صنايع مي گويد:پيكان به اين دليل كه توانست استاندارد۸۳ ECR را بگيرد،در سالهاي پيش اجازه توليد پيدا كرد اما از ابتداي سال 84 پيكان جمع مي شود. ما به ايران خودرو گفته ايم كه حواسش جمع باشد و پيش فروش هايي كه كرده، تعهداتش تا بهمن سال آينده بيشتر نباشد و در 2 ماهه باقيمانده بتواند مشكلاتش را جمع و جور كند. سال 83 آخرين سال توليد پيكان است و از سال 84 توليد پيكان نخواهيم داشت مخصوصا كه محيط زيست اجازه شماره گذاري نمي دهد.
ظاهرا قرار است نسل جديد خودروهاي پژوRD كه به گفته مدير عامل ايران خودرو با استاندارد يورو 2 منطبق است جايگزين پيكان شود.
اما مجري طرح جامع كاهش آلودگي هوا در گفت وگو با ايرانشهر از وضعيت خودروهايي كه مدت هاست از توليدشان در ايران مي گذرد گله مند است. دكتر مجيد شفيع پور مي گويد:پيكان حالا به مرز يورو 1 رسيده و دو ماه و نيم ديگر چنانچه خودرويي با يورو 2 منطبق نباشد، شماره گذاري نخواهد شد. بيشترين دغدغه ما مربوط مي شود به خودروهايي كه سابقه توليد زياد دارند و از فن آوري  روز به دورند، مثل پيكان و... كه از نسل امروزي خودروها به شمار نمي آيند.
يك كارشناس محيط زيست مي گويد:سهم فرزندان ناقص الخلقه خودروسازان ايراني در افزايش آلودگي هوا انكارناپذير است. در واقع به دليل وجود شرايط انحصاري بازار خودرو در ايران بسياري از مردم را مجبور به استفاده از محصولا ت خود كرده اند؛ محصولي كه تا 4برابر قيمت تمام شده اش فروخته مي شود. اين در حالي است كه اين كارخانجات موظف به توليد يك خودرو استاندارد منطبق با شرايط آلايندگي بود. در حالي كه محصولا ت آنها اصلا اين شرايط را ندارد و بيش از نيمي از خودروهاي در حال تردد را تشكيل مي دهد كه عامل 40 درصد آلودگي هواست.
آلاينده اصلي هواي تهران و پر تيراژترين خودرو توليد داخل همچنان به فعاليت خود ادامه مي دهد ... آيا مي توان اميدوار بود كه ديگر اين خط توليدهاي قديمي وجود نداشته باشد؟

آلبركامو مي گويد: تنها راه رسيدن به خوشبختي، خودكشي دسته جمعي است.
بيرون از فضاي رمان هاي كامو،  فضا همين است كه در آن نفس مي كشيم. دبير ستادهواي پاك مي گويد: تنفس در هواي آلوده تهران به معناي خودكشي دسته جمعي است. دو نقل قول را به هم ربط بدهيد. ما چقدر خوشبختيم.
اينجا ديگر ايراد از ماست. حرف نوستالژي كه بشود، مي توانيم از ماهي مرده شب عيد، توپ پلاستيكي پاره وسط كوچه، كتك هاي صبحگاهي سر صف مدرسه،  روزهاي موشك باران تهران و ... بنويسيم و چه خوب بنويسيم، اما هواي پاك ؟ نه، عمرمان قد نمي دهد. هواي زندگي ما تا بوده، همين بوده؛ آلوده .
آدم اگر نفس نكشد، مي ميرد، اينجا اگر نفس بكشي هم مي ميري. اين ادعا البته سند معتبري هم دارد. محمد هادي حيدرزاده، دبير ستاد هواي پاك تهران مي گويد: سالانه بيش از 7 هزار نفر در تهران بر اثر آلودگي هوا مي ميرند و اين تنها، آماري است كه دولت ارايه مي دهد. قطعا مرگ و مير ناشي از آلودگي هوا بالاتر از ا ين رقم است. بگذريم، امروز حداقل روي كاغذ تقويم، هوا پاك است؛ يك روز هواي پاك روي كاغذ.
از خانه
كو، كجا رفت آسمون آبيمون...؟ پيچ راديو را كه بعد از خميازه اي طولاني، بپيچاني، روز هواي پاك برايت آغاز مي شود. دوباره صدايي آشنا روي موسيقي فرياد مي زند. آي آدماي مهربون، واجبه كه كمك كنيم... ترانه به انتها نرسيده، پيچ راديو همراه با خميازه اي ديگر دوباره مي پيچد؛ خاموش.
روي صفحه تلويزيون هم روز هواي پاك گرامي داشته مي شود. شعر، شعار، دكلمه، ترانه، ميان برنامه و... امروز صدا وسيما برنامه جذابي ندارد!
از خيابان
سيگار، آتش،  دود؛ خيابان آغاز شد. چند قدم كه از خانه دورشويد،  احتمالا گروه اجتماعي صدا و سيما را در حال تهيه گزارش از وضعيت شهر در روز هواي پاك مي بينيد. خيلي آرام مي توانيد سيگارتان را زير پا له كنيد، مقابل دوربين بايستيد و براي بينندگان و شنوندگان عزيز درباره هواي پاك سخنراني كنيد.
بعد از سخنراني نوبت تن دادن به جريان حركت آدم هاي خيابان است. ظرفيت پياده رو از تكميل خيلي وقت است كه گذشته، اضافه ها به خيابان ريخته اند و تو هم جزو اضافه ها هستي.
سيگار ديگري روشن مي كني و ياد حرف هاي نگران كننده يك كارشناس مي افتي:جمعيت تهران بيش از حد مجاز است و اين مساله باعث آلودگي آب،  خاك، هوا و... شده است. حالا اين احتمال وجود دارد كه به زودي برگ هاي نمادين ديگري هم به تقويم اضافه شود؛ هواي پاك، خاك پاك، آب پاك و عاقبت زندگي پاك!
تا اين فكر و خيال تمام شود، بايد به كوچه اي خلوت رسيده باشيد. كوچه اگر شمالي- جنوبي باشد، تصوير البرز را در انتهايش مي بينيد. تصويرقشنگي است كه با روزهاي هواي پاك مطابقت دارد، اما فقط تصوير قشنگي است. رشته كوه البرز از رسيدن ابرهاي باران آور شمالي به استان تهران جلوگيري مي كند. البرز هم به هواي تهران خيانت كرد.
از هوا
گاهي به آسمان نگاه كن. مي گويند كلاغ ها بالاي صد سال عمر مي كنند. اگر عمري باشد، كلاغ هاي تهران سرپيري براي خودنمايي بايد به فكر تغيير چهره بيفتند. در تصويري انتزاعي مي شود آسمان تهران را سياه و كلاغ هايش را سفيد فرض كنيد. اين تصور حتي در روز هواي پاك هم از ذهن دور نمي شود. نه ترافيك از خيابان ها حذف شده، نه دود سياه اتوبوس ها قطع شده، نه سيگارها خاموش شده، نه امروز روز ديگريست و از همه بدتر نه هوا، روز هواي پاك سرش مي شود. امروز تنها روي كاغذ تقويم هوايش پاك است.
از فردا
هوا چه راحت از خط قرمز مي گذرد. اينكه هواي فردا مثل امروز و ديروز و فرداي خودش آلوده است، نياز به باز كردن كتاب پيشگويي هاي نوستراداموس ندارد. اما فردا از امروز راحت تر نفس مي كشيم. حداقل اينكه در تقويم روي پيشاني فردا مهر سنگين هواي پاك نخورده؛ هواي فردا بي ادعا آلوده است. بگذريم، امروز، روز هواي پاك است. براي ما كه پاكي اش را نديديم اين مطلب تا سال هزار و سيصد و بعد اعتبار دارد. آ خر روز هواي پاك، اول اين مطلب را دوباره بخوانيد. ما چقدر خوشبختيم!

هواي پاك 
بهانه هاي اين ويژه نامه 
امروز، روزملي هواي پاك است و همشهري رسانه اي بوده كه از بدو انتشار، بيشترين تقلا را داشته براي اينكه نشان دهد مردم چه رنجي مي برند از آلودگي هوا و تهران ما تا چه حد از اين بابت جاي نامناسبي است براي زندگي.
ايرانشهر امروز كلا اختصاص دارد به بازتاب آنچه كه تاكنون براي كاهش آلودگي هوا انجام شده است. از اينكه آنچه كه خواهيد خواند، چندان اميدوارانه نيست، ما را ببخشاييد. كار ما فقط نوشتن است: يكي را كند تيغ زن روزگار/يكي را قلمزن كند روزگار، به هر حال انتظار هم نمي رود زور قلم ها بيشتر از زور زرمداراني باشد كه با اتكا به يك مجوز دوخطي انحصار در توليد و توزيع خودرو، سالهاست كه حق شليك دايم به قلب ها و ريه هاي شهروندان را دارند.
روند غافلگيري 
آلودگي هوا با خودش يك عارضه جانبي ديگر هم دارد: افزايش دما.
آمار نشان مي دهد طي 40 سال گذشته متوسط دماي تهران در منطقه مركزي شهر آنچه كه اقليم شناسان به آن جزيره حرارتي شهر مي گويند به شكل محسوسي افزايش يافته است.
معاينه فني 
تصور كنيد روزي يك بيماري همه گير آنچنان البته زبانم لال و بلا به دور در شهر ريشه بدواند كه بيشتر از نصف مردم نياز به بستري شدن در بيمارستان داشته باشند؛ اين وضعيتي است كه در حال حاضر خودروهاي تهران دارند، يعني بيشتر از نصف آنها يا استاندارد نيستند يا اصلا معاينه فني نشده اند يا به معاينه و تنظيم فني مجدد نياز دارند. البته با تداوم اين روند، احتمال وقوع مثال پيش گفته هم چندان دور از ذهن نيست!
بزرگترين مشكل زيست محيطي ايران 
بر اساس گزارش سالانه DOE ، بزرگترين مشكل زيست محيطي كه ايران با آن روبه رو است، آلودگي هواي تهران است. اين موسسه معتبر بين المللي در گزارش خود اشاره كرده است كه سالانه 5/1 ميليون تن مواد آلاينده به همراه گاز دي اكسيدكربن خروجي از اگزوز خودروها، در هواي تهران غوطه ور مي شود.
وقتي هوا بايد تغيير كند
هوا امروز ابري است. هوا امروز برفي است. امروز خورشيد براي گرم كردن تهران سنگ تمام مي گذارد. باد شديد ممكن است امروز تهران را زير و رو كند.
اشتباه نكنيد. قرار نيست ستون هوا را بنويسيم و در آن دماي هوا را هم براي شما خوانندگان ياداشت كنيم. هوا امروز داستان ديگري دارد. ستون هواي هفته هاي گذشته، يا نه، چرا هفته بلكه ماه هاي گذشته را به خاطر بياوريد. آلودگي هوا امروز ازمرز آلودگي مجاز عبور مي كند. اين جمله اي است كه ما زياد نوشته ايم و شما هم طبيعتا زياد خوانده ايد.
اما هميشه بهانه اي براي تغيير لازم است. بهانه امروز را يك عبارت كوچك در تقويم به دست ما داده است؛ روز هواي پاك؛ روزي كه قرار است هواي تهران و البته ديگر نقاط كشور آلودگي را فراموش كند و آسمان آبي را به رخ بكشاند. آسمان آبي براي تهراني ها شده آرزو و آلودگي هزاران ماشين و كارخانه هم شده راوي مرگ آرزو.
هر پيشنهادي براي امروز مفيد و زيباست به شرطي كه بالاخره به پاكي هواي تهران كمك كند.