دكتر جواد منصوري
نقش مذهب و گسترش موج گرايش به ابعاد سياسي- اجتماعي آن در صحنه بين المللي مرتباً اهميت بيشتري پيدا مي كند. در آخرين دهه قرن بيستم احزاب مذهبي در تركيه و هند و چندين و چند كشور ديگر به پيروزي انتخاباتي چشمگيري دست يافتند و با اين انتخابات سؤالات در زمينه تغيير زمينه هاي اجتماعي اين كشورها و همچنين ابعاد يك چالش جديد ديپلماتيك براي دولتهاي بزرگ به ويژه ايالات متحده مطرح شده است.
به موجب نظريه يك كارشناس مركز تحقيقات استراتژيك و بين المللي و نويسنده اي كه سابقاً كتاب «مذهب: يك عامل فراموش شده در جهان سياسي» را نوشته بود جهان امروز در حال بازگشت به مذهب است. وي مي افزايد: وقتي كه حكومت هاي غيرمذهبي خواسته ها و تمايلات مردم را برآورده نمي كنند، پيام آوران مذهبي اين وظيفه را به عهده مي گيرند. براي مثال سياست داخلي هند از بدو استقلال يك سياست غيرمذهبي بوده است، اما اخيراً نقش مذهب در انتخابات و سياستهاي دولت و چگونگي برخورد با دولت هاي مسلمان درحال دگرگوني است؛ به گونه اي كه هند ممكن است جذب يك حكومت متمايل به مذهب بشود.
در تركيه عضو ناتو كه ظرف هفتاد و سه سال گذشته كاملاً غيرمذهبي بود، اخيراً يك حزب سياسي اسلامي بيشترين كرسي ها را در پارلمان به دست آورد و يك دولت جديد تشكيل داد. در اسرائيل احزاب مذهبي در انتخابات موقعيت خوبي در پارلمان به دست آوردند.
اما در روسيه گرچه مذهب ظاهراً قدرت سياسي آشكاري مثل ساير كشورها ندارد، ولي تمايلات روحاني و معنوي به سرعت در حال رشد است. حضور روسيه در اجلاس سران سازمان كنفرانس اسلامي به عنوان عضو ناظر و تلاش براي حل مشكلات مسلمانان با وجود بعضي چالش ها و تنگناها و برقراري روابط با كشورهاي مسلمان، به گونه اي اعتراف به نفوذ اسلام است. نفوذ مذهب گاهي در پوشش تمايلات ناسيوناليستي در انتخابات و رأي گيريها متجلي مي شود و ديپلماتهاي غربي را متحير مي سازد كه چگونه به مقابله با اين پديده برخيزند. در واقع سؤال اساسي اين است كه نتيجه اين تغييرات آيا يك رفتار محافظه كارانه يا برعكس مقدمه سياستهاي تند و سازش ناپذير است؟
ناسيوناليست هاي هندي از بمب اتمي سخن مي گويند و در مورد تركيه هيچ كس نمي داند مواضع يك تركيه اسلامي در آ ينده چه خواهد بود و يا تكليف عضويتش در ناتو چه مي شود؟
يك سخنگوي وزارت خارجه آمريكا در اين زمينه برآورد نموده كه آثار اين روند تازه  كه از روسيه تا آسيا و آفريقا را دربرمي گيرد؛ به طور قطع و يقين بر روابط خارجي آنان تأثير مي گذارد. اين سخنگو همچنين اظهار عقيده كرده است: ما احتمالاً كارايي كمكهاي اقتصادي و اهرم حقوق بشر را از دست خواهيم داد. ضلع اسلامي پيمان ناتو پديده جديدي است كه تا به حال در مورد آن فكري نشده است.
از سوي ديگر، ديده مي شود كه در بيشتر اين كشورها پيام سياستمداراني كه تمايلات مذهبي دارند دربردارنده پيام آزادي نيز هست. رهبران مخالفين اين كشورها در يك چيز با هم اتفاق نظر دارند و آن چيز همانا عدم علاقه به آنچه كه آنان جنبه ضعيف غيرمذهبي حكومتهايشان مي خوانند مي باشد. در بسياري از كشورها، رؤياي دست يابي به سعادت و نيكبختي تبليغ شده توسط غرب به فراموشي سپرده شده است؛ زيرا كه اين الگوي مصرف ارائه شده از سوي غرب پاسخگوي آشكار و قانع كننده جهان امروز نبوده و مردم از آينده خود بيمناك و مضطرب مي باشند.
به گفته متخصصان، سياست مذهبي در بحبوحه فساد سياسي و فقر، بهترين و راحت ترين راه حل با اهداف و ابعاد شناخته شده آن مي باشد.
از سوي ديگر، حتي ايالات متحده اينك خود نيز در معرض امواج زمينه هاي مذهبي است و نمونه آن سعي عوامل نومحافظه كاران در اين كشور است تا ايالات متحده را به عنوان يك ملت مسيحي معرفي كنند! و مراسم مذهبي را در مدارس دولتي رايج سازند.
به هر حال احساسات مذهبي در برخي از كشورها باعث مشكلات سياسي شده است. يك حزب اسلامي در انتخابات ابتداي دهه ۹۰ ميلادي الجزاير حائز اكثريت شد ولي نظام حاكم با پشتيباني نيروهاي مسلح و حمايتهاي بي دريغ اروپا و آمريكا مانع به قدرت رسيدن آنان گرديد.
درخصوص مسئله بوسني، حزب حاكم پرزيدنت «علي عزت بگويچ» يك سلسله مقررات اسلامي سختي را به منظور پاسخ دادن به گرايشهاي ناسيوناليزم جديد صربهاي ارتودوكس و كرواتهاي كاتوليك به مورد اجرا گذاشت.
يك محقق جنبش هاي مذهبي در دانشگاه هاروارد معتقد است، اين روند باعث تعجب زياد تمام كساني است كه به تئوري بازار و اقتصاد آزاد عقيده دارند. آنان احتمالاً در آينده از نتايج انتخابات ديگري نيز در يك گوشه از جهان شگفت زده خواهند شد. زيرا كه شعار اقتصاد مبتني بر بازار آزاد قادر به اقناع كردن و برآوردن نيازهاي مردم نيست و مذهب اينك به عنوان يك مدافع و به عنوان وسيله اي براي تعريف جامعه و الگوهاي جديد و بديع جوامع جلوه گر شده است. در تركيه صعود سريع احزاب اسلامي گرچه ممكن است كمتر مورد توجه قرار گيرد ولي حادثه بسيار عظيمي بود كه به موجب آن پيروان مسلمان اعم از ضد غربي ها و يا مسلماناني كه براي ايجاد يك دولت اسلامي مبارزه مي كردند به سقوط حكومت ائتلافي غيرمذهبي كمك كردند.
نكته قابل توجه اين است كه پيام ضد فساد احزاب اسلامي تركيه از سال ۱۹۹۱ به خوبي جاافتاده است و اين جريان در حال حاضر اداره شهرهاي مهم آن كشور را در اختيار دارد. تمام اين وقايع چالشي براي سياستمداران غرب زده مي باشد كه به تركيه غيرمذهبي اعتقاد دارند.
اما نبايد از نظر دور داشت كه رشد سياست مذهبي فقط پديده اي نيست كه در ميان جوامع و مردمان فقير و يا بي سواد رايج شده است. زيرا براي مثال حزب ناسيوناليست «بهاراتيا جاناتا» كه كرسي هاي زيادي را در پارلمان هند كسب نمود مركب از طبقه اجتماعي متمول و تاجرمآب نواحي شمال هند مي باشد. اين حزب كه در سال ۱۹۸۴ توانسته بود با دو كرسي وارد پارلمان شود، هم اينك صاحب بيش از يكصد كرسي است.
براساس گزارش مطبوعات اروپا و آمريكا افزايش تعداد مسلمانان و فعال شدن آنان در صحنه هاي سياسي و اجتماعي پديده اي كاملاً مهم و جدي تلقي مي شود. اين پيام هاي مذهبي اغلب توسط برگزيدگان مذهبي ابراز مي شوند و اين رهبران به احساسات و تعصبات مردم متكي مي باشند. اين احزاب سياسي- مذهبي از سوي ديگر داراي مشاورين حرفه اي در برخورد با رسانه هاي گروهي و بهره برداري مناسب از ضعف هاي استراتژي هاي سياسي و تكنولوژي غربي مي باشند. ناظران سياسي و بين المللي معتقدند ريشه افزايش روحيه مذهب گرايي بيشتر به تنفر آنان از غرب و اختلافات طبقاتي و فساد و وابستگي دولت هاي حاكم بستگي دارد و لذا ابراز عقايد مذهبي ضمناً وسيله اي براي رسيدن به قدرت و عدالت است.
از اين رو مذهب و در رأس مذاهب موجود اسلام سياسي و انقلابي به تدريج جغرافياي فرهنگي، سياسي و اقتصادي جهان را دگرگون و مسأله اساسي قرن بيست ويكم خواهد بود. در همين ارتباط «نظريه جنگ تمدنها» كه درواقع منظورشان جنگ قدرتهاي مذهبي و نظريه «پايان تاريخ» كه منظورشان سلطه ليبرال دموكراسي بر تمامي اديان، فرهنگها و تمدنهاي ديگر بود مطرح شد. گرچه تحولات دهه اول قرن بيست و يكم در حال دگرگوني تمامي اين گونه نظريه ها و آغاز دوران جديدي در صحنه بين المللي است.

غلامحسين اصغري
در مناسك حج چنين دستور داده شده كه حاجي پس از انجام عمره در مكه احرام مي بندد و از آنجا به سوي سرزمين عرفات كه در شمال مكه حدود ۲۴ كيلومتري آن واقع شده كوچ مي كند تا فاصله بين ظهر روز عرفه، روز نهم ذي الحجه تا مغرب آن روز در آنجا باشد ولي آنچه ركن حج به حساب مي آيد مقداري درنگ در بين ظهر تا مغرب روز نهم ذيحجه است.
واژه عرفات در اصطلاح ادبي جمع عرفه است و عرفه به معناي شناخت است. اين كه به آن سرزمين عرفات مي گويند ازاين رو است كه آنجا بيابان شناخت هاست. از كنار كعبه با احرام به سوي سرزمين عرفات حركت مي كنيم تا در آنجا هم خدا را بشناسيم هم خود را، هم شيطان و هم ديگران را بشناسيم و هم عوامل نفوذ شيطان را، نخست بايد شيطان را خوب بشناسيد تا او را به خوبي از خود طرد كنيد و سپس خدا را بشناسيد تا او را در روح و روان خود بي شائبه اثبات كنيد.
موقعيت خود را بشناسيد تا توحيد و نفي شرك را در سراسر وجودتان جاي دهيد. زيرا كه عبادت بدون شناخت، نور و نشاطي ندارد. عبادت بي روح نه تنها مفيد نيست بلكه در بسياري از موارد، گمراه كننده مي باشد. و بر همين اساس در روايات آمده امام صادق(ع) مي فرمايد: «انديشيدن يك ساعت بهتر از عبادت يك سال (بدون فكر و شناخت) است» .
يكي از شاخه هاي شناخت خودشناسي است. حاجي در عرفات به خود متوجه مي شود. حال و وضع كار هاي خود را محاسبه مي كند تا اگر خطايي در خود ديد توبه حقيقي كند. در عرفات در پيشگاه رب العالمين به گناهانش اعتراف مي كند تصميم مي گيرد ديگر گناه نكند و خود را از شيطان و شيطنت ها دور نگه دارد.
به اين ترتيب شناخت نظري و عملي خود را در صحراي عرفات تكميل مي نمايد و باقرائت دعاي معروف عرفه به معرفتي بي نظير دست مي يابد. عرفات در برنامه هاي حج همچون روح حج است و آن قدر مهم است كه امام صادق(ع) وقوف در عرفه را حج اكبر خوانده است.و كسي كه عرفه را درك كند حج را درك كرده است. بنابراين موضوع شناخت نقش اساسي در تحقق حج ابراهيمي و محمدي(ص) دارد.

كتاب طريقت محمد(ص)
مهر: كتاب طريقت محمد(ص): كتابي درباره سيره عملي و اخلاقيات اسلامي نوشته امام بيرگيوي با ترجمه شيخ توسن بايرك و وينسنت كورنل فروردين ۸۴ در ۳۹۶ صفحه توسط انتشارات حكمت جهان منتشر مي شود.
عالم و عارف ترك امام بيرگيوي اين كتاب را در قرن ۱۶ نوشت و شيخ توسن بايرك براي اولين بار آن را به انگليسي ترجمه و در عين حال اقدام به تفسير متن نيز كرد.
اين كتاب از طريق اشارات بي شمار به قرآن و احاديث حضرت محمد(ص) زيبايي و عمق شخصيت حضرت ختمي مرتبت (ص) و برتري او را در تمام اعصار و مكانها شرح داده است. كتاب طريقت محمد(ص) به همراه يك متن كوتاه تحت عنوان «آخرين خواسته و شهادت» از امام بيرگيوي منتشر مي شود. اين دو متن ديدگاه هاي اسلام سنتي را درباب ماهيت خدا، وحي، فرشتگان، نبوت، وظايف ديني، فضيلت، ايمان، تصوف، ماهيت معرفت و بسياري ديگر موضوعات بيان مي كند. آثار امام بيرگيوي هميشه به خوانندگان نشان مي دهد كه چگونه ذهن، قلب و جسم خود را تطهير كنند.
اين اثر كوتاه در باب اخلاق و موضوعات معنوي كه تماماً از ديد يك عالم و عارف سنت گرا نوشته شده است به منابع اسلامي، يعني قرآن و احاديث پيامبر(ص) اتكا كرده است تا به خوانندگان خود در حركت به سوي رستگاري كمك كند.
عوالم خيال از ديدگاه ابن عربي
مهر: عوالم خيال از ديدگاه ابن عربي اثر ويليام چيتيك و با ترجمه دكتر قاسم كاكايي به زودي در ۲۰۰ صفحه منتشر مي شود. دكتر قاسم كاكايي، استاد فلسفه و عرفان دانشگاه شيراز، در گفت و گو با خبرنگار گروه دين و انديشه مهر درباره كتاب عوالم خيال از ديدگاه ابن عربي گفت: اين كتاب نگرشي به تكثر ديني و اختلاف اديان دارد و در سه بخش: وحدت وجود، انسان كامل و اختلاف اديان با تاكيد بر ديدگاه هاي ابن عربي تدوين شده است.
مولف در اين كتاب عالم خيال را از منظرهاي گوناگون با تاكيد بر عرفان وحدت وجودي ابن عربي مورد بررسي قرار داده و سعي نموده راه تبييني آن را روشمندانه مورد پژوهش قرار دهد.
دكتر كاكايي افزود: از منظر ابن عربي وحدت وجود و بحث تكثر اديان بسيار حائز اهميت است؛ چرا كه با چنين نگرشهايي است كه پس از او مباحث عرفاني به شكلي ديگر تحت تاثير قرار مي گيرند.
موضوع انسان كامل نيز از مباحث مهم ابن عربي است و او انسان كامل را در چهره پيامبر گرامي اسلام (ص) و حقيقت محمديه مي بيند. شايان ذكر است كه پيش از اين دكتر كاكايي كتاب وحدت وجود از ديدگاه ابن عربي و مايستر اكهارت را تاليف نموده است.