مهدي شهري
اين بار نيز ماه محرم در برفي ترين روزهاي سال ۸۳ از راه رسيد. تجربه سال هاي گذشته نشان داده است كه علاقه مندان به فرهنگ عاشورايي علي رغم بدي آب و هوا و محدوديت هاي ديگر همچنان مشتاقانه آئين ها و باورهاي ديني خود را در اقصي نقاط اين مرز و بوم برپا مي دارند.
اما با اين حال در طول اين روزهاي عاشورايي، مديران و دست اندركاران شبكه هاي راديويي و تلويزيوني هم در تكاپوي آن هستند كه با ارايه برنامه هاي شنيداري و تصويري خود، به گونه اي جذاب شيفتگان فرهنگ ماندگار مذهبي را پاي جعبه هاي رسانه اي خود بنشانند.
تجربه توليدات مناسبتي رسانه ملي نشان داده كه برخلاف تهيه صدها ساعت برنامه مذهبي در حوزه هاي راديو و تلويزيون، مخاطبان رسانه ها وقتي جذب برنامه اي مي شوند كه از نظر قالب هاي تصويري و صدا توانايي جذابيت داشته باشند. به عبارت ديگر زماني كه برنامه سازان تلويزيوني و يا راديويي نتوانند با ارايه طرح هاي نو يا مردم پسند مخاطبان را درگير برنامه ها كنند، مطمئناً نخواهند توانست در طول دهه محرم بازتاب مناسبي نيز نسبت به برنامه هاي خود داشته باشند. سال ها پيش اگر نمايش تصاوير دسته هاي سينه زني يا زنجيرزني از قاب تلويزيون براي مردم جذابيت داشت ،امروزه همان تصاوير يا نوحه خواني هاي تكراري از حيث بيان تصويري ديگر جذابيت لازم را براي مخاطبان تلويزيوني ندارد. به همين خاطر دست اندركاران برنامه اي تلويزيون بايد سعي كنند از ميان مجالس متعدد روضه خواني يا عزاداري موارد تأثيرگذار را انتخاب كنند. چندي پيش همايش رسانه ملي و مداحان با حضور دست اندركاران راديو و تلويزيون در محل  همايش هاي بين المللي صدا و سيما برگزار شد. در اين همايش «عزت الله ضرغامي» ، رئيس سازمان صدا و سيما با اشاره به امكان انعكاس مجالس روضه خواني از رسانه ملي گفت: يكي از نيازهاي ضروري ما اين است كه از ظرفيت بالا و بستر مناسب مجالس روضه خواني و مداحي براي بسط و گسترش معرفت ديني بهره گيري كنيم. بنابراين رسانه ملي مي كوشد كه با برنامه ريزي دقيق و اطلاع رساني به موقع و آگاه كردن مردم از زمان و چگونگي پخش اين گونه برنامه ها به بهره گيري هرچه بهتر مردم از اين چشمه زلال معنويت كمك كند.
وي افزود: «تلاش ما اين است كه علاوه بر زمان بندي مناسب و اطلاع رساني دقيق زمان پخش اين برنامه ها، براي بالا بردن كيفيت اين برنامه ها نيز بكوشيم.»
نقد عالمانه، توجه دقيق به محتواي اشعار، بهره گيري از برنامه هاي كوتاه و پر محتوا از ضرورت هاي قابل توجه براي رسانه ملي است.خوشبختانه فرهنگ غني عاشورايي آن چنان در رگ و پي مردم اين مرز و بوم ريشه دوانده است كه سال ها مي توان صرفاً از همين باورها به آئين هاي ماه محرم براي مخاطبان رسانه ملي خوراك شنيداري و ديداري تهيه كرد. اما متأسفانه مرزبندي هاي سليقه اي برخي از مديران رسانه اي در طول اين سال ها باعث شده است كه كمتر به اين نوع باورها نگاه جدي و مناسبتي داشته باشيم.
تا چند سال پيش پرداختن به تصاوير شبيه خواني و تعزيه خواني در تلويزيون كار دشواري بود اما امروزه با تغيير نگاه هاي مديران رسانه، يكي از برنامه هاي ديدني تلويزيون نمايش چنين تعزيه هايي آن هم از شبكه هاي فراگير ملي است.
نمايش هاي مذهبي در طول ساليان گذشته يكي از راه هاي ماندگاري فرهنگ عاشورايي بوده است؛ به همين خاطر با گذشت سال ها از واقعه كربلا، مردم عادي همچنان به عنوان يكي از مخاطبان پروپاقرص تعزيه خواني هاي مذهبي بوده اند.
متأسفانه هم اينك برخي از برنامه سازان راديويي و تلويزيوني با عدم شناخت از آئين هاي محرم، صرفاً با هدف پركردن اوقات رسانه ملي به توليد برنامه مي پردازند در حالي كه هر اندازه شناخت هنرمندان از آئين هاي عاشورايي بيشتر باشد مي توان آثار جذاب تري را در معرض ديد مخاطبان رسانه اي قرار داد. بنابراين اغلب ما در ايام محرم از طريق رسانه ملي شاهد برنامه هاي كم محتوايي هستيم كه گاهي مديران رسانه اي نيز نسبت به بخش آنها اظهار تأسف مي كنند.«حجت الاسلام بيات» ، مدير راديو معارف با اشاره به توليد برنامه هاي مذهبي در صدا و سيما بر اين باور است كه نداشتن برنامه ريزي دقيق و حساب شده براي مناسبت هاي ديني از جمله آفت برنامه هاي مذهبي است. متمركز شدن همه برنامه ها بر يك مناسبت خاص ضمن به هدر دادن سرمايه و تجهيزات، براي مخاطب نيز مطلوب نيست.
وي مي افزايد: «اين موضوع معضلي است كه اگر چاره اي در خصوص آن بينديشيم منجر به مخاطب گريزي خواهد شد. گاهي اوقات نيز در مناسبت هاي مذهبي با موضوع به صورت انتزاعي برخورد مي كنيم كه موجب بي تفاوتي و بيگانه شدن مخاطب نسبت به مضمون خواهد شد. در عين حال در پرداختن به مضامين مذهبي، شناخت از نيازها و شرايط فعلي ضروري است و در راستاي آن بايد زواياي برجسته تر متناسب با موضوعات و نيازها از حوادث مذهبي و تاريخي را بپردازيم.»
پرداختن به مناسبت هاي مذهبي در رسانه ملي، علي رغم گذشت ۲۶ سال از انقلاب اسلامي همچنان فاقد يك برنامه ريزي حساب شده است، اگر در سال هاي آغازين انقلاب اسلامي مديران و برنامه سازان رسانه اي با شتابزدگي دست به توليد چنين برنامه هايي مي زدند هم اينك با گذشت بيش از دو دهه اين آفت عجله كاري همچنان گريبانگير تهيه كنندگان رسانه ملي است.
البته نبايد اين نكته را فراموش كرد كه رسانه هاي ملي بايد با ضرورت زمان و ظرف محتوايي خاص به تبيين برنامه هاي مذهبي بپردازند ولي با اين حال هنوز يك دستورالعمل مناسبتي خاص و به هنگام براي تك تك شبكه هاي راديويي و تلويزيوني در طول سال تهيه نمي شود، بنابراين اغلب برنامه هاي مناسبتي معمولاً در يك جلسه طرح و برنامه رسانه اي طراحي و به مرحله پخش مي رسند.
ناگفته نماند كه برنامه سازان مناسبتي هم معمولاً از اطلاعات لازم براي ساخت برنامه هاي مذهبي مخاطب پسند برخوردار نيستند به همين خاطر براي ضبط يك برنامه سخنراني به ساده ترين شيوه كه همان تصويربرداري ساده از سخنران است بسنده مي كنند در حالي كه اگر توجهي به برنامه هاي مذهبي برخي از شبكه هاي تلويزيوني غربي داشته باشند به خوبي مي توانند از قابليت هاي تصويري و بيان هنري بهره بگيرند.
حجت الاسلام عبدالله گودرزي، مدير گروه معارف شبكه سراسري صدا معتقد است كه انتقال حجم وسيعي از اطلاعات يكنواخت ديني به مخاطب در ايام محرم و صفر، معلول كم كاري و سهل انگاري برنامه سازان صدا و سيما است.
وي با اشاره به لزوم آموزش ضمن خدمت براي افراد مشغول در رسانه و گزينش صحيح نيرو قبل از ورود به مجموعه افزود: با نيرو سازي مناسب، فهم مناسب از رسانه نيز شكل مي گيرد.
طبيعي است كه در صورت استفاده به جا از رسانه، رسانه ابزار مناسب و سكوي خوبي براي تبيين ارزش هاي ديني است، بنابراين نبود جنبه نرم افزاري مناسب، فهم درست از رسانه و دقت لازم در ارايه مفاهيم از موانع انتقال مفاهيم ديني است.
راديو توان انتقال آموزه هاي ديني به گونه اي كه مخاطب پيام را دريافت كرده و با انبساط خاطر نيز مواجه شود، دارد. در صورت ارايه پيام هاي ديني به صورت غيرمستقيم تأثيرگذاري اين برنامه هاي مذهبي نيز بيشتر خواهد بود.
همچنين در نحوه ارايه برنامه بايد تعدد سلايق و ذائقه مخاطب در نظر گرفته شود.
از سويي ديگر متمركز شدن همه رسانه ها به يك مناسبت خاص، عزا يا شادي، تكرار يك عمل اشتباه است چرا كه آن مناسبت خاص مي تواند فضايي جهت ارايه يك كار قوي ايجاد كند كه به رضايت خاطر مخاطب نيز بينجامد. بايد منتظر شد و ديد كه رسانه ملي امسال براي پاسداشت فرهنگ عاشورايي چه برنامه هايي را براي مخاطبان تدارك ديده است؟ به هرحال توليد برنامه هايي از جنس ديگر مي تواند مخاطبان را مجذوب رسانه ملي كند.

در تلويزيون كمترين بهاي ريالي به ساخت برنامه هاي مذهبي و معارفي اختصاص داده شده است.
حسين سروش تهيه كننده برنامه درس هاي عاشورا، درخصوص حجم برنامه هاي مذهبي در مناسبت ها و بي توجهي به اين برنامه ها در ساير ايام، گفت: از جمله تهيه كنندگاني هستم كه به شكل هفتگي برنامه مذهبي در تلويزيون دارم. بنابراين تلويزيون در طول سال برنامه هاي مذهبي روزانه دارد، اما سعي كرده ايم رنگ و بوي اجتماعي تر به آنها بدهيم.
وي افزود: اين طور نيست كه تلويزيون در ايامي غير از مناسبت هاي مذهبي از توليد و پخش برنامه هاي معارف خالي باشد.
سروش با اشاره به برنامه هاي مذهبي شبكه تهران، يادآور شد: در اين شبكه بخش روزانه اي به برنامه هاي مذهبي اختصاص يافته است و به طور ميانگين روزي يك تا دوساعت برنامه معارفي از شبكه تهران پخش مي شود.
اين تهيه كننده تلويزيون درباره جذاب تر شدن برنامه هاي مذهبي گفت: بودجه بسيار كمي به برنامه هاي مذهبي تلويزيون اختصاص يافته است.
به اعتقاد وي ساخت يك برنامه خوب، متضمن اختصاص هزينه بالا است.
تا زماني كه برنامه هاي معارفي به لحاظ بودجه با مشكل روبه رو هستند، نمي توانند وضعيت بهتري پيدا كنند.وي ارتقاي كيفيت برنامه هاي معارفي در تلويزيون را منوط به بالا بردن هزينه ها دانست و افزود: در يك كلام بايد گفت در تلويزيون براي برنامه هاي مذهبي و معارفي پول خرج نمي شود.
پخش «درس هاي عاشورا» از جمعه ۲۳ بهمن ماه ساعت ۷ صبح آغاز شده و تكرار آن قبل از اذان مغرب خواهد بود. اين برنامه توليدي در قالب ۱۳ قسمت ۳۰ دقيقه اي در شبكه تهران توليد شده و متشكل از سه آيتم مجزاست.

محرم در راديو فرهنگ
«داستان هاي شگفت» ، يكي از ويژه برنامه هاي ايام محرم است كه موضوع آن تخريب اسيران اهل بيت در بازار شام است.
اين برنامه اول اسفندماه ساعت ۱۴ به مدت ۴۵ دقيقه از شبكه راديويي فرهنگ پخش مي شود.
«بوي سيب» يكي ديگر از برنامه هاي در دست تهيه گروه فرهنگ و جامعه راديو فرهنگ است كه به بحث وگفت وگو جهت ترويج فرهنگ عاشورا و بررسي سيره حضرت امام حسين(ع) و ياران آن حضرت در طول زندگي و قيام عاشورا مي پردازد كه همه روزه از اين شبكه پخش خواهد شد.
همچنين دفتر ادب يكي ديگر از ويژه برنامه هاي گروه ادبيات و هنر شبكه فرهنگ است كه موضوع ادبيات حسيني و عاشورايي را با شعري از استاد جلال الدين همايي بررسي خواهد كرد. اين برنامه اول اسفندماه از ساعت ۱ تا ۲ بامداد پخش خواهد شد
نوحه هاي راديو جوان
منتخب بهترين و محبوب ترين نوحه ها و سرودهاي مذهبي ويژه ماه محرم از شبكه راديويي جوان پخش مي شود.
گروه جوان و فرهنگ شبكه راديويي جوان، اين ويژه برنامه  نيم ساعته را براي ۲۹ بهمن ماه آماده پخش كرده است كه در آن بهترين و محبوب ترين نوحه ها و سرودهاي مذهبي ويژه ماه محرم پخش خواهد شد. اين برنامه ضمن پخش اين نوحه ها و سرودها، شناسنامه كاملي از آثار نيز ارايه خواهد كرد.
مجلس خوبان و عطش
«نينوا» ، «ياران عاشورايي» ، «از نبرد تا نبرد» ، «مجلس خوبان» و «عطش» ويژه برنامه هاي ماه محرم شبكه سه سيما هستند.
به گزارش روابط عمومي شبكه سوم سيما، «نينوا» ، عنوان ميان برنامه اي به تهيه كنندگي سعيد عباسي است كه در ۵۲ قسمت ۵ دقيقه اي تهيه شده است و شامل كليپ، سخنراني، مداحي و فتورمان است. اين برنامه از روز اول محرم تا پايان اربعين از شبكه سه سيما پخش مي شود.
«ياران عاشورايي» ، عنوان برنامه اي است كه در ۴۰ قسمت ۵ دقيقه اي توسط مصطفي  پورحامدي تهيه شده است و به صورت نماهنگ از شبكه سه سيما پخش مي شود. اين برنامه به معرفي اصحاب امام حسين(ع) كه در كربلا شهيد شده اند مي پردازد.همچنين «مجلس خوبان» عنوان برنامه تركيبي است كه به تهيه كنندگي محمد صالح اعلاء در ۱۳ قسمت ۴۵ دقيقه اي در ماه محرم از شبكه سه سيما پخش مي شود. اين برنامه هر روز تحت عنوان مجلس يكي از خوبان برپا مي شود كه شامل: مجلس زيبايي ( علي اكبر)، مجلس جواني ( قاسم (ع) ، مجلس آبروي عشق ( امام حسين(ع) )، مجلس وفاداري ( حضرت عباس (ع)).«عطش» عنوان برنامه اي از گروه معارف شبكه سه سيما است كه به تهيه كنندگي غلامرضا احمدي از روز هفتم ماه محرم تا شام غريبان امام حسين(ع) از اين شبكه پخش مي شود.