نخستين همايش سراسري آئين هاي عاشورايي، با اجراي نمايش «غرفه اي از بهشت» در مجموعه تئاترشهر آغاز به كار كرد. همزمان با اجراي اين نمايش به كارگرداني و نويسندگي داود فتحعلي بيگي در تالار اصلي تئاتر شهر، ۵ نمايش ديگر نيز به اجرا درآمد. «سه خانه كوچك» به كارگرداني مهرداد راياني و نويسندگي مهدي پوررضائيان، «بي قراري» به كارگرداني و نويسندگي سعيد شاپوري، «داغ پوست» به كارگرداني و نويسندگي سيروس كهوري نژاد، «مجلس غريب تنهايي» به كارگرداني و نويسندگي رحمت اميني و «آواي باد» به كارگرداني حسين كشفي اصل و نويسندگي حميد ابراهيمي عنوان اين نمايش ها بود كه اجراي آن هر روز تا سوم اسفندماه ادامه داشت.
از امروز، پنجشنبه ششم اسفند نيز نمايش «غريب شام» به كارگرداني حسين پارسايي به صحنه مي آيد كه تا بيست و هشتم اسفند در سالن اصلي تئاتر شهر هر روز به جز شنبه ها اجرا خواهد شد.
همزمان با برگزاري همايش آئين هاي عاشورايي نمايشگاه عكس هاي عاشورايي نيز در سالن انتظار تالار اصلي تئاتر شهر برپاست. اين نمايشگاه شامل ۴۶ قطعه عكس است كه مراسم آئيني، تعزيه، حركت كاروان و نمايش هاي مذهبي را به تصوير كشيده است.
نشست هاي پژوهشي با عنوان آئين هاي بركت و باروري و تعزيه، گروه هاي نخل گرداني و پرده خواني، سنج و دمام نوازي ، نوحه خواني، تعزيه، نمايشنامه خواني، مناجات خواني، كرنا نوازي لاهيجان و مناقب خواني، از ديگر برنامه هاي اين همايش است كه به اجرا در مي آيد و از سوي صاحب نظران و هنرمندان مورد ارزيابي قرار مي گيرد.
همايش سراسري آئين هاي عاشورايي كه به منظور همسو شدن با طيف هاي مختلف مردم در جهت يادآوري حماسه كربلا به همت مركز هنرهاي نمايشي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و با همكاري سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران و سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران برگزار شد ، گامي مؤثر براي رسيدن به تئاتر ملي و مذهبي ماست.
حسين پارسايي دبير نخستين همايش آيين هاي عاشورايي مي گويد: برگزاري همايش ها و آيين هاي مذهبي نشان از هويت فرهنگي و اجتماعي كشور ما دارد.
وي آيين ها و مراسم مذهبي را داراي ريشه هاي غني فرهنگي دانست كه برخاسته از باورها، احساسات و هويت فرهنگي اجتماعي يك ملت است .پارسايي درهم تنيدگي ايدئولوژي مذهبي ، موسيقي ، حركت و نمايش را عينيت بخشيدن به ابعاد سياسي ، اجتماعي و فرهنگي باورهاي يك ملت دانست كه تكرار و تداوم آنها باعث پويايي فرهنگي يك جامعه خواهد شد.وي اهداف برگزاري نخستين همايش آيين هاي عاشورايي را سوق دادن هنرمندان ، نويسندگان و كارگردانان حوزه تئاتر به سوي آيين هاي ملي و مذهبي ذكر كرد.
دبير شوراي تئاتر شهر احياي قصص و روايات مذهبي ، تاريخي از طريق زبان نمايش را از ديگر اهداف برگزاري اين همايش برشمرد.
«محمدحسين ناصربخت » كارگردان تئاترمعتقد است : تعزيه برجسته ترين شيوه نمايش هاي مذهبي است كه بر پايه واقعه عاشورا شكل گرفته است .وي در گفت و گو با دفتر ارتباطات همايش آيين هاي عاشورايي ، گفت : تعزيه تنها نمايشي است كه از سوي مردم مورد حمايت قرار گرفته و اين مهم ترين اتفاق در حوزه هنرهاي نمايشي به شيوه مذهبي است .وي اظهار داشت : تاكنون در اين حوزه كار فرهنگي شاخصي صورت نگرفته و اين بي توجهي در هنر نمايشي رخنه كرده است .اين كارگردان ، نقش مراكزي چون تئاتر شهر و مركز هنرهاي نمايشي را براي رشد و بالندگي آيين هاي عاشورايي و فرهنگ محرم مؤثر دانست و افزود: اولين اقدام براي دستيابي به اين مهم ايجاد پژوهشكده هاي ويژه براي نمايش هاي اصيل ايراني و مذهبي است .«اكنون اسنادي در آرشيوهاي خصوصي موجود است كه مي تواند منبع مناسبي براي پژوهشگران در اين زمينه باشد.»
ناصر بخت با اشاره به برگزاري همايش عاشورايي گفت: فرهنگ محرم زنده است و اين حركت ها و حمايت ها باعث ترميم خدشه هايي مي شود كه در طول تاريخ به فرهنگ عاشورا وارد شده است .«اسماعيل خلج » از پيشكسوتان هنر نمايشي نيز در اين رابطه مي گويد: اعتقاد و علاقه مردم مهم ترين عامل پرداختن به فرهنگ محرم است .وي افزود: هيچ فردي براي اجراي تعزيه دستورالعملي ننوشته اما اين هنر از ايام گذشته همواره به شكل تئاتر سنتي از سوي هنرمندان مورد توجه قرار گرفته است .
وي ، از «آيين » به عنوان يكي از زمينه ها و خاستگاه هاي به وجودآمدن تئاتر نام برد و اظهار داشت : «آيين » قبل از اسلام برگرفته از دين زرتشت و پس از اسلام و واقعه عاشورا به بزرگترين تراژدي در هنر نمايشي تبديل شد.مردم در ايام محرم به صورت خودجوش تحت تأثير قرار گرفته و همواره ميل و رغبت بسياري به آثار ديني داشته اند.وي خاطرنشان كرد: سازمان ها و مراكزي چون تئاتر شهر و مركز هنرهاي نمايشي نيز مي توانند در بسط و گسترش آيين هاي عاشورايي نقش داشته و با دعوت از گروه هاي مختلف و تشويق آنان ، پرداختن به امور و مسايل ديني را ساماندهي كنند.
«ايرج راد» پيشكسوت هنرهاي نمايشي كشور گفت : پرداختن به نمايش هاي مذهبي كاري تخصصي در زمينه هنرهاي نمايشي است .وي افزود: توجه هنرمندان حوزه تئاتر به آيين هاي عاشورايي مي تواند به توليد آثاري زيبا و جذاب ختم شود.
در كارهاي سنتي تنها به ستيز ميان انبياء و اشقياء پرداخته شده و زمينه اصلي موضوع عاشورا چندان مورد توجه قرار نگرفته است .
راد گفت : با گذشت ساليان متمادي از عمر هنر نمايش ايران تاكنون در خصوص توليد نمايش هاي صحنه اي با مضمون مذهبي كار عمده اي صورت نگرفته است .به اعتقاد رييس خانه تئاتر ايران هر اندازه شناخت هنرمندان از آيين هاي عاشورايي بيشتر باشد، مي توان آثار نمايشي زيباتر و جذاب تري توليد كرد.وي افزود: مركز هنرهاي نمايشي مي تواند در رشد و بالندگي و آشنايي مردم با فرهنگ محرم بسيار مؤثر عمل كند.راد ايجاد مكان هايي براي آشنايي مردم با فرهنگ عاشورا و نمايش هايي با مضامين عاشورا را در شناخت مردم از اين واقعه تاريخي و مذهبي بسيار مؤثر دانست .
امير دژاكام كارگردان تئاتر، آزادي را از ضرورت هاي زندگي انساني دانست و گفت كه واقعه كربلا نمونه بارزي از اين ضرورت است .وي گفت : جامعه بشري نيازمند نمونه هايي است كه از آن سرمشق بگيرد و آدمي گاهي براي دستيابي به باطن معاني ، صورت معاني را مي شكند.
وي تعزيه را يكي از مهم ترين هنرهاي نمايشي كشور عنوان كرد و افزود: هنرمندان معاصر به تعزيه توجه خاصي دارند و در فاصله دو سال گذشته شاهد توليدات خوبي در اين زمينه بوديم .
دژاكام با اشاره به اين كه فرهنگ محرم بايد در سراسر زندگي مردم حضور داشته باشد، گفت : متأسفانه تنها در ماه محرم و به مناسبت عاشورا به تعزيه پرداخته مي شود.وي بازنويسي نسخه هاي قديمي تعزيه را ضروري عنوان كرد و اظهار داشت : بازنگري نسخه هاي قديمي تعزيه ، چاپ مجدد آن ها و ايجاد كارگاه هاي آموزشي مي تواند كمك فراواني به رشد و بالندگي فرهنگ محرم در جامعه كند.
مجيد سرسنگي كارشناس تئاتر و عضو هيأت علمي دانشگاه تهران معتقد است : ظرفيت ها و قابليت هاي فرهنگ عاشورايي تاكنون مورد بي توجهي قرارگرفته و از آن استفاده نشده است .
وي افزود: به رغم اهميتي كه فرهنگ عاشورا دارد، اما برخورد سنتي با اين مقوله باعث شده كه چندان رشد و تعالي نداشته باشد.
محرم، جزيي از فرهنگ عمومي به شمار مي رود و اين واقعه كه يكي از حساس ترين و محوري ترين رويدادها است ، بخش عمده اي از ذهنيت فرهنگي ما را تشكيل مي دهد.هنرمندان به عنوان بخشي از جامعه مي توانند پاسخگوي نيازهاي فرهنگي جامعه بوده و بستري را براي ايجاد تعامل ميان مخاطبان عام و فرهنگ عاشورا به وجود آورند.
سرسنگي ، با اشاره به اين كه «محرم » براي مردم و هنرمندان از حساسيت بسياري برخوردار است ، خاطرنشان كرد: يكي از گونه هاي تئاترهاي بومي ما تعزيه است كه از فرهنگ محرم نشأت گرفته و مردم شركت در اين نمايش ها را وظيفه ديني مي دانند.
اين استاد دانشگاه ، به نقش مركز هنرهاي نمايشي و تئاتر در زنده نگه داشتن آيين هاي عاشورايي اشاره كرد و يادآورشد: اين مراكز تنها مي توانند شرايطي را فراهم آورند كه آيين ها در شكل مناسب اجرا شوند و نقش اصلي برعهده مردم است و در واقع مفهوم «آيين » با حركت هاي مردمي پيوند دارد.
سرسنگي تصريح كرد: مكانيسم اجتماعي و جامعه شناختي در رشد آيين ها تأثير بسزايي دارد و هر چه جامعه عاشورايي باشد، آيين هاي عاشورايي زنده خواهد ماند.اين كارشناس تئاتر خاطرنشان كرد: محيط فرهنگي جامعه بايد «آيين باور» و «آيين مدار» باشد و ارگان ها و مراكزي كه تئاتر كار مي كنند بنا به وظيفه اي كه دارند بايد زمينه را براي آشنايي نسل جوان با اين موارد به وجود آورند.
«پري صابري » نمايشنامه نويس و كارگردان تئاتر گفت : در برپايي همايش هاي آييني نبايد به دنبال جنبه هاي تبليغاتي آن رفت . وي افزود: محرم در فرهنگ ايراني باوري ديني است كه مي توان با شناخت درست و اصولي از طريق تئاتر به آن پرداخت .
فرهنگ محرم بيانگر يك رويداد آييني و مذهبي است كه مي تواند براي بيان تئاتري به درستي مورد استفاده قرار گيرد.
اين استاد دانشگاه ، نقش مراكز تئاتري را در زنده نگه داشتن آيين هاي عاشورايي بسيار مهم ارزيابي كرد.
صابري آشنا ساختن جوانان با فرهنگ عاشورا را يكي از مهمترين برنامه هاي مراكز آموزشي دانست .وي ، بر حمايت مراكزي چون تئاتر شهر و مركز هنرهاي نمايشي از برپايي اين گونه برنامه ها تاكيد كرد و افزود: حمايت از اين برنامه ها نبايد جنبه تبليغاتي داشته باشد.
فرشيد علوي