ميثم قاسمي
حسين شريعتمداري، مدير موسسه كيهان سرانجام روزنامه اش را پس از 63 سال انتشار در نوبت عصر، از چهارشنبه هفته گذشته در نوبت صبح منتشر كرد.
شريعتمداري چهارمين مدير روزنامه كيهان از آغاز تاكنون، حالا نخستين كسي است كه سنت قديمي روزنامه اش را براي همراهي با جريان خبري زير پا مي گذارد.
دليل تغيير نوبت انتشار كيهان از سوي مديرانش داشتن تاخير انتشار نسبت به روزنامه هاي صبح و در نتيجه عقب افتادن از ميدان رقابت با آنها ذكر شده است.
كيهان؛ سرآغاز
اولين شماره كيهان عصر چهارشنبه 6 خرداد سال 1321 با قيمت 50 دينار - به زبان عامه 10 شاهي كه معادل نيم ريال است منتشر شد.
فكر انتشار يك روزنامه اولين بار در ملاقات علي قوام كه پسر قوام شيرازي بود و مصطفي مصباح زاده شكل گرفت. در اين ملاقات علي قوام از ناراحتي شاه نسبت به انتشار مقالاتي در نشريات آن زمان عليه خانواده سلطنتي سخن گفت و پاسخ مصباح زاده جوان كه تازه از سفر تحصيلي اروپا برگشته بود، انتشار روزنامه اي براي پاسخگويي به آنها بود. پس از آن ملاقات، قوام موضوع را به اطلاع شاه رساند و نظر موافقش را جلب كرد و مصباح زاده به دنبال يك روزنامه نگار حرفه اي گشت.
انتخاب او، عبدالرحمن فرامرزي بود. اين دو، چند بار به ملاقات شاه آن زمان رفتند تا با رعايت چند موضوع، روزنامه شان را منتشر كنند.
در اين ميان يك شرط اساسي وجود داشت وآن اينكه شاه به هيچ وجه حاضر نبود اين فكر ايجاد شود كه اين روزنامه به او وابستگي دارد. و دومين مورد اين بود كه در روزنامه بايستي سياستي اتخاذ مي شد كه متضمن تماميت ارضي و استقلال و پيشرفت كشور باشد.
بعد از اين ملاقات، شاه وقت دوبار و هر بار مبلغ 150 هزار تومان براي راه اندازي روزنامه و خريد چاپخانه به مصباح زاده و فرامرزي كمك مالي كرد و سرانجام كيهان منتشر شد.
كيهان؛ يك نام تازه
عبدالرحمن فرامرزي، اولين مدير و سردبير كيهان سالها پيش در خصوص نحوه انتخاب نام اين روزنامه نوشت: «آن روزها در خانه من جمع شده بوديم و درباره يك نام فكر مي كرديم. هر يك از دوستان، نامي را پيشنهاد مي كرد و به بن بست رسيده بوديم. در اين موقع پسر 12 ساله ام وارد اتاق شد، وقتي اسم ها را شنيد، گفت: چرا نامي از ستاره و آسمان و نظاير آن انتخاب نمي كنيد؟ به اين ترتيب اسم كيهان انتخاب شد و لوگوي آن توسط يكي از خوش نويسان مطرح نوشته شد.»
كيهان در گذر زمان
در ابتداي كار، مصباح زاده صاحب امتياز و فرامرزي مدير مسئول كيهان بودند. پس از مدتي اين جايگاه تعويض شد و مصباح زاده تا سال 57 و پيروزي انقلاب اسلامي مدير كيهان باقي ماند.
مقالات فرامرزي گرچه اغلب درجهت اهداف دربار شاهنشاهي بود، اما برخي اوقات از اين قاعده خارج و باعث مي شد او براي مدتي ممنوع القلم شود. فرامرزي 20 تير سال 51 بر اثر سكته قلبي درگذشت. بسياري معتقدند پس از او كيهان ديگر نتوانست به روزهاي اوج بازگردد، گرچه اين روزنامه همچنان تا زمان انقلاب پرتيراژترين روزنامه كشور باقي ماند.
با پيروزي انقلاب تعداد زيادي از كاركنان كيهان از اين روزنامه اخراج شدند و روزنامه به بخش دولتي منتقل شد. ابراهيم يزدي، اولين نماينده رهبر انقلاب در كيهان بود، اما پس از مدت كوتاهي، سيدمحمد خاتمي جايگزين او شد.
با حضور خاتمي كيهان توانست دوباره به روزنامه اي پرخواننده تبديل شود.با رفتن خاتمي به وزارت ارشاد، محمد اصغري جانشين او شد و سردبير آن دوره كيهان، ماشاءالله شمس الواعظين بود. در اواخر دهه 60 نيز مهدي نصيري جايگزين شمس شد و به دنبال اين تغيير، گرايش سياسي كيهان نيز تغييرات عمده اي كرد.در زمان سرپرستي خاتمي بر كيهان، ماهنامه اي به نام كيهان فرهنگي با مديريت حسن منتظر قائم در سال 63 شروع به انتشار كرد. با شهادت منتظر قائم، ماهنامه توسط گروه ديگري اداره شد كه بحث هايي را از دكتر سروش در كيهان فرهنگي منتشر كردندكه موجب بروز مخالفت ها و موافقت هاي زيادي شد كه خود دستمايه بحثهاي داغ كلامي و حتي سياسي دهه 70 بود.
دوران جديد
در اوايل دهه 70 حسين شريعتمداري جايگزين سيدمحمد خاتمي شد. از آن زمان تاكنون او مدير موسسه كيهان بوده است.روش كاري شريعتمداري گرچه با مديران گذشته كيهان متفاوت است، اما اين روزنامه همچنان يكي از تاثيرگذارترين نشريات كشور باقي مانده است. در اين سالها سرمقاله هاي او در بسياري از جريانات سياسي بعدي نقش داشته و كيهان بازتاب بخش مهمي از نگاه جامعه سياسي كشور است كه سعي كرده خود را نه به چپ منتسب كند و نه به راست .
ساختمان اوليه كيهان در محله سرچشمه بود كه پس از مدتي به ميدان امام خميني (توپخانه) منتقل شد. بسياري از استادان و بزرگان روزنامه نگاري ايران از جمله حسين قندي، يونس شكرخواه، محمدمهدي فرقاني، مهدي سمسارزاده، عطاءالله بهمنش و صدرالدين الهي در اين روزنامه فعاليت كرده اند و در سالهاي پيش و پس از انقلاب، نويسندگان و شعراي سرشناسي مانندجلال آل احمد،منوچهر آتشي، نصرت رحماني، بهاءالدين خرمشاهي، حداد عادل، سيد حسن حسيني، قيصر امين پور،احمد شاملو و بسياري چهره هاي ديگر با كيهان همكاري كرده اند.
اطلاعات؛ رقيب سنتي
روزنامه اطلاعات كه چند دهه پيش از كيهان شروع به انتشار كرد، از ابتدا تاكنون اصلي ترين رقيب اين روزنامه بوده است. در سالهاي پيش از انقلاب مديريت عباس مسعودي كه به وضوح از دربار حمايت مي كرد، بر ميزان مخاطب اين روزنامه تاثير زيادي گذاشته بود.اطلاعات اكنون تنها روزنامه اي است كه در نوبت بعدازظهر منتشر مي شود. گرچه سيدمحمود دعايي، مدير اين روزنامه تاكنون بارها وعده انجام اصلاحات داده است، اما به نظر مي رسد رقباي كيهاني اش از او پيش افتاده اند.
روزگار نو
با تصميم تازه موسسه كيهان و حسين شريعتمداري، كيهان پا به روزگار تازه اي مي گذارد. در شرايطي كه در اواسط دهه پيش با اضافه شدن يكي، دو روزنامه عصر به نظر مي رسيد اين شكل از توزيع رونق دوباره اي مي گيرد، حالا كيهان به عنوان يكي از دو بازمانده اين جريان، رقيب سنتي را در ميدان تنها گذاشته و نوبت انتشارش را به صبح تغيير داده است؛ كاري كه در اواخر دهه 70، روزنامه رسالت نيز انجام داده بود.
اتفاقي كه از هفتم ارديبهشت در روزنامه كيهان رخ داد، شرايطي تازه را پيش روي اين روزنامه قرار داده است. كيهان از اين پس صبح ها روي كيوسك روزنامه فروشي ها خواهد بود؛ زماني كه بيش از 20 روزنامه سياسي و اقتصادي ديگر هم منتشر مي شوند. بايد ديد كيهان در مواجهه با اين موج، خواهد توانست از لوگوي قديمي اش بهره اي ببرد يا بدل به يكي از روزنامه هاي پرشمار و سراسري صبح خواهد شد. تصميم حسين شريعتمداري روزهاي تازه اي را براي كيهان در پي خواهد داشت.