۶۰ درصد كودكان خياباني ايران از اتباع بيگانه بوده كه بيشتر آنان افغان هستند. مي توان اميدوار بود پس از خرداد ماه و تعطيل شدن مدارس انرژي سازمان بهزيستي و وزارت رفاه و تامين اجتماعي صرف دست كم 8 هزار كودك خياباني غير افغان  شود
سينا قنبرپور
بالاخره نسخه اي پيچيده شد تا بتواند قدري بر معضل كودكان خياباني و كودكان كار اثر بگذارد.
وقتي مدير كل اتباع و مهاجران خارجي وزارت كشور اعلام كرد شمار افغان هاي مقيم ايران تا پايان سال كاهش مي يابد، مدير كل دفتر پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي بهزيستي نيز خبر خوشحال كننده اي به اين بحث افزود.
دكتر سيد هادي معتمدي در اين باره اعلام كرد از آنجا كه معمولا تعداد قابل توجهي از «كودكان كار» را اتباع افغاني تشكيل مي دهند با رفتن آنها به كشورشان، تعداد اين قشر آسيب پذير نيز كاهش مي يابد.
وي در اين باره گفته است در سال 82 ، حدود 40 هزار كودك افغان جمع آوري شد كه در سال 83 ، پس از بازگشت تعداد زيادي از اتباع افغان اين رقم كاهش يافت.
شايد رديف بودجه اي كه همه ساله براي ساماندهي كودكان خياباني از سوي سازمان مديريت و برنامه ريزي به بهزيستي تخصيص مي يافت چنين فرصتي را به وجود نمي آورد كه به يكباره تعداد كودكان خياباني كاهش يافته و نصف شود.
احمد حسيني، مدير كل اتباع و مهاجران خارجي وزارت كشور مژده داده، عمده خروج افاغنه از كشور پس از امتحانات خرداد ماه و زمان تعطيلي مدارس است.
شايد اين نخستين باري باشد كه ايرانيان ميهمان نواز از رفتن ميهمانانشان خوشحال مي شوند!
بودجه اي براي كودكان ايراني
اكبر نعمتي، مدير كل امور اجتماعي وزارت كشور درباره كودكان خياباني و ساماندهي آنان مدعي است سالانه بودجه اي معادل 5/1 ميليارد تومان به اين كار اختصاص مي يابد. اما در همين حال محمود مظفر، مدير سازمان بهزيستي تهران مي گويد بودجه اختصاص يافته به ساماندهي كودكان خياباني 240 ميليون تومان است در حالي كه دست كم نياز به بودجه اي معادل 2 ميليارد تومان براي اين كار وجود دارد. حال تصور كنيد تعداد كودكان خياباني كه تابعيت بيگانه دارند از تعداد كودكان خياباني ايران كسر شود. در اين حالت به نظر مي رسد بودجه اختصاص يافته چه 5/1 ميليارد تومان باشد، چه 240 ميليون تومان وضع به نحو قابل توجهي تغيير مي يابد.
بنا بر اعلام وزارت رفاه و تامين اجتماعي، ايران بالغ بر 16 هزار كودك خياباني دارد. از طرفي به گفته محمود مظفر 60 درصد كودكان خياباني از اتباع بيگانه بوده كه بيشتر آنان افغاني  هستند. بدين ترتيب مي توان اميدوار بود كه پس از خرداد ماه و تعطيل شدن مدارس انرژي سازمان بهزيستي و وزارت رفاه و تامين اجتماعي صرف دست كم 8 هزار كودك خياباني شود، زيرا با توجه به آمار و ارقام اعلام شده بايد بودجه تخصيصي از اين پس به اين تعداد تعلق گيرد.
مشكلي براي جمع آوري
روزانه پنج ميني بوس سازمان بهزيستي در سطح شهر تهران مي چرخند تا بتوانند كودكان خياباني را جمع آوري كنند. اين كار از ساعت 8 صبح تا 10 شب در حالي صورت مي گيرد كه بنا بر بررسي هاي انجام گرفته سازمان بهزيستي، كودكان خياباني 12 تا 16 ساله هستند و تنها 5 درصد آنان دخترند.
شايد بد نباشد ببينيم كودكان خياباني چه تعريفي در ميان متوليان خود دارند. براي نمونه دكتر محمد رضا واعظ مهدوي، معاون سياستگذاري و برنامه ريزي وزير رفاه و تامين اجتماعي در تعريف كودكان خياباني مي گويد: «فردي كه تا پايان 18 سالگي به صورت محدود يا نامحدود در خيابان به سر مي برد، اعم از اينكه هنوز با خانواده خود تماس داشته و از سر پناه برخوردار بوده باشد يا اينكه اصولا خيابان را خانه خود دانسته و رابطه با خانواده نداشته باشد.»
با اين وضع محمود مظفر در تشريح مشكل برخورد با اين افراد زير 18 سال مي گويد: «اداره اتباع بيگانه هيچ اطلاعي از وضعيت 98 درصد خانواده هاي اتباع بيگانه ندارد و به همين دليل مشكلات ما در جمع  آوري، تحويل و خروج اين كودكان از كشور بيشتر مي شود.»
اين در حالي است كه به گفته دكتر سيد حسن علم الهدايي، معاون امور اجتماعي سازمان بهزيستي برخي والدين به دليل فقر مالي، كودكان خود را به افراد سودجو به منظور كار در خيابان ها اجاره مي دهند.
بنابراين به نظر مي رسد بيش از هر برنامه كوتاه مدتي در قالب ساماندهي كودكان خياباني، بحث رفاه و تامين اجتماعي خانواده هايي كه كودكانشان به كودكان خياباني تبديل مي شوند ضروري و حياتي است.
باز هم بايد گفت شايد با رفتن افاغنه و دست دادن فرصت بيشتر براي كودكان ايراني اين موضوع نيز عملي شود!
آنها چه مشخصاتي دارند
بر اساس آماري كه محمود فردين، مدير امور آسيب هاي اجتماعي شهرداري تهران اعلام كرده بيش از 13 هزار كودك خياباني در 8 ماهه نخست سال 83 از سطح شهر تهران جمع آوري شده اند. در بررسي 13 هزار و 644 كودك مورد نظر تنها 984 نفر دختر و 12 هزار و 660 نفر پسر بوده اند.
تنها اين آمار نيست كه حكايت از حضور كمرنگ دختران در عرصه خيابان دارد! آماري كه معاون اجتماعي سازمان بهزيستي نيز اعلام كرده است مي تواند براي اثبات اين فرضيه مورد استفاده قرار گيرد. معاون اجتماعي سازمان بهزيستي با اشاره به فرار يكهزار و 304 دختر از خانه هايشان در سال 83 ، اعلام كرده است: «۳۰۴ نفر از اين تعداد در شهريور و 209 نفر در خرداد از خانه به خيابان ها پناه برده اند كه نشان مي دهد در شهريور به دليل معتدل شدن هوا و در خرداد به بهانه درس خواندن اين واقعه عملي شده است.
بنابراين مي توان نتيجه گرفت كه به نسبت پناه آوردن پسران به خيابان، دختران كمتر به چنين ريسكي تن مي دهند.
بااين وضع استان تهران با 502 دختر فراري درصدر قرار داردو پس از آن اصفهان، فارس، خوزستان و خراسان قرار دارند.
در همين حال براساس تحقيقي كه فرمانداري شهر مشهد انجام داده، مشخص شده است كه 10درصد كودكان خياباني كشور در اين شهر، آواره خيابان ها هستند. اين تحقيق، آمار كودكان خياباني را يكهزارو۸۰۰ تا 2هزار نفر اعلام كرده است.
باتوجه به آماري كه وزارت رفاه و تامين اجتماعي درباره كودكان اعلام كرده از 16 هزارنفر مجموع كودكان مي توان آمار فوق را مقرون به صحت دانست.
با همه اين اوصاف به نظر مي رسد كلنجار رفتن با معضل كودكان خياباني پس از مدتها از سوي متوليان جامعه با بازگشت افاغنه به كشورشان هم مرتفع نشود زيرا آنچه زيربناي خياباني شدن يا پناه بردن به خيابان از سوي كودكان -اين آسيب پذيرترين قشر جامعه- مي شود، ناامني خانه و خانواده هاست.پس اگر قرار باشد خبرهايي كه مديركل اتباع بيگانه يا مديركل امور آسيب ديدگان بهزيستي اعلام كرده خوشحال كننده باشد بهتر است ازهمين حالا براي باقيماندن در اين حالت خوشحالي، فكري به حال امنيت اجتماعي-اقتصادي خانواده ها كرد.
عوامل موثر در گسترش پديده
تهمينه شاوردي در مقاله اي تحت عنوان «نگاهي به وضعيت كودكان خياباني در ايران، علل و عوامل آن» 6 عامل را موثر در گسترش پديده كودكان خياباني برشمرده است.
بدرفتاري والدين، مهاجرت دسته جمعي از روستاها يا شهرهاي كوچك به شهرهاي بزرگ، منطبق نبودن وضع زندگي و عادات و اخلاق روستائيان با تمدن شهري، افزايش سرسام آور هزينه هاي زندگي، كمبود فرصت هاي شغلي در جامعه و تاثير آن بر اقتصاد خانواده و وجود اختلافات خانوادگي عواملي است كه دراين مقاله برشمرده شده است.
كودكان خياباني
در بررسي ديگري كه در نخستين همايش ملي آسيب هاي اجتماعي ايران نتايج آن مطرح شده است، بحث گروه هايي به ميان آمده كه نياز به فعاليت اين قشر دارند.درواقع بايد گفت كه فعاليت و گسترش اين پديده تابع يك بحث متداول در عرصه بازار است؛ عرضه و تقاضا كه سودآوري به همراه داشته باشد، بنابراين كاملا محرز است كه تقاضاهايي براي بهره كشي از كودكان در جامعه وجود دارد و از سوي ديگر قربانياني هم براي اين فرصت هستند. پس اين پديده بزرگ و وسيعتر مي شود.
براساس بررسي هايي كه نتايج آن به وسيله «مصطفي جانقلي» در مقاله «بررسي وضعيت كودكان خياباني» به نيازمندان بهره كشي از كودكان اشاره كرده است۴، گروهي كه به عنوان گروه هاي سودجو، فرصت طلب و سوءاستفاده كننده از كودكان خياباني شناخته شده اند شامل «گروه هاي كاسب»، «گروه هاي كاسب پاتوق دار نظير فروشندگان حواشي بوستان ها و...»، «گروه هاي متكدي» و «گروه هاي تبهكاري و ضداخلاقي اجتماعي» است. مدتي قبل نيز دكتر سيدهادي معتمدي در گفت وگويي به خطرات موجود براي كودكان خياباني مناطق جنوبي كشور اشاره كرده بود:مديركل امور آسيب ديدگان اجتماعي سازمان بهزيستي دراين باره تاكيد كرده بود: برخي كودكان خياباني مناطق جنوبي ايران از سوي سودجويان و سوداگران به كشورهاي حاشيه خليج فارس قاچاق مي شوند.با اين اوصاف تنها مي توان به خبر خوشحال كننده كاهش كودكان خياباني پس از بازگشت افاغنه انديشيد كه شايد متوليان جامعه و بويژه متوليان امور كودكان خياباني بتوانند امنيت اجتماعي مطلوبي براي آنان فراهم كنند.