كهريزك كه اينك از دفن زباله اشباع شده، طي دو سال آينده با كاشت 30 هزار نهال ،تفرجگاهي در كهريزك خواهد شد. كاج، سرو، اقاقيا، زبان گنجشك و گل ختمي هايي كه روي زباله ها را مي پوشانند به اين تفرجگاه رنگ و بويي تازه خواهند بخشيد
آزاده بهشتي
بلبل خرما روي صفحه غلتان نشست، ذره كوچك نان را بلند كرد و رفت. گنجشك آمد روي صفحه چرخان، دو قدم پريد و دانه برنج را كه جلوتر از او مي رفت، به نوك گرفت و رفت، حالا نوبت پسرك 13 ساله بود. دست هاي سياه و كوچكش را لابه لاي خرده هاي نان و برنج، تكه هاي كوچك و بزرگ كيك و ميوه هاي نصفه و نيمه كاره چرخاند، قوطي كنسرو را بيرون كشيد و درون گوني كه كنارش بود، انداخت.
گنجشك پر، كلاغ پر، پسر پر. شهر پر از صداي ماشين هايي است كه پشت چراغ قرمز معطل سبزي هستند كه تنها برايشان زمان حركت را صادر مي كند. چراغ كه رنگ عوض مي كند، قوطي هاي آهني از بند ترمز رها مي شوند و قوطي نوشابه اي از پنجره به بيرون پرتاب. پرنده از صداي برخورد قوطي با جدول خيابان مي پرد و در نقطه اي از آسمان گم مي شود. پسرك قوطي را درون گوني اش مي اندازد و مي رود. گنجشك پر، كلاغ پر، پسر...
دو گنجشك ميان صداي غژغژ چرخ دنده هاي روغن نخورده، روي ريل غلتان دنبال هم مي پرند، از لاي دست پسرك كه دورريختني ها را درون سبد كنار دستش مي اندازد با هم تكه اي ميوه را بلند مي كنند و كمي آن طرفتر با نوك آن را دو تكه كرده و هر كدام در نقطه سياهي از سقف سوله گم مي شوند. زباله ها مثل ارتش شكست خورده روي ريل غلتان به جلو كشيده مي شوند و دست هاي كوچك و بزرگ، سياه و سفيد، بي دستكش و با دستكش، به دردنخورها را به كناري مي اندازند و آنها كه قابل بازيافتند جلوتر مي روند.
۲۰كيلومتري جاده قديم قم
۲۰كيلومتر از جاده قديم قم را پشت سر گذاشته ايم، از راه اصلي جدا مي شويم و شيب تند جاده را لابه لاي درختان زبان گنجشك و برگ طاووسي و شمشاد طي مي كنيم، جلوتر از ما كاميون ها و وانت بارهاي مملو از زباله هايي كه با جريان باد برايمان دست تكان مي دهند، به مركز بازيافت زباله آراد كوه(كهريزك) هدايتمان مي كنند. تنهامركز بازيافت زباله كه روزانه 6هزارتن از 7هزارتن زباله توليدي پايتخت نشين ها را با كمپوست، بازيافت مي كند.
چند هفته اي مي شود كه خبر اشباع گنجايش دفن زباله در كهريزك، تيتر خبرگزاري ها شده است و روبه رو شدن با تپه هايي كه در برخي از مناطق با درختچه هاي كوچك پوشانده شده اند، مهر تاييدي است بر اين موضوع. به انتهاي مركز بازيافت كه مي رسيم مهندس راهنما پشت ديوارهاي بتني را نشان مي دهد كه قرار است مركز جديد دفن زباله شود.
تپه هاي گاز متان، پارك تفريحي
كهريزك ديگر قادر به بلع و هضم هزاران تن زباله اي نيست كه در طول روز از سطح شهر تهران جمع آوري شده وبه اين منطقه انتقال داده مي شود و بحران انباشت زباله و عدم تفكيك و دفن بهداشتي آن حيات شهرونداني را تهديد مي كند كه چند متر آن طرفتر از اين مركز زندگي مي كنند.
در قلب مركز دفن و بازيافت زباله، جاده آسفالتي خاكي مي شود پشت به مركز روي تپه اي كه تمام سطح منطقه را در ديدمان قرار مي دهد. از ماشين كه پياده مي شويم، بوي تند و زننده گاز متان راه نفس كشيدن را مسدود مي كند.
مهندسي كه از مركز بازيافت براي راهنمايي همراهمان آمده است، منطقه را نشان مي دهد و با توضيحات او متوجه مي شويم اينجا همان قسمتي است كه مدتي پيش معاون خدمات شهري از تغيير كاربري تبديل شدن آن به پارك خبر داده است. هر چند كه كارشناس مركز معتقد است گياهان در اين قسمت ها خيلي ضعيف و كم رشد مي كنند، اما اين منطقه اشباع از دفن زباله، طي دو سال آينده با كاشت 30 هزار نهال ،تفرجگاهي در كهريزك خواهد شد؛ كاج، سرو، اقاقيا، زبان گنجشك و گل ختمي هايي كه روي زباله ها را مي پوشانند. دفن زباله دراين منطقه سه تاچهار بار انجام شده است. مهندس مركز بازيافت مي گويد: در اولين دوره دفن زباله، زمين به طول 20 متر حفر مي شود و خاك ها نيز از دو طرف، گودال را به 30 متر مي رساند، اما به دليل كمبود فضاي دفن زباله در اين زمين ها دوتا سه بار ديگر نيز زباله دفن شده است، بالاتر بودن اين منطقه از كارخانه ها و فضاهاي اطراف به خاطر اين موضوع است. او ادامه مي دهد: اين منطقه ديگر ظرفيت دفن زباله را ندارد. با دست منطقه اي را در پشت كارخانه كمپوست نشان مي دهد كه قرار است از اين به بعد زباله ها در آنجا دفن شود.
محمد جواد محمدي زاده، معاون خدمات شهري شهرداري تهران كه از طرح تبديل به فضاي سبز اين منطقه خبر داده است، در توضيح مي گويد: براي رهايي كهريزك از وضعيت موجود، اجراي طرح هاي بازيافتي در دو دوره كوتاه مدت و بلندمدت انجام خواهد گرفت كه مهمترين بخش طرح ، طي 2 سال اول انجام مي شود.
خروج گاز متان اين منطقه 8 سال و با اعتباري بالغ بر 20 ميليون دلار پيش بيني شده است و براي اجراي طرح هاي بازيافتي در اين منطقه بدون احتساب زمين، تا كنون 15 ميليارد تومان هزينه شده است.
هرچند احتمال خطرناك بودن استحصال گاز متان براي مردم منطقه، بسيار بالاست اما محمدي زاده معتقد است: تخليه گاز متان حتي در پيشرفته ترين شهرهاي دنيا از جمله رم، ميلان، پاريس و لندن با پيشرفته ترين روش هاي علمي انجام مي شود و شهرداري تهران نيز به منظور استفاده از تجربيات اين كشورها واستفاده از آخرين تكنيك هاي روز با بانك جهاني قرارداد بسته است و با توجه به اجراي پروژه با شرايط فوق و زيرنظر كارشناسان محيطي داخلي و خارجي هيچ خطر زيست محيطي براي خروج گاز متان براي اهالي منطقه وجود ندارد.
بيوكمپوست يك گام جلوتر
از تپه هاي گاز متان فعلي و تفرجگاه آينده كهريزك دور مي شويم. روي چند پشته، لوله هايي كه از ارتفاع 170متري بيرون آمده اند توجهمان را جلب مي كند. سال 78 روشي آلماني براي هوادهي با دستگاه توسط پروفسور هاشمي در كارخانه بازيافت به طور آزمايشي انجام شد كه اين روزها به طور جدي پيگيري مي شود.
در اين روش كه پردازش بيولوژيك به حساب مي آيد، سه لايه از زباله ها به روش علمي روي هم انباشته و طي زمان از طريق هوادهي به كود كشاورزي تبديل مي شود. لايه اول كمپوست درشت دانه و خشك 50سانتيمتري است كه تخمير ثانويه است، لايه دوم زباله هاي خانگي است كه 120 تا 130 سانتيمتر روي لايه اول ريخته مي شود و در لايه سوم كاوري براي انتشار آب روي آن قرار مي گيرد و بعد از روكش كود به عنوان سرپوش استفاده مي شود.
هوادهي به اين چند لايه نيز به دو روش فعال و غيرفعال انجام مي شود كه در حال حاضر هوادهي به صورت فعال و از طريق كمپرسور انجام مي شود.
در اين روش، لوله هاي مشبك از اين سه لايه عبور داده و با كمپرسور، هوا از لابه لاي آن عبور داده مي شود. هوادهي فعال 3 سال به صورت آزمايشي انجام شد و بعد از آن به عنوان يك روش مناسب به صورت دائمي انجام مي شود. در اين روش چهار تا شش ماه طول مي كشد تا كمپوست و زباله هاي خانگي به كود تبديل شود. از پشته ها دور مي شويم كه چند كاميون از قسمت Z- قسمتي از زباله ها را با دستگاه خرد مي كنند- زباله هاي خرد شده را براي پشته سازي به قسمت هاي جديد مي برند.
در اين روش چيزي حدود 2500 تن زباله خانگي شهري پردازش شده و مهمترين مزيت آن از بين رفتن شيرابه است.
كمپوست، قلب مركز بازيافت
مقابل در ورودي كارخانه كمپوست كه مي ايستيم گرماي هواي منطقه چند برابر مي شود. بوي زباله هايي كه از كاميون به سمت حفره تخليه مي شود، با گرما مي آميزد و فضا از تلخي آن پر مي شود. چنگك به درون آشغال ها فرو مي رود و زباله ها را روي ريلي كه وارد سالن اصلي جداسازي مي شود، مي ريزد.
در اواخر سال 1372 مطالعات اوليه و بررسي هاي فني براي احداث كارخانه با ظرفيت 2 هزار تن در روز شروع شد. فاز اول كارخانه با ظرفيت دريافت يكهزار تن زباله در دو شيفت كاري با هزينه اي در حدود 45ميليارد ريال در زميني با مساحت 50 هكتار با 32 هزار مترمربع زيربنا (شامل ساختمان هاي توليد و اداري) در حاشيه مركز دفن زباله كهريزك احداث و در تيرماه 1377 با ظرفيت متوسط 300 تن زباله در روز راه اندازي آزمايشي شد.
تا پايان سال گذشته پس از اصلاحات لازم، ظرفيت كارخانه به 400 تن و در حال حاضر به 500تن رسيد. غلامحسين سعيد، مهندس شيمي و مسئول كنترل كيفيت زباله هاي بازيافت شده، با بيان اين مطلب، گفت: طي برنامه ريزي هاي اخير اين كارخانه، با راه اندازي شيفت دوم به طور كلي ظرفيت كارخانه به يكهزار تن در شبانه روز ارتقا يافته است.
وارد سالن اصلي جداسازي زباله ها مي شويم، چهار نوار نقاله اي 2 به۲ در دو قسمت سالن در حال چرخش است و زباله هاي غيرقابل بازيافت با عبور از مقابل افرادي كه در اطراف اين نقاله ها ايستاده اند جدا شده و بقيه مواد قابل بازيافت به مراحل بعدي مي روند. لابه لاي جداسازي زباله پرنده هايي كه در سقف سوله لانه دارند، بين جداسازي خورده نان ها و خوراكي ها را با خود به بالاي سوله مي برند.
در هر خط جداسازي 6 نفر كه اكثر آنها كارگران جوان و نوجوان افغان هستند، كار مي كنند.
از سالن دريافت و جداسازي كه بيرون مي آييم دو سالن هر يك به مساحت 7500 مترمربع در مجاورت آن قرار دارد كه نوار تغذيه كننده يا تريپر در وسط هر سالن، زباله هاي قابل بازيافت را در كانال هاي تخمير پخش مي كنند، اين سالن تنها سالن تماما مكانيزه بازيافت است كه از طريق ماشين آلات زيرورو كننده، سيستم هوادهي در كف كانال ها، دريچه خروج شيرابه و كانال هاي مكنده، گازهاي خروجي حاصل از تخمير كه به واحد بيوفيلتر متصل است، زباله ها را براي كمپوست آماده مي كنند.
زباله ها دو تا سه هفته در اين سالن مي مانند تا تخمير هوازي در آن انجام شود، اما براي تكميل مراحل تخمير و تثبيت مواد لورگانيك پس از طي مراحل تخمير اوليه، مرحله تخمير ثانويه در سالن مچوريشن، دو تا سه هفته انجام مي شود. براي حل كمپوست دانه درشت، رطوبت براي ادامه فرآيند به آن اضافه مي شود. كمپوست رسيده پس از ماندگاري يك الي دو ماه پس از تخمير ثانويه به كارگاه كود فاين انتقال پيدا مي كند.
يك پسر 14 و يك پسر 17 ساله باتراكتور كودفاين را جابه جا مي كنند، سوله 300 در 500متري به خاطر جابه جايي كود پر از گردوخاك است، كارگر جوان كه با پارچه اي صورت و دهان خود را پوشانده، مقابل عكاس ژستي مي گيرد و بعد هم كودها را با تراكتور به گوشه هاي سالن هدايت مي كند.
كمپوست رسيده پس از ماندگاري يك تا دو ماه پس از تخمير ثانويه به كارگاه كودفاين انتقال پيدا مي كند. در اين مرحله كمپوست درجه يك با دانه بندي صفر تا 10 ميليمتر و كمپوست درجه دو با دانه بندي صفر تا 20 ميليمتر توليد مي شود.
سه خط توليدكمپوست دانه بندي شده وجود دارد كه مجهز به دستگاه هاي سختي گير و ساير تجهيزات براي حذف ناخالصي هاي كمپوست است. راندمان توليد كارخانه براي اين محصولات حدود 15 درصد زباله ورودي است.
بازيافت زباله به پايان رسيده است و مهندس سعيد پشت ديوارهاي بتني را كه قرار است بعد از اين محل دفن زباله باشد، نشان مي دهد و مي گويد: هر وقت ماشيني از كنارم عبور مي كند و زباله اي را از پنجره بيرون مي اندازد، هر طور شده خودم را به آن مي رسانم و تذكر مي دهم، اما مي دانم اين كار زياد فايده اي ندارد، چون مشكل تفكيك و بازيافت زباله به خاطر نبود فرهنگ است كه در بين مردم يا اصلا نيست يا بسيار ضعيف است.
از كارخانه بازيافت و دفن زباله كهريزك بيرون مي آييم، بوي زباله، لابه لاي عطر گل هاي برگ طاووسي – ياس زرد- و صداي گنجشك ها و بلبل خرماها و پسركي افغان كه غذاي خود را از لابه لاي زباله ها بيرون مي كشد، مي ماند.
زن سطل زباله را درون جوي آب خالي مي كند و ما به تفكيك زباله از مبدا و كاهش توليد زباله و فرهنگ و ... فكر مي كنيم.
