۷۰ سال عقب تر از دنيا
تغيير نگرش در شيوه توليد براي كاهش زباله، اصل تعريف شده در عرصه صنعت و تكنولوژي جهان امروز است كه طبق جديدترين يافته ها، ايران در زمينه ساماندهي زباله 70 سال از اين نگرش عقب تر است. كارشناسان مسائل زيست محيطي معتقدند كه مطالعات نشان مي دهد در اغلب كشورهاي پيشرفته، بزرگترين مشكل زيست محيطي بعد از مسئله تغييرات اقليمي مثل گرم شدن زمين، زباله و معضلات ناشي از آن است. همچنين امروزه تحقيقات نشان مي دهد كه زباله با روشهاي نوين و كارآمد بازيافت مي تواند آنقدر ارزشمند تلقي شود كه از آن به عنوان «طلاي كثيف» ياد كنيم.
زباله «تر» مثل پسماند ميوه ها، سبزي ها و مواد غذايي كه بيشترين بخش زباله را تشكيل مي دهد، قابل بازيافت و تبديل به «كمپوست» است كه كود مناسبي براي مصارف كشاورزي محسوب مي شود. ضمن اينكه از زباله مي توان «سوخت جامد» كه جايگزين مناسبي براي سوخت هاي فسيلي است، توليد كرد. استفاده از محصولات بازيافتي ضمن صرفه قابل توجه اقتصادي كه به همراه دارد، مانع از نابودي منابع طبيعي مي شود. براساس مطالعه انجام شده براي توليد يك تن كاغذ به 17 اصله درخت و بيش از 7 هزار بشكه آب نياز داريم.
طبق آخرين تحقيقات كارشناسان روزانه 900 تا 1500 گرم زباله به ازاي هر نفر توليد شده كه در حال حاضر يكي از معضلات شهر تهران محسوب مي شود. بر اساس اين پژوهش بخشي از زباله ها در فرآيند طبيعي از ضريب تغييرپذيري خوبي برخوردار بوده و در چرخه طبيعت وارد مي شوند. زباله به هنگام دفن به 20 درصد حجم اوليه خود تقليل مي يابد و هر مترمكعب با 450 كيلوگرم به حجم 2/0 متر مكعب تبديل خواهد شد، در آن صورت اگر 6 هزار و 500 تن زباله در لايه اي به ضخامت 2 متر دفن شود، فضايي در حدود هزار و 500 مترمربع در روز نياز دارد كه اين مساحت در سال برابر 54 هكتار است. پژوهشگران زباله را به عنوان يكي از معضلات مهم شهر تهران عنوان كرده اند كه در درون خود با مشكلاتي از جمله نبود فرهنگ جداسازي زباله از سوي شهروندان مواجه است.
استفاده از تجارب ساير كشورها
طبق تحقيقات و مطالعات مديريت مواد زائد در آمريكا، از هر كيلوگرم زباله خانگي و شهري مي توان معادل يك كيلوگرم زغال سنگ انرژي توليد كرد. با سيستمي كه متخصصان در مديريت زباله در اين كشور طراحي كرده اند، زباله ها تكه تكه و فشرده مي شوند، سپس پوشش پلاستيكي روي آنها كشيده مي شود و براي استفاده در كوره هاي سيمان به عنوان بسته هاي انرژي به بازار عرضه مي شوند. اين بسته هاي انرژي ميزان اكسيدهاي نيتروژن منتشره در كوره هاي سيمان را تا 37 درصد كاهش مي دهند.
كشور انگلستان نيز از تايرهاي مستعمل براي سوخت كوره هاي سيمان استفاده مي كند. سالانه 35 ميليون تاير در اين كشور مستعمل مي شود كه حدود 20 درصد آن به شكل يادشده مورد استفاده قرار مي گيرد. استفاده از اين لاستيك ها در كوره هاي سيمان علاوه بر اينكه 20 تا 25 درصد در مصرف زغال سنگ صرفه جويي مي كند، مشكل تايرهاي مستعمل را تا حدودي حل مي كند. مطالعات روي بازيافت زباله نشان مي دهد كه جلوگيري از سوزاندن آن نيز به نوعي قابل توجه و موثر، از معضل آلودگي هوا و انتشار غبار مي كاهد. در آمريكا سالانه چند هزار نفر به علت آلودگي هواي ناشي از سوزاندن مواد مصنوعي (آزبست) موجود در زباله جان خود را از دست مي دهند كه اين آمار اهميت كنترل آلودگي هواي ناشي از اماكن دفن زباله را شفاف تر مي كند.
از سوي ديگر اعلام مي شود در كشور هند 50 درصد كاغذهاي مصرفي بازيافتي بوده و اين رقم در آمريكا به 100 درصد مي رسد، به طوري كه ميزان توليد كاغذهاي بازيافتي در اين كشور به اندازه اي است كه درصدي از آن نيز به فروش مي رسد. صنعت زباله در كشورهاي توسعه يافته و بازيافت آن از مرحله توليد آغاز شده و بر اساس رعايت «ايزو»هاي تعريف شده محصول، قبل از توليد، شرايط و چگونگي دفن و بازيافت آن نيز مشخص شده است. هزينه دفن و بازيافت از مشتري دريافت مي شود و بر اين اساس مشتري قادر خواهد بود تا محصول موردنظر را انتخاب كند. شايد به همين دليل اكثر شركت هاي بزرگ نوشابه سازي دستگاه هاي خود را كه فقط با بطري هاي غير قابل بازيافت پر مي شوند، به كشورهايي همچون ايران فروختند و خودشان بار ديگر از بطري هاي شيشه اي استفاده مي كنند.
بر اين اساس مشتري نوشابه هاي خانواده در جامعه اروپا، فقط قيمت واقعي محصول را پرداخت كرده و عوارض دفن بطري هاي غير قابل بازيافت را پرداخت نمي كنند، اما برعكس در كشور ما نه مشتري نوشابه خانواده عوارض دفن بطري پلاستيكي را پرداخت مي كند و نه در تفكيك زباله ها همكاري مي كند. نتيجه اينكه خاك ايران در زير پوسته ظاهري خود لبريز از بطري هاي يكبار مصرف بازيافت نشده و زباله هاي هميشه ماندگار است.