خديجه زارعي
خرداد، ماه امتحان و ارزشيابي است و از همين رو انگيزه و اشتياق مطالعه به ويژه در بين دانش آموزان فزوني مي گيرد، اما بسياري از دانش آموزان روش صحيح آغاز، ادامه و پايان بردن مطالعه را بلد نيستند و بنابراين خيلي زود احساس خستگي و بي حوصلگي كرده، مطالعه را رها مي كنند، يا كتاب را بطور كامل و س چند بار مطالعه كرده اما چيزي از محتواي آن در خاطرشان نمي ماند. تمامي اين قبيل مشكلات به عدم آگاهي از روش صحيح مطالعه برمي گردد. اين مقاله تلاش مي كند با پرهيز دادن از خطاها و اشتباهات مرسوم، روش ساده، صحيح و كاربردي براي مطالعه ارائه كند و از اين طريق به موفقيت دانش آموزان در امتحانات پايان سال تحصيلي كمك نمايد.
امروزه مطالعه كردن به عنوان يك فن تلقي مي شود، امري كه بسياري از افراد از آن اطلاع كافي نداشته و يا نسبت به آن اطمينان كافي ندارند. يكي از دلايل شكست تحصيلي افراد در مقاطع مختلف تحصيل بويژه نوجوانان در دوره راهنمايي و متوسطه ناشي از عدم آگاهي آنان از روش هاي صحيح مطالعه و نداشتن يك برنامه و روش مشخص مطالعه است.
برنامه ريزي و روش صحيح مطالعه
نيل به مقصود در همه زمينه ها، رعايت اصول و قواعدي را مي طلبد كه بدون آن اصول دسترسي به اهداف و رسيدن به اوج موفقيت غيرممكن است. در مطالعه نيز اصولي وجود دارد كه تحت نام نظام مطالعه، راهنماي فرد براي حركت در مسيرهايي است كه او را به نقطه اوج بازدهي در مطالعه هدايت مي كند و موجب افزايش يادگيري، ميزان علاقه به مطالعه، افزايش توان تجزيه و تحليل مطالب، افزايش اطلاعات و كسب قدرت مبتني بر دانش مي گردد.
متفكراني كه به تنظيم قواعد و اصول مطالعه پرداخته اند هر يك بر مبناي شيوه هايي كه مروج آن بوده اند به گونه اي خاص مراحل نظام مطالعه را پيشنهاد كرده اند كه وجه اشتراك اين نظام ها بيشتر و عميق تر از وجوه افتراق آنها مي باشد. گوناگوني و تنوع نظام هاي مطالعه به ميزان تاكيداتي است كه در هر نظام بر مراحل مختلف مطالعه صورت مي گيرد. نظام هاي مطالعه اي كه در سطح جهان مورد عمل قرار مي گيرد براساس حروف اول نام انگليسي هر يك از مراحل آن تحت عناوين RQRSTCو PQ5R ناميده مي شود.
* مراحل سيستم مطالعه PQ5R عبارتست از: REVIEW (مرور يا بررسي اوليه)، QUESTION (سئوال گذاري)، READ (مطالعه اصلي)، RECORD (يادداشت كردن)، RECITATION (بازخواني)، REFLECT (امتحان از خود يا ارزشيابي) و در خاتمه REVIEW (مرور).
مراحل سيستم مطالعه PQRSTC عبارتست از: PREVIEW (بررسي اوليه)، QUESTION (سئوال گذاري)، READ (مطالعه اصلي)، RECITATION SELF (باز خواني ذهن خود)، TEST (امتحان) و CONTINUATION (مطالعه مستمر) به منظور تثبيت آموخته ها.
تمايز اين نظام ها بر حسب ميزان تاكيد بر هر يك از مراحل و شيوه عمل آن است هر نظامي ميزاني از بازدهي را به دنبال دارد و بيشترين بازدهي تنها بر مبناي نظام مطالعه برتر حاصل خواهد شد.
نظام مطالعه برتر
مراحل نظام مطالعه برتر در سه بخش پيوسته و ناگسستني انجام مي گيرد:
الف: بخش پيش مطالعه
ب: بخش حين مطالعه
ج: بخش پس مطالعه
الف: بخش پيش مطالعه: به منظور كسب آمادگي براي انجام مطالعه اصلي طراحي شده است كه با انجام آن همچون ورزشكاري كه با نرمش و گرم كردن خود امكان بهره برداري بهينه از فرصت ها را براي خود فراهم مي كند، شرايطي را پديد مي آورد كه از بروز آفاتي همچون حواس پرتي، خستگي، بي علاقگي، عدم درك و فهم متن مورد مطالعه و... جلوگيري مي نمايد و به تقويت دقت و توجه به تمركز حواس دامن مي زند و زمينه مطلوب براي افزايش يادگيري و بهره برداري در حين مطالعه اصلي فراهم مي شود. مراحلي كه طي اين بخش در مدت ۲ تا ۶ دقيقه قبل از مطالعه اصلي انجام مي گيرد داراي ارزش و تأثيرگذاري بالايي است. اين مراحل عبارتست از:
* بررسي اجمالي كل كتاب: هنگامي كه براي اولين بار به كتابي برخورد مي كنيد و قصد مطالعه آن را داريد به بررسي اجمالي آن در مدت ۲ _ ۱ دقيقه بپردازيد. هدف از بررسي اجمالي كل كتاب آشنايي مقدماتي و ايجاد ارتباط با كتاب است، به اين ترتيب كه اوراق كتاب را با سرعت ورق مي زنيم و تاملي كوتاه بر تصاوير، جداول، نمودارها و فصل هاي مختلف كتاب مي كنيم تا اولين نماي كلي از كتاب در ذهنمان جاي گيرد همچنين نگاهي گذرا بر فهرست مطالب، مقدمه و پيش گفتار مي اندازيم و آشنايي مقدماتي با نويسنده و آثار وي برقرار مي سازيم بدين ترتيب در مدت زمان كمتر از ۲ دقيقه نخستين گام ها در ايجاد ارتباط با كتاب برداشته مي شود.
* بررسي اجمالي هر فصل: هر زمان كه قصد مطالعه فصلي از كتاب را داريد به بررسي اجمالي آن (فقط همان فصل نه تمامي فصول كتاب) در مدتي كمتر از ۲ دقيقه بپردازيد. بررسي اجمالي فصل مورد مطالعه موجب تقويت  آشنايي و ارتباط با آن فصل مي گردد و انجام مطالعه اي دلپذير را نويد مي دهد. در اين بررسي به تاويلي كوتاه بر تصاوير _ جداول، نمودارها، نكات برجسته، تيترها، تيترهاي فرعي، تيترهاي وسط _ نتيجه گيري و پرسش هاي آن فصل بپردازيد. اطلاع از اين امر كه فصل مورد مطالعه چند صفحه دارد و چه مدت صرف مطالعه آن خواهد شد، كمك موثري براي شروع مطالعه آن فصل خواهد بود.
* سئوال گذاري: اين بخش از مهمترين مراحل كل نظام مطالعه محسوب مي شود.
سئوال، ارتباط مستقيم با خلاقيت و تفكر دارد و محصول ذهن هاي خلاق مي باشد. طرح سئوال در هنگام مطالعه نيز مي تواند به افزايش يادگيري و بهره وري و درك زواياي پيدا و ناپيداي موضوع مورد مطالعه بينجامد. مدت زماني كه براي طرح سئوال اختصاص مي يابد ۲ _ ۱ دقيقه است و لزومي به نوشتن سئوالات در اين مرحله نيست براي طرح سئوال مي توان پرسش هايي را كه در آن فصل نگاشته شده است از نظر گذرانده و يا خود مبادرت به طرح سئوال نماييم. بدين منظور نگاه به تيترها _ تيترهاي فرعي و نكات برجسته _ تيترهاي وسط _ تصاوير _ جداول و نمودارها، مي تواند پرسش هاي پيشنهادي را به ذهن متبادر سازد.
ب: بخش حين مطالعه: هنگامي مي توان به اجراي مراحل اين بخش پرداخت كه مراحل پيش مطالعه طي شده باشد. در غير اين صورت نمي توان به كسب بازدهي مطلوب نايل شد. اين بخش شامل: ۱ _ مطالعه و يادداشت برداري ۲ _ بازنگري و سنجش خود مي باشد:
۱ _ مطالعه و يادداشت برداري: در اين مرحله با سرعتي متناسب با متن به مطالعه مي پردازيم بخش هاي ساده و تكراري و توضيحي را با سرعت بيشتر و بخش هايي كه سنگين تر و حاوي اطلاعات تازه مي باشد را با سرعتي متعادل تر مي خوانيم. به تدريج كه به خواندن متن ادامه مي دهيم نكات كليدي را استخراج مي كنيم و مي نويسيم تا جايي كه تمامي شاخه هاي اصلي و نكات مرتبط به آن گنجانده شود.
اين نكات بايد بيانگر تمامي متن مورد مطالعه باشد. بايد توجه شود كه با كمترين كلمات بتوان مطالب بسياري را بازيابي كرد. بهترين زمان براي استخراج و نوشتن نكات كليدي همزمان با مطالعه اصلي است، ثبت نكات كليدي مي تواند بلافاصله پس از درك نكته كليد و يا در پايان خواندن عبارت هاي مرتبط با آن و يا در پايان خواندن يك يا چند بند صورت گيرد.
۲ _ ۱ _ بازنگري و بازخواني براي رفع اشكال: پس از مطالعه من به بازبيني يادداشت ها و بازيابي متن مي پردازيم. چنانچه به نقطه مبهمي برخورديم به رفع ابهام و اشكال مي پردازيم.
۲ _ بازيابي و سنجش از خود: در اين مرحله به بازيابي و امتحان از خود مي پردازيم بدين منظور بخش هاي مختلف متن را در ذهن خود مرور مي كنيم و با طرح سئوالاتي از خود در رابطه با مطالب آن از به خاطر سپاري كامل مطالب و ثبت شكل آن در ذهن اطمينان حاصل مي كنيم.
ج: بخش پس از مطالعه: از مراحل يادآوري و مرور به شمار مي آيد كه در آن حافظه مورد توجه است و كورتكس يا قشر خاكستري مغز فعال مي گردد. مرحله مرور در چندين نوبت صورت مي گيرد و اهميت آن در افزايش زمان پايداري مطالب در حافظه است. آنچه در مرحله مرور انجام مي گيرد، به معناي يادگيري مطالب نيست. در اين مرحله تنها اقدام به مرور و يادآوري مطالب مي شود. مراحل قبل از به خاطر سپاري، محدود به حافظه كوتاه مدت بوده است و براي ثبت و پايداري دائمي مطالب در حافظه، نياز به انتقال مطالب از حافظه كوتاه مدت به حافظه بلند مدت است كه اين امر به واسطه مرور انجام مي پذيرد. به عبارتي ديگر در مرحله يادگيري ۹۰ درصد كار و انرژي صورت پذيرفته است و يك گام ديگر مانده است تا تمامي آن ۱۰۰ درصد اطلاعات كسب شده، پايدار بماند. اگر در برداشتن اين گام آخر سستي كنيم، نتيجه آن برباد رفتن تمامي دستاوردها و زحمات خواهد بود. حافظه كوتاه مدت قادر به نگهداري مطالب بيش از دو روز نيست و تنها آن گروه از اطلاعات باقي خواهد ماند كه به صورت ارادي و آگاهانه يا غيرارادي و ناخودآگاهانه به حافظه بلند مدت انتقال يافته باشد. نخستين مرور، بايد بلافاصله پس از درس باشد، بارهاي پسين را مي توان به اوقات ديگري با زمان هاي طولاني، چون يك روز، يك هفته يا يك ماه آينده واگذار كرد.
منابع:
ف. شجري، يادگيري خلاق
سيف، علي اكبر، روش هاي يادگيري و مطالعه
استفاده از اينترنت

يك كودك ديرآموز در مدرسه مي تواند مورد بررسي دقيق قرار گيرد و به آساني در گروه بچه هاي معمولي _ عادي- قرار گيرد. يك كودك را نمي توان در يك گروه خاص از ديرآموزان جدا از سايرين قرار داد.
در حالي كه غالباً اين مساله در مدارس ما اتفاق مي افتد. يك معلم بايد از همه مشكلاتي كه باعث مي شود يك كودك به عنوان ديرآموز معرفي شود. آگاهي داشته باشد.در مدارس ما اين سردرگمي بايد كاهش يابد. بعضي از معلمان بدون آموزش صحيح و بدون داشتن اطلاعاتي در شناسايي كودكان ديرآموز و همچنين در آموزش صحيح به آنان عجله مي كنند.
اين بحث وجود دارد كه اكثر معلمان توجه بيشتري به ديرآموزان دارند و اين مسأله باعث ايجاد فاصله در كلاس مي شود. قبل از هر چيز ما بايد بدانيم همه بچه هايي كه كمتر از سن خودشان كارهايي را انجام مي دهند، لزوماً ديرآموز نيستند.
در بسياري از مدارس اين تفكر غلط وجود دارد كه همه بچه ها بايد در سطح كلاس و سن خودشان باشند و اين درست نيست، گاهي اوقات آنها فكر مي كنند كه كودكان ديرآموز توانايي انجام كارهايي مطابق با سن تقويمي شان ندارند. گاهي اوقات كودك از اولين سال ورود تا يك سال بعد نمي تواند بر مهارت هاي اوليه يادگيري تسلط پيدا كند، با وجود اين مسايل كودك دلسرد و نااميد خواهد شد و خودش را متقاعد مي كند كه نمي تواند ياد بگيرد، در اين گونه موارد معلمان بايد با اين دانش آموزان كار كنند و مهارت هاي اوليه و لازم را ياد بدهند.
كودكاني هستند كه از نظر رشد زبان مشكل دارند و اين مساله باعث ديرآموزي كودك مي شود، بايد به اين نكته مهم توجه داشته باشيد كه وقتي يك كودك در زبان و خواندن مهارت و موفقيت كسب كرد. ديگر نيازي نيست معلمان براي رشد و پرورش زبان كودك با او كار كند، آنها مي توانند به حداكثر موفقيت دست يابند.
اين امكان وجود دارد كه همبازي مناسبي در كلاس نباشد تا بعضي از كودكان را مشتاق نگه دارد، بنابراين براي آنها كلاس خسته كننده مي شود و آنها نمي توانند به نيروي بالقوه شان برسند. اين مسأله مي تواند كودك را به زير سطح كلاس درس بكشاند. معلمان بايد در اين گونه طبقه بندي كودكان ديرآموز دقت و آگاهي داشته باشند و كارهايي براي ايجاد اشتياق جهت يادگيري آنان انجام دهند.
ساير كودكان ظرفيت متوسطي دارند. كودكاني كه از انجام كارهايي در سطح همسالانشان، ناتوان هستند، هنگامي كه از آنها انتظار مي رود كارهايي بالاتر از سطح كلاس و يادگيري شان انجام دهند، دلسرد و نااميد مي شوند و خود را شكست خورده تصور مي كنند. معلمان بايد نسبت به اين كودكان شناخت و آگاهي داشته باشند و سعي نكنند آنها را در راه يادگيري و در كلاس درس به جلو هل بدهند.گاهي اوقات كودكان در زمينه يادگيري بي ميل هستند در حالي كه در امتحانات نمرات خوبي مي گيرند، اما نمي توانند در جو كلاس عملكرد روزانه داشته باشند. اين امكان وجود دارد كه كودك انگيزه اي براي يادگيري نداشته باشند.
دانش آموزان ديرآموز كه كمك جبراني به آنها مفيد است نياز دارند كه شناخته شوند. گاهي اوقات معلمان اين آموزش جبراني را در كلاسشان منظور نمي كنند و اين مساله بايد تغيير كند.
اگر متخصصان تشخيص دهند كه اين آموزش جبراني مورد نياز است. پس كودك مي تواند آمادگي پذيرفتن كمك را داشته باشد.
زهرا عباسعلي زاده