مريم غفاري
اوقات فراغت چنان در پديده جواني تنيده است كه بايد آن را منشأ شناخت و به رسميت شناخته شدن دوران جواني و هويت دانست. تأثيرات مهمي كه گذراندن اوقات فراغت در دوران معاصر بر فضاي سياست، فرهنگ، اقتصاد و بر جوامع و خانواده و جوانان گذاشته است نه تنها مصرف كنندگان صنعت اوقات فراغت بلكه توليدكنندگان كالاهاي اوقات فراغت را نيز به تنوع طلبي و ساختار شكني بنيادها وادار كرده است، تا دائماً و خلاقانه عناصري از اوقات فراغت را ابداع كنند و با انتخاب اجزاء متفاوت فرهنگي و تركيب آنها با يكديگر، هويت هاي جديد را بجويند. اين پيوند مستحكم، در گفتماني كه جواني را به عنوان سرمايه نه تهديد مي شناسد، عامل تداوم فرهنگ و ادغام و يكپارچگي اجتماعي و توسعه روزافزون توليد فرهنگ شده است. فرهنگ و صنعت اوقات فراغت زماني مي تواند پاسخگوي درخواست جوانان باشد كه شاهد متنوع شدن عرصه توليد و مصرف در بخش فرهنگ باشيم و بدين ترتيب، شيوه هاي متناسب با نيازهاي نوين گذران اوقات فراغت شكل گيرد. مطلبي كه در پي مي آيد برنامه اوقات فراغت جوانان را در برنامه چهارم توسعه مورد بررسي قرار مي دهد كه از نظرتان مي گذرد.
بشر، امروز بيش از هر زمان ديگري، اوقات فراغت دارد. طبق پژوهشي كه در آمريكا انجام شده است، بين سال هاي ۱۸۹۰ تا ،۱۹۵۹ ميانگين ساعات كار مردم، كه در سال ۱۸۹۰ بالغ بر ۱۰۰ ساعت كار در هفته بوده، در سال ۱۹۵۹ به ۶۰ ساعت كاهش يافته، كه در سال هاي اخير از اين مقدار نيز كاسته شده است. اين كاهش ساعت كار و افزايش اوقات فراغت، لزوم توجه به اين اوقات را آشكار مي سازد. چارلز رايت بيل در مورد گذران زندگي، ارقامي (به طور ميانگين) به دست داده است كه قابل توجه است:
انسان در طي سال، ۸۷۶۰ ساعت زمان در اختيار دارد كه به طريق زير سپري مي كند: در هر شبانه روز، ۸ ساعت براي خواب، ۸ ساعت براي كار، ۲ ساعت در رفت و آمد، ۲ ساعت براي خورد و خوراك و ۱ ساعت براي پوشيدن و تعويض لباس. با انجام اين محاسبات براي يك سال، ملاحظه مي شود كه در هر سال، ۱۹۳۰ ساعت وقت آزاد براي هر فرد وجود دارد كه ۲۲ درصد متوسط عمر يك انسان است. چنانچه اين رقم را در مورد جمعيت فعال هر جامعه در نظر بگيريم، مي توانيم به ميزان نيروي اضافي و آزادي كه در اختيار هر جامعه است، پي ببريم.
با توجه به موارد فوق، با افرايش زمان فراغت، گونه هاي نويني از فراغت نيز مطرح مي شود. به طوري كه مي توان گفت امروزه، فراغت پديده اي جمعي تلقي مي شود و با صنعتي شدن جوامع، پيشرفت وسايل ارتباط جمعي و مشاركت نهادهاي گوناگون در امر برنامه ريزي براي اوقات فراغت، به صورت يكي از برنامه هاي مهم براي ملت ها و دولت ها در آمده است.
امروزه تحقيق و برنامه ريزي براي اوقات فراغت در هر كشور فقط جزء وظايف دولت به شمار نمي رود، بلكه مراكز علمي، مسئولان برگزاري كنفرانس ها و سمينارهاي منطقه اي و بين المللي نيز به فعاليت در جهت پژوهش و برنامه ريزي اوقات فراغت مشغول شده اند. يكي از اين مراكز، «مركز اروپايي اوقات فراغت و آموزش» است كه در سال ۱۹۶۸ با همكاري يونسكو تأسيس شد و از سال ۱۹۶۹ فعاليت خود را آغاز كرده است. فعاليت هاي اين مركز، به ايجاد جامعه شناسي جديدي از اوقات فراغت با زير شاخه هاي رسانه، جامعه شناسي، جهانگردي و... منجر شده است كه از نظر مفاهيم و موضوع ها، با ديگر خرده فرهنگ ها و به ويژه آنهايي كه به مسايل مربوط به جوانان علاقه مند هستند، مربوط مي شوند. از فعاليت هاي ديگر اين مركز، هدايت پژوهش در سطح ملي در كشورهاي مختلف است. در بسياري از كشورها، شمار متخصصان و مشاوران پژوهشي در امور اوقات فراغت با كمبود مواجه است. به همين دليل، با فعاليت مركز مذكور و بحث هاي جامعه شناسي در مورد اوقات فراغت و گردهمايي ها، درج مقاله در نشريه جامعه و اوقات فراغت و تنظيم مجموعه اي از كتاب شناسي هاي اين كشورها به صورت يك مجموعه بين المللي، در پژوهش ها و فعاليت هاي فرهنگي- آموزشي مربوط به اوقات فراغت هدايت مي شوند.
از سوي ديگر، پي بردن به اهميت اوقات فراغت و برنامه ريزي براي اين اوقات توسط دولت ها، معايبي نيز دربرداشته است؛ از جمله آن كه به جاي توجه به مقاصد اصلي گذران اوقات فراغت، كه همان حفظ سلامت، گسترش بهداشت، آمادگي دفاعي، ايجاد نشاط، كسب آگاهي هاي اجتماعي و شركت در امور آموزشي است، از اوقات فراغت به عنوان عاملي براي تخدير و سرگرم نگه داشتن ملل جهان توسط حكومت ها، به كمك وسايل ارتباط جمعي، سوء استفاده مي كنند. بنابراين، بايد توجه داشت، وظيفه پژوهشگران، ارزيابي و توجه به نحوه گذران اوقات فراغت و نهادهاي برنامه ريز اين اوقات نظير: راديو، تلويزيون، مطبوعات و برنامه هاي رايانه اي است.
مفهوم و تعاريف فراغت
فراغت در فرهنگ هاي گوناگون جايگاه مختلفي دارد و در تعريف آن، اختلاف آرا مشاهده مي شود. پاره اي آن را آزادي از كار مي دانند. در صورتي كه برخي آن را نوعي عامل و ابزار كنترل اجتماعي تلقي كرده اند. برخي نيز آن را زماني غير از بيكاري مي دانند. از تمام اين نظرها مي توان استنباط كرد كه زمان فراغت زماني است كه فرد با توجه به علاقه شخصي و قابليت خود سپري مي كند. با اين حال، بررسي آراي انديشمندان و محققان براي شناخت گسترده تر اوقات فراغت ضروري است.
افلاطون در مدينه فاضله براي گذراندن اوقات فراغت تأكيد زيادي بر موسيقي و ورزش دارد. اگوست كنت معتقد است اوقات فراغت لحظات امكان توسعه و پيشرفت انسان مي باشد. انگلس پيشنهاد مي كند كه از ساعت هاي كار كاسته شود، تا اين كه به حد كافي زمان آزاد براي شركت در امور اجتماعي و عمومي باقي بماند. ماركس اوقات فراغت را در حقيقت فضاي رشد و پيشرفت انسان تعريف مي كند. برتراند راسل معتقد است فنون جديد اين امكان را فراهم كرده است كه اوقات فراغت تا حدودي از چارچوب امتيازهاي طبقه هاي ممتاز خارج شده در بين تمام افراد سرشكن شود.
اوقات فراغت مانند هر نيازي، بسته به وضعيت فرد و محيط اجتماعي، متغير بوده و ميان جوانان و بزرگسالان تفاوت داشته و دائماً در حال تغيير است. عليرغم اين كه دامنه سني جواني در كشور سنين بين ۱۵-۲۹ ساله تعريف شده است ولي با توجه به بررسي هاي آماري اكثر استفاده كنندگان از برنامه هاي فراغتي، نوجوانان و جوانان يعني گروه سني ۱۰ تا ۲۴ ساله كشور مي باشند.
اوقات در لغت به معناي زمان ها و فراغت به مفهوم آسايش، استراحت، آسودگي و رهايي از كار مي باشد (فرهنگ دهخدا) و در اصطلاح عبارت است از: فرصت و زماني كه پس از انجام رساندن كار و شغل روزانه باقي مي ماند يا سرگرمي ها، تفريحات و فعاليت هايي كه به هنگام آسودگي از كار عادي با شوق و رغبت به آنها مي پردازند. مفهوم اوقات فراغت با مفاهيم ديگري همچون فرهنگ، بازي، كار و ورزش ارتباط داشته ولي از تمام اين مفاهيم متمايز مي باشد. تعاريف گوناگوني براي اوقات فراغت از ديدگاه هاي مختلف جامعه شناختي، روانشناختي و فرهنگي و با توجه به رويكردهاي مختلف نظري، ارايه شده است.
عليرغم اين كه تصور مي شود فراغت خاص جامعه صنعتي بوده است، بررسي هاي تاريخي نشان مي دهد كه در تمام مراحل تاريخي زندگي بشر، اوقات فراغت وجود داشته و در دوره ما قبل شهرنشيني، دوره شهرنشيني و قرن اخير، توجه به چگونگي گذران اوقات فراغت افراد و پر كردن آن يكي از مسايل و دغدغه هاي دولت ها بوده است. در دين مبين اسلام نيز تاكيد خاصي بر چگونگي گذران اوقات فراغت شده است و اسلام اساساً بر جهت گيري هاي علمي انسان تاكيد و وي را مكلف مي كند تا نسبت به گذران اوقات فراغتش احساس مسئوليت كند. از ديدگاه الهي اوقات فراغت در كنار اوقات كار قرار دارد و فرصتي است كه بايد از آن براي پاسخ دادن به حس كمال جويي بهره برداري كرد. در احاديث رسيده از پيامبر اكرم(ص) و ائمه معصومين تاكيد شده است كه انسان بايد ايام روز خود را سه بخش نمايد و يك سوم آن را به تفريحات و سرگرمي اختصاص دهد .
انديشمندان و متفكرين، كاركردهاي گوناگوني براي اوقات فراغت و فعاليت هاي فراغتي قائل شده اند اما وجوه مشترك ديدگاه هاي اين انديشمندان حداقل شامل مواردي از جمله استراحت، تجديد قوا و تمدد اعصاب، تفريح و سرگرمي، رشد شخصيت و برقراري تعادل در شكل گيري هويت، كسب معلومات و ارتقاء آگاهي ها و پرورش و شكوفايي استعدادها و خلاقيت ها مي شود. لذا برنامه ريزي براي اوقات فراغت جوانان ضمن اين كه نقش مكمل در برنامه هاي رسمي تربيتي جوانان ايفا مي نمايد مانع از گسترش بزهكاري جوان شده و در شكل توسعه يافته خود مي تواند جوانان را مسئوليت پذير، جامعه پذير و مشاركت جو به بار آورد.
تحقق كاركردهاي اوقات فراغت فوق الذكر مشروط به موارد ذيل است:
- فارغ بودن از اجبار و وظايف اجتماعي
- نداشتن هدف سودجويانه
- احساس رضايت مندي و لذت
- انتخاب به نحو آزاد و دلخواه
- نداشتن هدف سياسي يا عقيدتي (بررسي وضعيت اوقات فراغت جوانان، سازمان ملي جوانان، ۱۳۸۱)
- انواع فعاليت هاي فراغتي: مجموعه مطالعات انجام شده در خصوص انواع برنامه هاي فراغتي نشان دهنده تنوع بسيار زياد هم در محتواي برنامه هاي فراغتي و هم در چگونگي اجراي آن مي باشد. در يك تقسيم بندي كلي و هدف گرا، شيوه هاي گذران اوقات فراغت را مي توان به چهار دسته كلي، شيوه هاي فردي غيرفعال از قبيل تماشاي تلويزيون، استفاده از كامپيوتر و اينترنت و... شيوه هاي جمعي غيرفعال از قبيل تماشاي مسابقات ورزشي و... شيوه هاي فردي فعال از جمله كارهاي هنري، موسيقي، شركت در پايگاه هاي بسيج و... و شيوه هاي جمعي فعال از قبيل بازي و ورزش، گردش هاي دسته جمعي و... تقسيم كرد (كليات طرح جامعه ساماندهي اوقات فراغت جوانان، سازمان ملي جوانان، ۱۳۸۲).
انديشمندان و متفكرين، كاركردهاي گوناگوني براي اوقات فراغت و فعاليت هاي فراغتي
قائل شده اند اما وجوه مشترك ديدگاه هاي اين انديشمندان حداقل شامل مواردي از جمله استراحت، تجديد قوا و تمدد اعصاب، تفريح و سرگرمي، رشد شخصيت و برقراري تعادل در شكل گيري هويت، كسب معلومات و ارتقاء آگاهي ها و پرورش و شكوفايي استعدادها و خلاقيت ها مي شود
وضع موجود
- استاندارد اوقات فراغت در ايران ۹۰ روز در سال و در جهان ۸۰ روز در سال مي باشد
- از ۸۷۵۰ ساعت عمر يكساله انسان، ۶۸۳۰ ساعت (۷۸درصد) به كار تأمين نيازهاي ضروري و ۱۹۲۰ ساعت (۲۲ درصد) اختصاص به فراغت دارد.
- ميانگين ساعت فراغت روزانه جهاني ۵ ساعت و ايراني ۲۳/۵ ساعت مي باشد.
- با احتساب ۴/۲۴ ميليون نفر جمعيت ۱۰ تا ۲۴ ساله كشور (گروه هدف برنامه هاي فراغتي) و در نظر گرفتن ۲ روز در هفته از ۸ هفته ايام تابستان، حداقل نياز فراغتي اين گروه سني در فصل تابستان برابر ۳۹۰ ميليون نفر روز مي باشد.
- آمار عملكرد كليه دستگاه هاي فعال در برنامه فراغتي در سال ۱۳۸۳ نشان دهنده اين واقعيت است كه ۸۲ ميليون روز از نوجوانان و جوانان كشور را تحت پوشش برنامه هاي فراغتي قرار داده كه معادل ۲۱ درصد مي باشد. اين در حالي است كه اين شاخص در سال ۱۳۸۱ برابر با ۲/۸ درصد بوده است.
- نسبت برنامه هاي فراغتي اجرا شده توسط تشكل هاي غير دولتي جوانان از ۱/۳ درصد در سال ۱۳۸۲ به ۹/۴ درصد در سال ۱۳۸۳ رسيده است كه رشدي معادل با ۵۸ درصد را نشان مي دهد (همان منبع، ۱۳۸۳).
- برنامه هاي علمي- تخصصي، ورزشي و ديني ارايه شده در فعاليت هاي اوقات فراغت در سال ۱۳۸۲ نسبت به سال ۱۳۷۹ از رشد مثبتي برخوردار بوده است و به ترتيب برابر با ۶/۱۲ درصد، ۶/۷ درصد و ۵/۱ درصد مي باشد. اين در حالي است كه برنامه هاي فرهنگي و هنري طي اين دوره با رشد منفي معادل با ۱۴ درصد و ۹ درصد مواجه بوده است (همان منبع، ۱۳۸۳).
درصد هزينه اوقات فراغت از كل سبد هزينه خانوار شهري در سال ۱۳۸۲ برابر ۱/۱ درصد بوده است كه در مقايسه با سال ۱۳۷۹ هيچ تغييري نداشته است. در حالي كه اين شاخص براي خانوارهاي روستايي از ۱۷/۱ درصد در سال ۱۳۷۹ به ۴۳/۱ درصد در سال ۱۳۸۲ رسيده است (سالنامه آماري كشور، مركز آمار ايران، ۱۳۸۳).
- ۱۶ نهاد و وزارتخانه در امر اجراي برنامه هاي اوقات فراغت جوانان فعاليت مي كنند.
- دولت (سازمان ملي جوانان) به طور متوسط در سال ۱۳۸۲ براي هر جوان شركت كننده در برنامه هاي فراغتي تابستان، ۲۳۳۱ ريال اختصاص داده است (قانون بودجه كشور، سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور، ۱۳۸۳). اين در حالي است كه در همين سال هر خانواده ايراني براي برنامه هاي فراغتي هر يك از اعضاي خانواده خود در طول سال مبلغ ۷۷۹۲ ريال هزينه نموده است (سالنامه آماري كشور، مركز آمار ايران، ۱۳۸۲)، يعني حدود ۳ برابر هزينه تخصيصي دولت.
- نسبت جنسي شركت كنندگان در برنامه هاي اوقات فراغت (دختران نسبت به پسران) نشان دهنده كاهش اندكي مي باشد. يعني از ۵۳ درصد در سال ۱۳۷۹ به ۵۱ درصد در سال ۱۳۸۱ رسيده است.
- ۳۵ درصد جوانان معتقدند كه كمك دولت به سازمان هاي غيردولتي جوانان، مهمترين راهكار افزايش نقش فراغتي آنهاست (همان منبع، ۱۳۸۳).
- اولويتهاي نيازهاي فراغتي جوانان به ترتيب ورزشي، هنري، سياحتي، آموزشي و مذهبي مي باشد (گزارش عملكرد اوقات فراغت جوانان، سازمان ملي جوانان، ۱۳۸۳).
نقاط قوت
- توسعه تشكل هاي غيردولتي و نهادهاي مدني در برنامه هاي اوقات فراغت جوانان طي سالهاي اخير
- حضور جدي بخش خصوصي در توليد ابزارها و كالاهاي فراغتي
- متنوع شدن كالاها و خدمات مرتبط با برنامه هاي فراغتي
- اقبال استفاده كنندگان از شيوه هاي مدرن گذران اوقات فراغت
- افزايش استقبال جوانان براي حضور بيشتر در برنامه هاي فراغتي
- وجود مراكز و اماكن مناسب جهت گذران اوقات فراغت اعم از اردوگاه ها و...
در تبيين وضع موجود اوقات فراغت، مهمترين نقاط ضعف عبارتند از:
- عدم تناسب برنامه هاي ارائه شده با ميزان فراغت مورد نياز جوانان
- محدوديت امكانات و منابع دولتي در زمينه گذران اوقات فراغت در كنار سهم بالاي جمعيت جوان كشور
- غلبه برنامه هاي فردي گذران اوقات فراغت جوانان به فعاليتهاي جمعي آن
- پايين بودن سهم هزينه هاي اوقات فراغتي در سبد خانوار و احساس عدم ضرورت سرمايه گذاري در اين زمينه از ناحيه خانواده ها
- ضعف سياستگذاري يكپارچه در واحدهاي هماهنگ كننده، پشتيباني كننده و نظام ارزيابي و نظارت در واحدهاي اجرايي
- عرضه محوري در برنامه ريزي و اجراي اوقات فراغت
- تصدي گري دولت در امور مربوط به گذران اوقات فراغت
- رشد و توزيع نامتناسب فضاهاي فراغتي
- توزيع نامتناسب امكانات و فضاهاي فراغتي در سطح ملي
- نارسائي در روش هاي تبليغي و اطلاع رساني امور اوقات فراغت
- ناهمخواني و نامتناسب بودن امكانات و منابع با نيازهاي فراغتي جوانان
- كم رنگ بودن مشاركت جوانان در نظام مديريت و برنامه ريزي گذران اوقات فراغت
- ضعف هماهنگي فيمابين برنامه ريزيهاي دولتي و غيردولتي در زمينه اوقات فراغت جوانان در سطح كلان
- رشد كند صنعت اوقات فراغت و روز آمد نبودن آن
- محدود بودن برنامه هاي اوقات فراغت به فضاها و دوره هاي زماني خاص
- كمرنگ بودن جايگاه برنامه هاي فراغتي در نظام آموزش رسمي و غيررسمي
- غلبه شيوه هاي غيرفعال گذران اوقات فراغت به شيوه هاي فعال آن
- توقعات و انتظارات مردم در برنامه هاي فراغتي، بيشتر متوجه دولت و نهادهاي حكومتي شده است تا بخش هاي خصوصي و غيردولتي
- نوع نگاه دستگاه ها به اوقات فراغت نگاه سخت افزاري است تا نرم افزاري
فرصت ها
- فرهنگ و هويت غني ديني و ملي جوانان ايراني
- گسترش تبادلات و مناسبات بين فرهنگي و بين المللي از طريق فضاهاي مجازي و شبكه هاي ارتباطي
- توسعه و گسترش فعاليت هاي تبليغاتي و اطلاع رساني و افزايش سطح آگاهي در دهه هاي اخير
- متنوع شدن برنامه هاي فراغتي و ارائه برنامه هاي جديد فراغتي
- بالارفتن آگاهي آحاد جامعه و نياز تلقي كردن گذران اوقات فراغت و تاثير آن در سلامت جسماني و رواني در سطح بين الملل
چالش ها و تنگناها
- فقدان مباني تئوريك منطبق با فرهنگ ديني، اسلامي و ايراني
- خلاء موجود در نظام مديريت عاليه در امور مرتبط به گذران اوقات فراغت اعم از سياستگذاري، برنامه ريزي، هماهنگي، اجرا و نظارت
- تصدي گري دولت در اجراي برنامه هاي مربوط به گذران اوقات فراغت
- نامتعادل بودن سهم بخش دولتي، غيردولتي، خصوصي، خانواده ها و جوانان
- رقابتي نبودن فعاليتهاي مربوط به گذران اوقات فراغت
- نامتناسب بودن شيوه هاي گذران اوقات فراغت فعال و غيرفعال، رسمي و غيررسمي و فردي جمعي
- فقدان تقسيم كار ملي منسجم و مدون و برنامه ريزي شده در زمينه گذران اوقات فراغت
- كمبود منابع مالي در بخش هاي دولتي، نهادهاي عمومي و غيردولتي
- عرضه محوري در برنامه ريزي و اجراي گذران اوقات فراغت
- كمبود امكانات و منابع فراغتي متناسب با نيازهاي جوانان
- توزيع نامناسب امكانات و فضاهاي فراغتي در سطح كشور و محدود بودن برنامه هاي فراغتي به فضاها و دوره هاي زماني خاص
- روزآمد نبودن و رشد كند صنعت اوقات فراغت
اوقات فراغت، زمينه ساز شخصيت و شكل گيري هويت جوان است و او را قادر خواهد ساخت كه به عنوان عنصري فعال، خلاق و پويا در جريان هويت يابي خود به ايفاي نقش بپردازد. از اين رو بهره برداري صحيح و سازماندهي شده از اين زمان مي تواند در نقش عنصري مكمل، خلاء نظام تعليم و تربيت رسمي كشور در شكل دهي به هويت جوانان را برطرف نمايد .
- اوقات فراغت همچون دوره جواني پديده جديدي است كه از جامعه برآمده است. بنابراين بايد در توجه بدان اقتضائات و ويژگيهاي جامعه جديد را لحاظ داشت و در سازمان دادن آن از رويكردها و ابزارهاي مدرن سود جست.
- اوقات فراغت به علت ذات دوره جواني مهمترين بستر ايجاد هويت و دروني شدن ارزشهاي اسلامي و ايراني است.
- تكثر طبيعي و ناهمگوني، ويژگي برجسته اوقات فراغت در جامعه جديد و افزايش دهنده امكان توليد محصولات فراغتي بومي است.
- اوقات فراغت پديده اي بسيار گسترده و بي حد و حصر است كه نمي توان آن را در حيطه هاي محدود كنترل شده باقي نگه داشت. اوقات فراغت دائما آماده سر ريز شدن از قالبهاي از پيش تعيين شده رسمي در اشكال غير رسمي و حتي مخفي است. بنابراين ضروري است به منظور هدايت و نظارت موثرتر، آن را به سطوح رسمي تر انتقال داد.
- امكان مديريت موثر اوقات فراغت به علت گستردگي بي حد و حصر و تحرك دائمي آن در نوبه نو شدن روزانه، تنها در اجراي فعاليتهاي آن در بخش خصوصي امكان پذير است. در واقع ايجاد بازار كامل و ورود تام بخش خصوصي به عرصه توليد كالاهاي فراغتي مهمترين فرصت در توسعه اوقات فراغت است زيرا تنها پويايي موجود در فعاليتهاي بخش خصوصي، قادر به پاسخگويي به نياز بسيار متنوع و در عين حال پوياي اوقات فراغت جوانان است.
- آزادي شرط كافي توسعه صنعت اوقات فراغت بومي است. در صورت فقدان بازار كالاهاي فراغتي و نيز آزادي عمل بنگاهها در توليدات، بازار به بخش غير رسمي و حتي به بخش زيرزميني هدايت شده و كالاهاي غيربومي در آن جريان مي يابد.
- رويكرد اساسي در ساماندهي اوقات فراغت جوانان «رويكرد ارتقايي» است كه به تامين حداكثر نيازهاي اساسي انسان (مادي و معنوي در عرصه فردي و اجتماعي) اعم از تعالي ديني و اخلاقي، تقويت هويت ديني و ملي و فرهنگي، سلامت جسمي و رواني، رشد، استقلال و خودشكوفايي، گسترش دانش و آگاهي، گسترش تعاون و همكاري ملي، منطقه اي و بين المللي، حفاظت از ميراث فرهنگي و... نظر دارد.
- توجه به نيازهاي خاص جوانان مثل تعالي معنوي، هويت يابي، مهارت آموزي، تحرك، تنوع طلبي، نوجويي، ابراز وجود و استقلا ل طلبي،
- در نظر گرفتن شرايط اقتصادي و اجتماعي خانواده و جامعه،
- توجه به تفاوتهاي فرهنگي، قومي و جنسيتي،
- گسترش برنامه هاي فراغتي به تمام ايام سال و استفاده از الگوهاي فعال، جمعي، روزآمد و استفاده از الگوهاي نوين اوقات فراغت از مهمترين اصول و سياستهاي كلي برنامه اوقات فراغت جوانان به شمار مي آيند.
راهبردها و رويكردها
- هر گونه برنامه ريزي در زمينه اوقات فراغت جوانان، بايد متضمن شناخت اقتضائات، ظرفيتها و انتظارات دوره جواني باشد. به عبارت ديگر برنامه ها بايستي به صورت تقاضامحور باشد نه عرضه محور و بايد با مشاركت فعال آنان همراه باشد؛ به عبارت ديگر، نسل جوان بايد در برنامه هايي كه مستقيما به سرنوشت آنان مربوط است، به صورت مسئولانه مشاركت نمايد.
- در طراحي برنامه هاي ملي بايد به روحيه نوگرايي و تنوع طلبي ويژه دوران جواني توجه كرد و امكان خلاقيت و نوآوري را برايشان فراهم نمود. همچنين، در جهت گيري برنامه ها و فعاليتهاي ويژه جوانان بايد به بعد طراوت بخشيدن و فرح بخش نمودن آن توجه نمود تا روحيه نشاط و شادابي دوره جواني در فعاليتها محفوظ و همچنان شكوفا و پايدار بماند و جوان احساس كند كه از اجراي برنامه و انجام فعاليتهاي خود متناسب با خلقيات دوره جواني لذت مي برد.
- برنامه هاي اوقات فراغت جوانان بايد مستمر، پويا و پيوسته باشد و از اجراي برنامه هاي مقطعي، ناهماهنگ و گذار پرهيز گردد و بايد به رفع نيازهاي جوانان در دو حوزه شهري و روستايي توجه شود؛ به گونه اي كه تراكم جمعيت شهري و افزايش روند شهرنشيني نبايد موجب ناديده انگاشتن جوانان مناطق روستايي شود. همچنين، اجراي برنامه هاي فراغتي بايد در چارچوب يك استراتژي دو سويه به گونه اي تنظيم گردد كه ضمن پاسخگويي به نيازها و انتظارات جوانان (جنبه حقوقي) به نيازهاي جامعه مدني در زمينه هاي سازندگي و محروميت زدايي در ابعاد فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي (جنبه هاي مسئوليت دهي) نيز توجه داشته باشد.
منابع:
۱ _ گزارش عملكرد اوقات سازمان ملي جوانان ۱۳۸۳
۲ _ كليات طرح جامع ساماندهي اوقات فراغت جوانان سازمان ملي جوانان ۱۳۸۲
