امير موسي كاظمي
ارتقاي سطح سلامت اتفاق نمي افتد مگر اينكه مردم خودشان توانمند شوند و سلامت را به عنوان يك حق بپذيرند و دنبال احقاق حق خودشان باشند
طي كردن مسافت يك ساعت و نيمه از روزنامه تا ستاد شهر سالم در شهر ري، اين فرصت را مي دهد تا موضوعي كه تاكنون تقريبا ناشناخته مانده است را بيشتر در ذهنم حلاجي كنم. بهانه گفت وگو با دكتر عباس تقي زاده، رئيس ستاد شهر سالم تهران در مراسم افتتاح خانه محيط زيست تهران دست داد و آنهم تشريح فعاليت هاي اين ستاد و راهكارهاي افزايش مشاركت مردمي در سلامت عمومي شهر بود. با اين وجود حوزه بحث آنقدر وسيع و گسترده بود كه در يك گفت وگو و يك صفحه روزنامه نمي گنجيد، اما چاره اي نبود. فضاي محدود صفحات روزنامه و محدوديت هاي زماني، مختصرنويسي و حذف بخش هايي كه كمتر ضروري به نظر مي رسد را جزو عادات روزنامه نگاري كرده است. اولين سئوالي كه در گفت وگو با تقي زاده مطرح شد، حاصل دوري محل ستاد شهر سالم و 5/1 ساعت طي مسير بود.
آقاي دكتر، چرا شهرري؟
سال 70بودكه سازمان بهداشت جهاني براي اينكه سطح سلامت شهروندان هر شهر را ارتقا دهد، پروژه اي را تعريف كرد تحت عنوان پروژه شهر سالم. در اين پروژه چند اصل وجود داشت. ما معتقديم كه ارتقاي سطح سلامت اتفاق نمي افتد مگر اينكه مردم خودشان توانمند شوند و سلامت را به عنوان يك حق بپذيرند و دنبال احقاق حق خودشان باشند. پروژه شهر سالم مي گويد كه براي رسيدن به سلامت دو نكته خيلي مهم وجود دارد. نكته اول همكاري هاي بين بخش است، يعني اينكه براي رسيدن به اين هدف، يك نهاد، يك وزارتخانه يا يك سازمان نمي تواند متولي اصلي باشد. به خاطر اينكه موضوع سلامت، يك موضوع فرابخشي است، بنابراين همه نهادها بايد خودشان را در ارتقاي سطح سلامت دخيل بدانند. همه وزارتخانه ها حتي آنهايي كه شايد هيچ ارتباطي به سلامت نداشته باشند، دخيل هستند. نكته دوم مشاركت خود مردم است. يعني ما اگر مي خواهيم به اين مهم دست پيدا كنيم حتما بايد خود مردم را هم دخيل كنيم. برهمين اساس در سال 72 قرار بر اين شد كه اين پروژه در يكي از مناطقي كه مشكل دارتر است، اجرا شود و اگرجواب داد در كل سطح شهر تهران به انجام برسد. در سال 82 براساس توافقي بين شهرداري تهران و وزارت بهداشت قرار شد كه پروژه شهر سالم در محله 13آبان كه يكي از محلات منطقه 20 است انجام شود. به همين دليل اين پروژه در محله 13آبان شهرري آغاز به كار كرد.
با اين حساب آيا در فاصله سالهاي 70 تا۸۲ هيچ گامي برداشته نشد؟
نه، اينگونه هم نبود كه هيچ حركتي انجام نشود. در واقع از سال 72 كارها شروع شد. كميته اي شكل گرفت با حضور سازمان ها و ارگان هاي مختلف از جمله وزارت بهداشت، وزارت آموزش و پرورش، وزارت جهادكشاورزي ، سازمان محيط زيست و شهرداري تهران به عنوان متولي اصلي و اين نهادها همه فعاليت هايشان را در محله 13 آبان متمركز كردند.
چه كارهايي در آن زمان انجام شد؟
از آنجايي كه محله 13آبان در آن زمان از لحاظ فرهنگي و اجتماعي محله فقيري بود، نيازهاي اين محله مورد بررسي قرارگرفت. مثل نياز به كتابخانه كه با مشاركت خود مردم، دو كتابخانه بزرگ احداث شد. دو ورزشگاه بزرگ ساخته شد. يك مجتمع علوم و فنون براي گذراندن اوقات فراغت و ارتقاي سطح دانش و علوم شهروندان احداث شد. همچنين اين محله از نظر بهسازي فضاها مشكلات اساسي داشت. حاشيه نشيني بيداد مي كرد و در واقع حلبي آباد بود. شهركي وجود داشت به نام شهرك فاطميه كه يك كلوني آسيب هاي اجتماعي بود. با همكاري ساير نهادها آنجا كاملا تخليه شد و آن شهرك تبديل شد به كانون گل و گياه؛ مكاني براي آشنايي دانش آموزان در تمام مقاطع تحصيلي با چگونگي پرورش و نگهداري گل و گياه كه هنوز هم فعال است.
اما مهمتر از همه اين كارها دخالت دادن مردم در تامين سلامتشان بود. يكي از مهمترين برنامه ها براي جلب مشاركت مردم، تشكيل شوراهاي محلي بود. اين شوراها الان به حدي رشد كرده اند كه با كمك اعضاي محلي خود، مشكلاتشان را حل مي كنند. در بحث آموزش هم همين گونه بود. يعني مردم منازل خود را در اختيار ستاد مي گذاشتند و برنامه ها در همين منازل داوطلبان انجام مي شد. علاوه بر اين، اماكن آموزشي ديگر هم در اختيار آنها گذاشته مي شد. در واقع كل فعاليت هايي كه در محله 13 آبان به مدت حدودا 8 سال انجام شد، نشان دهنده موفقيت بسيار زياد محله 13آبان در طرح شهر سالم است. با اين حساب تهران انتخابش به عنوان يكي از هفت شهر برتر جهان در پروژه شهر سالم را مديون محله 13آبان است. دقيقا همين گونه است، پروژه 13 آبان به عنوان يكي از موفقترين پروژه هاي شهر سالم در كل دنيا شناخته شده و در مجامع جهاني معروف است.
پيشينه اين طرح در كشورهاي ديگر چگونه است؟
ببينيـــــد يكي از اصولي ترين مباني شهر سالم نيازسنجي است يعني اينكه بستگي دارد محله مورد نظر چه نيازي داشته باشد و اين را خود مردم اعلام مي كنند. در كشورهاي ديگر هم همين طور است و اول نيازسنجي مي شود. بعد كه نيازسنجي شد اولويت بندي شده و بعد بررسي مي شود كه كدام قابل حل است. سپس هماهنگي هايي بين بخشي صورت مي گيرد و در نهايت با مشاركت خود مردم كار انجام مي شود.
موضوع سلامت،يك موضوع فرابخشي است بنابراين همه نهادها بايد خودشان را در ارتقاي سطح سلامت دخيل بدانند. همه وزارتخانه ها حتي نهادهايي كه شايد هيچ ارتباطي به سلامت نداشته باشند در آن دخيل هستند
آيا در كشورهاي ديگر هم سالم سازي يك محله 8 سال زمان مي برد؟
البته اينگونه نيست كه ما 8 سال فقط در 13 آبان كار كرده باشيم. در اين مدت در ساير مناطق هم كارهايي صورت گرفت. ضمن اينكه شهر سالم معمولا دنبال جايي مي رود كه مشكل دارد و به نقاطي كه مشكلي ندارند كاري ندارد. يك مشكل ديگر هم كه بر سر راه ستاد شهر سالم قرار گرفت،تغيير مديران شهرداري بود. معمولا در كشور ما با تغيير مديريت ها، نگاه ها هم تغيير مي كند. خوشبختانه با تغيير رويكرد سلامت در مديريت جديد شهري و همچنين با مصوبه شوراي عالي اداري كه تمامي خدمات بهداشتي و درماني را به شهرداري ها واگذار خواهد كرد، بحث شهر سالم در شهرداري ها جدي تر گرفته شد.
من معتقدم با توجه به توان اجرايي كه شهرداري ها دارند بايد بحث اجرايي سلامت به شهرداري ها واگذار شود و بحث نظارت و ارزشيابي را وزارت بهداشت و ساير سازمان هاي دخيل مثل سازمان حفاظت از محيط زيست انجام دهند. به هر حال، شهر سلامت مي خواهد و اگر در اين مقوله هم شهرداري ها متولي اصلي باشند، قطعا اتفاقات خيلي خوبي خواهد افتاد. در واقع هر جا مديريت جامع شهري حاكم باشد، نتايج مثبتي به دنبال خواهد داشت.
پارسال ستاد شهر سالم هيچ بودجه اي براي اجراي برنامه در اختيار نداشت. سال 83 را چگونه گذرانديد؟
ستاد شهر سالم حركتي را از سال 82 شروع كرد بر اين مبنا كه تجربيات 10 ساله خود در شهر ري را به كل تهران تعميم دهد. بالطبع تعميم دادن اين تجربيات به تهران هفت، هشت ميليون نفري توان اجرايي بالايي مي خواست؛ تواني كه بدون مشاركت ساير نهادها و ارگان ها و مشاركت شهرداري امكانپذير نبود. رايزني هاي مختلفي انجام شد و در هر منطقه شهرداري، يك رابط سلامت تعيين شد. همچنين در كل فرهنگسراها هم يك رابط سلامت داريم. براي هر سازمان و ارگان مرتبطي هم يك رابط تعريف كرديم كه اين رابط ها از طريق دبيرخانه كشوري ستاد شهر سالم با ما در ارتباط هستند.سال گذشته چون بودجه اي براي ستاد شهر سالم در نظر گرفته نشده بود، نتوانستيم برنامه هاي موردنظرمان را اجرا كنيم و بر همين اساس، عمده فعاليت هايي كه در سال 83 انجام داديم، فعاليت هاي آموزشي بود. با اين حال كل برنامه هاي ستاد در سال 83 در مقايسه با سال 82، ۴۰۰ تا 500 درصد رشد داشت و علت آن هم دخيل كردن سازمان هاي غير دولتي ، نهادها و ارگان هاي دولتي و غيردولتي در مقوله سلامت بود. البته غير از فعاليت هاي آموزشي، طرح هاي ديگري هم داشتيم، از جمله تشكيل شبكه رابطان بهداشت يا موضوع ساماندهي معتادان تزريقي كه طي آن 10 نقطه آلوده شهر تهران شناسايي شد و تا كنون 3 نقطه از آنها در مناطق پامنار، خيابان اتابك و خيابان شوش تجهيز و ساماندهي شدند. كار دو مركز توسط سازمان بهزيستي و وزارت بهداشت آغاز شد و ساختمان هاي دو نقطه ديگر در ميدان راه آهن و منطقه 7 را هم تحويل گرفتيم و كار آنها در حال آغاز شدن است.
آخرين باري كه در مراسم افتتاح خانه محيط زيست در خدمت شما بوديم، گفتيد كه منتظر ابلاغ بودجه برنامه ها هستيد. آيا اين بودجه تامين شد؟
بله، براي سال 84، يازده برنامه عمده درنظر گرفته ايم كه بودجه آنها هم ابلاغ شده و اگر اين بودجه پايدار شود فورا كار را آغاز مي كنيم. اين فعاليت ها شامل استقرار نظام جامع بهداشت و ايمني مساجد، پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي، ادامه ساماندهي معتادان تزريقي، آموزش مهارت هاي زندگي، تشكيل تيم هاي امداد و نجات محلي، استفاده از انرژي هاي پاك در مراكز عمومي، بهسازي بعضي از پارك ها در راستاي پارك سالم، بررسي و شناسايي مشكلات بهداشتي ميادين ميوه و تره بار، بررسي وشناسايي مشكلات بهداشتي پايانه ها و ترمينال هاي مسافرتي، تاسيس خانه هاي سلامت و تجهيز مدارس به كيف هاي امداد و نجات است.
اين بحث بهداشت و ايمني مساجد شامل چه مواردي مي شود؟
شوراي شهر مصوبه اي دارد در مورد ارتقاي سطح كيفي مساجد، چه از نظر ساختماني و چه از نظر بهداشتي كه بخش بهداشتي آن به ستاد شهر سالم محول شد. در همين رابطه دستورالعملي تنظيم شد و كميته اي هم در معاونت فرهنگي و اجتماعي شكل گرفت و ما آماده ايم كه اين دستورالعمل 120بندي را در كل مساجد تهران اجرا كنيم.
برنامه ستاد در بحث پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي چيست؟
ما اعتقاد داريم كه در زمينه پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي مخصوصا بحث اعتياد، دخانيات، كودكان خياباني، طلاق، زنان ويژه و مسائل اين چنين بايد كار پايه اي انجام شود. بر همين اساس طرحي را آماده كرده ايم كه در آن آموزش هاي كاملا عملي از دوران كودكي و مقطع دبستان شروع خواهد شد. اميدوار هستيم كه امسال حداقل در 4 منطقه تهران اين طرح را اجرا كنيم.
اين آموزش كاملا عملي يعني چه؟
ببينيد ما اعتقاد داريم كه ارتقاي سلامت، زماني اتفاق مي افتد كه شما مهارتي را به فرد ياد بدهيد. مشكلي كه در كشور ما وجود دارد اين است كه بيشتر به جنبه آموزش و اطلاع رساني بسنده مي كنيم. به عنوان مثال در مورد سيگار فقط مي گوييم سيگار بد است. فلان است و بهمان است، اما هيچ گاه نگفته ايم كه در برابر تعارف سيگار، يك جوان چه عكس العملي بايد داشته باشد. اين يك مهارت است. يعني بعد از اطلاع رساني بايد موضوع تغيير نگرش را پيش كشيد. بايد آموزش ها به سوي مهارتي بودن سوق پيدا كند، يعني فرد بايد با تمام حواس خود اين مهارت را كسب كند.
در مورد آموزش مهارت هاي زندگي هم همين ديدگاه را داريد؟
دقيقا. ببينيد بحث آموزش مهارت هاي زندگي در آموزش و پرورش ما كمتر مورد توجه قرار گرفته و شايد به نوعي در كل سازمان ها مغفول باقي مانده است. آموزش مهارت هاي زندگي، يك آموزش پايه است. بسياري از آسيب هاي اجتماعي امروز ناشي از آموزش نديدن اين مهارت هاست. اگر فرد 10 مهارت اصلي براي كنترل كردن خود را ياد بگيرد بسياري از اين آسيب ها ريشه كن خواهد شد.
اعتقاد داريم كه ارتقاي سلامت زماني اتفاق مي افتد كه شما مهارتي را به فرد ياد بدهيد به عنوان مثال فقط مي گوييم سيگار بد است اما هيچ گاه نگفته ايم كه در برابر تعارف سيگار، يك جوان چه عكس العملي بايد داشته باشد
مهارت هايي مثل نه گفتن در مقابل فشارهاي هنجاري گرو ه هاي همسن، تصميم گيري، اعتماد به نفس، مثبت انديشي و ... كه مهارت هستند نه آموزش. يعني آنقدر بايد تمرين شوند تا ملكه ذهن افراد شوند. اين كار در حال حاضر شروع شده و با هماهنگي هاي به عمل آمده، امسال حدود 400 كارگاه آموزش مهارت هاي زندگي در سطح تهران برپا خواهد شد. اين كارگاه ها در مقاطع سني مختلف و در فرهنگسراها و خانه هاي فرهنگ تشكيل مي شود و شامل 24 ساعت آموزش براي حداكثر 25 نفر در هر كارگاه است. ما سعي كرده ايم در وهله اول كساني را در اين كارگاه ها شركت دهيم كه خودشان بتوانند اين آموزش ها را به ساير افراد هم منتقل كنند. يعني يك حركت خوشه اي در اين برنامه دنبال مي شود.
يكي از برنامه هايي كه اشاره كرديد، تشكيل تيم هاي امداد و نجات محلي است. يعني همان حركت كه ستاد مديريت بحران شهر تهران دنبال مي كند. تعامل ستاد شهر سالم با اين ستاد چگونه است؟
تهران شهري است كه چه بخواهيم و چه نخواهيم در معرض حوادث غيرمترقبه قرار دارد. با توجه به بافتي كه در اين شهر وجود دارد هيچ ارگان و نهادي نمي تواند ادعا كند كه در زمان بحران قابليت كمك رساني در دو ساعت اول حادثه را دارد. ما اگر بتوانيم اين ساعات اوليه را ساماندهي كنيم، در واقع جلوي بسياري از خطرات و تلفات را خواهيم گرفت و اين امر محقق نمي شود مگر با مشاركت و آموزش كمك هاي اوليه به خود اهالي. در حال حاضر 110 محله در تهران انتخاب شده اند و گروه هاي داوطلب شامل
۶ – 5 هزار نفر از طريق جمعيت هلا ل احمر آموزش مي بينند. بعد از پايان اين دوره افراد آموزش ديده تحت عنوان گروه هاي امداد و نجات محلي ساماندهي خواهند شد. اميدواريم به جايي برسيم كه در هر كوچه يك تيم امداد و نجات داشته باشيم. در اين راه با ستاد مديريت بحران هم تعامل داريم، ولي فراموش نكنيد كه ما با مشاركت خود مردم اين نهضت را پيش مي بريم.
در مورد چگونگي استفاده از انرژي هاي پاك در مراكز عمومي هم توضيح مي دهيد؟
متاسفانه فرهنگ استفاده از انرژي هاي پاك در جامعه ما جا نيفتاده است. ما بسياري از انرژي هايي كه از آنها استفاده مي كنيم را مي توانيم تبديل كنيم. مثلا آب گرم و نور مورد استفاده مردم مي تواند از انرژي خورشيدي تامين شود. اين كار نياز به فرهنگسازي دارد و براي همين ما سعي داريم آب گرم و نور برخي مراكز عمومي، مثل قسمتي از پارك ها، فرهنگسراها و خانه هاي فرهنگ را از طريق انرژي خورشيدي تامين كنيم.
چه عاملي باعث شد بهسازي پارك ها را در برنامه هاي ستاد شهر سالم بگنجانيد؟
پارك هاي امروز به جاي اينكه آسيب زدا باشند، خود يك آسيب هستند؛ چه از نظر عمراني و چه از نظر فرهنگي. پارك ها صرفا به يك فضاي سبز تبديل شده اند و نيازهاي ديگر شهروندان را پاسخ نمي دهند. به عنوان مثال سرويس بهداشتي پارك ها مناسب نيست يا خيلي از اين پارك ها براي استفاده از معلولان آماده سازي نشده است. زمين هاي اين پارك ها و وسايل تفريحي آنها براي كودكان خطرناك است، مسائلي كه ديگر تبديل به يك آسيب شده اند. ستاد شهر سالم بنا دارد در سال جاري حداقل 2 پارك را به عنوان پارك سالم، بهسازي كرده و تمامي معيارهاي سلامتي را در آنها رعايت كند.
بودجه شهرداري براي برنامه هاي 11 گانه ستاد شهر سالم چقدر است؟
بودجه اي كه شهرداري براي ستاد شهر سالم درنظر گرفته، حدود 600 ميليون تومان است كه با توجه به مبناي اصلي شهر سالم كه استفاده از پتانسيل نهادهاي ديگر در راستاي مشاركت بين بخشي و همچنين مشاركت خود مردم است، اميدواريم بتوانيم با اين بودجه تمام طرح هاي موردنظرمان را اجرا كنيم.
