سينا قنبرپور
كلاهبرداري با توجه به وصف آن در قانون مجازات اسلامي دامنه تعريف عام و گسترده اي دارد. همين امر سبب مي شود كه اثبات اين جرم هم نيازمند صرف وقت، هم نيازمند تخصص و هم نيازمند ادله باشد
وقتي بهمن ماه سال گذشته فرمانده پليس استان تهران خبر از افزايش كلاهبرداري و كاهش سرقت مسلحانه در مقايسه با دو دوره 10 ماهه نخست سال 82 و 83 داد، برخي تحليلگران مسائل اجتماعي-جنايي اين تغيير وضعيت را تغيير تاكتيك بزهكاران نامگذاري كردند.
اينك پس از گذشت حدود 6 ماه از اين خبرها ، وقتي پليس نسبت به سوءاستفاده عده اي سودجو در قالب جمع آوري كمك به برخي صندوق ها هشدار مي دهد، آن نامگذاري مصداق بارزتري مي يابد.
در تازه ترين خبرها، معاونت  اطلاعات نيروي انتظامي در اطلاعيه اي هشدار داده است: از كمك   نقدي و غير نقدي به سودجوياني كه به فروش قبض يا توزيع صندوق اقدام مي كنند، خودداري كنيد.
سايت اطلاع رساني پليس در تشريح اين هشدار به نقل از معاونت اطلاعات پليس آورده است: برخي افراد سودجو با نام موسسات غيرانتفاعي و امور خيريه و با سوءاستفاده از نام ائمه اطهار (ع) به فروش قبض يا پخش صندوق هاي جمع آوري كمك هاي مردمي در معابر و اماكن عمومي و خصوصي اقدام مي كنند، بنابراين براي جلوگيري از سوءاستفاده هاي اين افراد سودجو از كمك هاي نقدي و غير نقدي به افراد و موسساتي از اين دست كه مورد تاييد نيست خودداري كنيد. معاونت اطلاعات نيروي انتظامي در اين باره از مردم خواسته است در صورت رويت هرگونه مورد مشابه و مشكوك، موضوع را از طريق مركز فوريت هاي پليسي 110 گزارش كنند. اين هشدار وقتي در كنار آن تحليل قبلي قرار مي گيرد، نكاتي را در خود برجسته مي سازد كه توجه به آن مي تواند از بسياري مسائل و تلخ كامي ها بكاهد.
***
بهمن ماه سال قبل وقتي سردار رضا زارعي خبر داد كه ، جرم كلاهبرداري در مقايسه با 10 ماهه نخست سال 82 و 83، رشدي 73 درصدي داشته و در همين مدت، جرمي نظير سرقت مسلحانه 28 درصد كاهش داشته است، اين وضع نشان مي دهد كه از يك سو پليس در مبارزات با سرقت مسلحانه و جرايم فيزيكي و خشن موفق عمل كرده است و از سوي ديگر به دليل همين حساسيت به وجود آمده، بزهكاران با محاسبه در باب ريسك پذيري ارتكاب جرايم خشن به سراغ جرايمي رفته اند كه هم مجازات كمتري
در بر دارد و هم اثبات آن جرم نيازمند صرف وقت و كشف ادله مناسب است.
كلاهبرداري با توجه به وصف آن در قانون مجازات اسلامي (ماده اول قانون تشديد مجازات، ارتشا، اختلاس و كلاهبرداري) دامنه تعريف عام و گسترده اي دارد. همين امر سبب مي شود كه اثبات آن جرم هم نيازمند صرف وقت، هم نيازمند تخصص و هم نيازمند ادله باشد. اين مسائل سبب مي شود تا جرم ديرتر و سخت تر به اثبات برسد.
اين قبيل كلاهبرداري ها البته با هوشمندي خاص و منفي عملي مي شود و اين نشانگر توجه سودجويان به رفتارها و نيازهاي مردم است.
براي نمونه وقتي در سال 1382 بحران كلاهبرداري به وسيله پيش فروش واحدهاي مسكوني، بحث روز شد و ماجراهايي نظير مجتمع مسكوني اركيده در شهر ري پيش آمد، واقعه، حكايت از آن داشت كه سودجويان با اطلاع و كشف نياز شديد مردم به خانه و سرپناه، برنامه بزهكاري خود را طراحي و عملي كرده اند.
بنابراين نكته قابل توجه در تغيير تاكتيك بزهكاران از جرايم خشن به جرايمي كه به اصطلاح جرايم يقه سفيدان شناخته مي شود، بر اساس تعريفي كه آنتوني گيدنز، جامعه شناس، ارائه كرده جرايم يقه سفيدان اساسا متضمن استفاده از يك موقعيت طبقه متوسط يا موقعيت حرفه اي براي اشتغال به فعاليت هاي غيرقانوني است... كوشش هايي كه براي كشف جرايم يقه سفيدان به عمل مي آيد، معمولا نسبتا محدود است و تنها در موارد نادر است كه كساني كه گرفتار مي شوند به زندان مي روند.
حال اگر به نمونه ديگري توجه شود بهتر مي توان اين معضل را لمس كرد. سال گذشته در حالي كه تصوير حسين رضا زاده بر اكثر بيل بوردهاي تبليغاتي شهر نمايان بود و تصوير او مرتب از رسانه ملي پخش مي شد، شخصي توانست با نام و شهرت او كلاهبرداري كند. در حالي كه اصلا شباهتي به رضازاده نداشت. اين در عصر رسانه ها و ارتباطات روي داد. مرد جوان خود را به جاي حسين رضا زاده جا زد و به اين عنوان كه مي خواهد خيريه جمع آوري كند، توانست 60 ميليون تومان كلاهبرداري كند. پس از گذشت مدتي از وقوع اين كلاهبرداري وقتي موضوع تكرار و شكايت هايي تسليم پليس شد، فرد كلاهبردار به دام افتاد. اين وضع از آنجا ناشي شده است كه در گام نخست، مردم به هر كسي اعتماد مي كنند و گفته هاي هر شخصي را مي پذيرند. در گام بعدي نيز طمع ورزي خود مردم در ماجراهايي نظير مجتمع مسكوني اركيده، نمايان است وگرنه چگونه مي توان هزار واحد مسكوني را به 4 هزار نفر فروخت؟
نكته نهفته ديگر در بررسي اين واقعه، توجه نكردن مردم به تقسيم وظايف نهادهاي اجرايي – دولتي است. مثلا مردم به درستي نمي دانند كه كار هر نهادي چگونه و با چه كيفيتي تعريف شده است. در كشور ما نهادهايي چون كميته امداد امام خميني (ره) و سازمان بهزيستي فعاليت دارند. علاوه بر اين وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي نيز بخشي به نام اداره اوقاف و امورخيريه دارد. بخش هايي هم تحت عنوان مراكز خيريه مثل خانه سالمندان و نگهداري معولان كهريزك هستند كه دفاتر و شعب مشخص و معيني براي دريافت كمك هاي مردمي دارند، اما مردم به جاي آنكه زحمت پيدا كردن اين مراكز براي اهداي كمك  هاي خود را بكشند به هر كسي كه پيدا شد و كمك خواست پول مي دهند بدون آنكه توجه كنند، ممكن است پول به كيسه اي دوخته شده براي رياكاري و گناه ريخته باشند. از همين رو عده بسياري پيدا مي شوند كه با برانگيختن حس نوعدوستي، اعتقادات قوي مذهبي و نظاير آن را به بازي مي گيرند و از آن سوءاستفاده مي كنند. گو اينكه حتي در سالهاي اخير تكايا و مساجد، بودجه ها و كمك هاي مختلفي را از دولت يا مثلا شهرداري ها دريافت مي كنند بنابراين ديگر نيازي به دور گشتن و كمك خواستن از عامه مردم ندارند.
***
وقتي زلزله، دي ماه 1382 بم و بروات را لرزاند، همه ديديم كه چگونه ايرانيان با حس نوعدوستي خود، داشته هايشان را تقسيم كردند تا هموطنان حادثه ديده شان آسيب  كمتري ببينند. در همان روزها كشورهاي بسياري اعلام كردند كه آماده اند كه تا كمك هاي نقدي و غير نقدي خود را به اهالي زلزله زده استان كرمان اهدا كنند.
با گذشت چند ماه از آن واقعه مشخص نشد كه تكليف آن كمك ها به كجا رسيد. تلويزيون در اقدامي جالب به سراغ وزير امور خارجه كشورمان، سفراي كشورهاي مدعي و ... رفت تا علت را جويا شود. اين پيگيري، آنها را به پاسخگويي واداشت و همين امر سبب شد تا حتي رئيس جمهور هم در اين باره توضيح بدهد تا همه بدانند ماجراي آن ادعاهاي اهداي كمك به كجا ختم شده است. اين مثال ساده اي است كه اگر در قبال كمك ها و هداياي مردمي سيستم نظارتي و در همان حال پاسخگويي باشد و مردم مطمئن باشند كه كمك ها و هداياي آنان به منزل واقعي مي رسد، ديگر به هر غريبه و ناآشنايي كمك هايشان را نمي سپارند و آن را به متولي اش مي دهند.

درياي خزر از دست ما ايراني ها دلخور است، زيرا طي يك دهه گذشته اين ما بوديم كه با ساخت و سازهاي غير اصولي و قارچ وار، حريم دريا را شكستيم و به حوزه خصوصي اش تجاوز كرديم
تراژدي تلخ آب و قرباني، باز اين دو سه روز تعطيلي را رها نكرد تا آنجا كه خبرها حكايت از غرق شدگي تعداد قابل توجهي در آبهاي درياي خزر و رودخانه هاي كشور دارد. گويا هر دو، سه روز تعطيلي را بايد با مرگ عده اي جوان سپري كنيم و اگر غير ازاين اتفاق بيفتد آن روز آفتاب از مشرق طلوع نمي كند.
ماجراي درياي خزر و مسافرانش هم ديگر يك داستان دلپذير از خنكاي آب و لذت از طبيعت نيست، بلكه جنگ ميان آدمي و صبيعت است. همين دو، سه روز تعطيلي آخر هفته گذشته باز هم اين جنگ در طول سه روز، 32 قرباني گرفت. اين جنگ البته خاص درياي خزر نيست. در حالي كه هواي تهران به بيش از 40 درجه سانتيگراد رسيده است و پيش بيني هاي هواشناسي هم از استقرار اين توده هواي گرم در روزهاي آينده خبر مي دهد، دمي تن سپردن در خنكاي آب رودخانه يا دريا غنيمت است، اما غنيمتي به ريسك جان! براساس گفته بخشدار آسارا، 29 نفر از ابتداي سال 84 تا كنون در رودخانه كرج جان خود را از دست داده اند. حال اين پرسش برجسته تر شده كه چرا طبيعت با نسل بشر چنين مي كند؟
*****
بهزاد پورمحمد، رئيس ستاد حوادث غيرمترقبه استان مازندارن در گفت وگو با ايسنا اعلام كرد: آمار غرق شدگان تا جمعه 17 تير 84، 28 نفر بود كه در روز شنبه به 32 نفر رسيد. علت افزايش شمار غرق شدگان در درياي مازندران، طوفاني بودن دريا در روزهاي اخير و ناآشنايي افراد به فن شنابوده است.
پورمحمد با اعلام اينكه اكثر غرق شدگان جزو مسافران بوده اند، افزود: اين افراد در مناطقي خارج از طرح سالم سازي دريا كه مجهز به نيروها و تجهيزات مناسب است، اقدام به شنا كرده اند كه به دنبال آن دچار حادثه شده و غرق شدند.
رئيس ستاد حوادث غيرمترقبه استان مازندران در تحليل اين وقايع تلخ گفته است: طرح سالم سازي دريا به دنبال پيشروي آب از سال 70 در استان هاي شمالي كشور و تغيير بستر دريا در حاشيه جنوبي درياي خزر تدوين و از همان سال آغاز شد.
پورمحمد به غرق شدگي تمامي اعضاي يك خانواده در درياي خزر در سال گذشته اشاره كرد و به ايسنا گفت: تعداد زيادي از مسافران شخصا و بدون در نظر گرفتن عمق، وسعت و وضعيت دريا در مناطق خارج از طرح و ويلاهاي ساحلي اقدام به شنا مي كنند كه اين افراد سالانه بخش قابل توجهي از غرق شدگان را تشكيل مي دهند.
دكتر فرشيد توفيقي، معاون عمليات سازمان امداد و نجات جمعيت هلال احمر كشور نيز به همكاري امداد دريايي جمعيت هلال احمر با فدراسيون نجات غريق و وزارت كشور اشاره كرد و به ايسنا گفت: با توجه به اينكه 80 تا 90 درصد افراد در خارج از طرح سالم سازي دريا دچار حادثه شده و غرق شده اند، فدراسيون نجات غريق با در اختيار قرار دادن ناجي يك و دو و كمك ناجي به امداد دريايي جمعيت هلال احمر اقدام به استقرار نيروها در خارج از طرح سالم سازي دريا كرده اند.
درياي مازندران به دليل داشتن مراجعان زياد از راههاي مختلف استان، بيشترين حوادث دريا را به خود اختصاص داده است.
معاون عمليات سازمان امداد و نجات جمعيت هلال احمر كشور افزود: طرح سالم سازي در 50 منطقه نوار سواحل شمالي كشور توسط استانداري و اكيپ هاي امدادي جمعيت هلال احمر استان ها انجام شده است. اين در حالي است كه در سال جاري نجات غريق هاي خواهر نيز در طرح بانوان مشغول به فعاليت هستند.
*****
نبود علائم هشداردهنده، يكي از علل اصلي بروز حادثه در رودخانه كرج و جاده چالوس است.
بخشدار آسارا در گفت وگو با مهر گفته است: از ابتداي سال جاري تاكنون 29 نفر در رودخانه كرج غرق شده اند و يكي از علت هاي اصلي بروز چنين حوادثي، نبود علائم هشداردهنده در كنار رودخانه وسد كرج است. عبدالحسين هزارخاني اضافه كرد: در آخرين جلسه ستاد حوادث غيرمترقبه در فرمانداري كرج مقرر شد كه علائم هشداردهنده در كنار رودخانه نصب شود و بخشي ازاين علائم خريداري هم شد، ولي متاسفانه اداره راه مانع نصب اين علائم شده است.
وي دراين باره افزوده است: بايد سيستم هاي صوتي كامپيوتري را نصب كرد تا هشدارهاي لازم به خانواده ها داده شود وتشكيل اكيپ هاي گشت پياده و سواره مي تواند كمك شاياني به كاهش حوادث جاده چالوس كند.
گفتني است جاده چالوس 50 نقطه حادثه خيز دارد كه تمام ايام سال در آن نقاط حوادث گوناگون اتفاق مي افتد و بخشداري آسارا در تلاش است با كمك اداره راه و راهنمايي و رانندگي اين مناطق را شناسايي واقدامات لازم را انجام دهند.
*****
با اين حال گويا داستان غرق شدگي پاياني ندارد و پس از هر تعطيلي بايد خبر تلخ جدال طبيعت با نسل بشر را پذيرا شويم، اما تنها نمي توان با گفتن چند علت مثل آشنا نبودن قربانيان با فن شنا يا بيرون از محدوده طرح شنا كردن آنها از كنار ماجرا گذشت. واقعيت اين است كه مردم براي تفريح و فراغت به دنبال كنج خلوتي مي گردند و از شلوغي بيزارند، بنابراين مي خواهند به اماكني بروند كه خلوت تر و دنج تر باشد. همين قضيه است كه احتمال قرباني شدن را بيشتر مي كند.
نكته ديگر اينكه به هر حال بايد بپذيريم كه درياي خزر از دست ما آدميان ايراني دلخور است، زيرا طي يك دهه گذشته اين ما بوديم كه با ساخت و سازهاي غير اصولي و قارچ وار حريم دريا را شكستيم و به حوزه خصوصي اش تجاوز كرديم... در همين حال ارگان ها و نهادهاي مختلفي به تصرف و يا توسعه فضاي ساحلي در درياي خزر پرداختند... و اين دلايل همه و همه دست به دست هم داده تا امروز پناه بردن به آب به جنگ ميان طبيعت و انسان تبديل شود.

نخستين ماه از تعطيلات تابستاني كه اوقات فراغت نام گرفته، در حال سپري شدن است، اما همچنان به نظر مي رسد آنطور كه بايد و شايد به اين موضوع توجه نشده است. ماجراي تعطيلات و كيفيت اوقات فراغت بتازگي واكنش مديركل مطالعات معاونت اجتماعي نيروي انتظامي را هم برانگيخته است. سرهنگ بهرام بيات در اين باره تاكيد كرده است: اگر مسئولان در زمينه اوقات فراغت سرمايه گذاري نكنند ، بودجه زيادي بايد براي مقابله با ناهنجاري ها هزينه شود.
واقعيت اينجاست كه عموما در مسائل غيرمادي بويژه ماجراهاي اجتماعي و معضلات و آسيب هاي آن، حساب و كتاب و محاسبه سود و ضرر انجام نمي گيرد. براي همين در بسياري معضلات به جاي آنكه با به كارگيري هزينه و بودجه اندك از رويدادي تلخ جلوگيري شود، ده ها برابر همان بودجه در بخش مبارزه، دادرسي و محاكمه هزينه مي شود.
نمونه بارز و ملموس آن، ماجراي پاكدشت و جنايات آن خطه است. اگر بدرستي در آن منطقه هزينه هايي براي اوقات فراغت، سرگرمي ها و... به اجرا درمي آمد، شايد كمتر شاهد قرباني شدن كودكان در آن منطقه مي بوديم.
سرهنگ بيات در اين باره تاكيد مي كند: اگر مسئولان سازمان ها و مراكز دولتي در زمينه اوقات فراغت جوانان سرمايه گذاري نكنند، بودجه هاي زيادي بايد در خصوص برخورد با ناهنجاري ها و زندان ها هزينه شود.
اين مسئول مطالعات معاونت اجتماعي پليس معتقد است كه برنامه فراغت و اوقات آزاد افراد، نيازمند نيازسنجي از سوي اقشار ، طيف ها و گروه هاي مختلف جامعه است.
شايد به همين دليل كه بدرستي در باب اوقات فراغت، نيازسنجي و نظرسنجي نشده همين اندك برنامه ها هم جواب نداده و موثر واقع نشده است. متاسفانه در بسياري از برنامه ها رويه همان رويه يك دهه قبل است.
وقتي در خبرها مي آيد كه نوجواني در تابستان و فصل فراغت از تحصيل خود به سراغ مصرف سيگار وتجربه استعمال آن يا مشروبات الكلي مي رود، به نظر مي رسد كه هيجان طلبي و به نوعي شورش انرژي بايد بدرستي شناخته و كنترل شود وگرنه كار به جاهايي نظير دادگاه و بازداشت و... مي كشد.
يكي از اين برنامه ها مي تواند برنامه هاي موثر و جذاب تلويزيوني باشد. سرهنگ بيات مي گويد: صدا و سيما بايد محتوا و كيفيت برنامه هاي تلويزيوني خود را افزايش دهد وگرنه توزيع سي دي هاي غيرمجاز و برنامه هاي ماهواره اي، جايگزين نيازهاي جوانان مي شود.

سايه مرگ و پرنده خداحافظي ممكن است هر لحظه بر شانه هر يك از بندگان خدا فرود آيد؛ بنده اي كه شايد سالها و عمري را با تلاش و فعاليت، اندوخته اي را براي خود و خانواده كنار هم گذاشته تا دنياي آرام و راحتي را براي زندگي خود فراهم كرده باشد.
شايد، آنقدر آينده زندگي انسان ها چشم نواز و بي پايان است كه حتي لحظه اي هم پرواز پرنده خداحافظي ديده نمي شود؛ پرنده اي كه اگر پرواز آن به خاطر سپرده شود، آينده محو يا شايد هم بي پايان، منظم و دلچسب تر شود، البته اين بار براي فرزندان و بازماندگان!
وصيت از اصول شرعي است كه به مسلمانان توصيه شده است كه البته جدا از آن، فراهم آوردن شرايط آسايش خانواده هم براي زندگي از وظايف اوليا است، موضوعي كه اگر به آن توجه شود، خوشبختانه از بروز جنايات خانوادگي جلوگيري مي كند. متاسفانه، مردي به طمع به دست آوردن ارثيه خانوادگي اش، برادر و مادرش را با شيء برنده اي مضروب كرد. اين حادثه عجيب در شهر بزرگ تهران و پايتخت ايراني اتفاق افتاده است كه در فرهنگ آن بارها و بارها بر حفظ كرامت خانواده و بخصوص پدر و مادر تاكيد شده است.
سه شنبه هفته گذشته، پسر جوان خانواده اي پس از گذشت 40 روز از مرگ پدرش بر سر ارث 60 ميليارد ريالي با برادر بزرگش درگير و او را شديدا مجروح كرد و در اين ميان مادر پير كه براي جدا كردن پسران به سمت آنها رفته بود نيز بر اثر برخورد شي ء برنده مجروح شد.
اين پسر جوان براي تصاحب 30 ميليارد ريال از ارثيه با خانواده درگير شد كه با شكايت مادر 71 ساله پير، ساكن باغ ارثيه، بازداشت شده است.
حوادثي از اين دست كه متاسفانه، بارها و بارها تكرار شده و در بدترين شرايط به قتل يكي از اعضاي خانواده منجر شده است.
جنايات خانوادگي بر اثر اختلافات مالي كه مي تواند به شكل مسالمت آميز تر و راحت تر حل و فصل شود، روز به روز بيشتر مي شود.
قانوني كردن اموال و ارثيه و مشخص كردن سهم فرزندان و ورثه از اموال، از بروز چنين اختلاف هاي خانوادگي جبران ناپذيري بشدت جلوگيري مي كند؛ راه حلي كه خيلي ساده، با كمي دورانديشي و شايد كمي سخاوت قابل اجراست!