|
تغيير كاربري زندان قصرروند كندي دارد
از ندامتگاه تا تفريحگاه
|
|
|
|
|
|
آرزوي باز شدن در طوسي رنگ و بزرگ زندان قصر كه اكنون در اغلب ساعت هاي شبانه روز باز يا نيمه باز است، روزگاري نه چندان دور به رويايي مي ماند كه هر لحظه ذهن و نگاه خسته يك زنداني را به خود مشغول مي كرد.
ماركوف يك معمار روس كه قريب به 80 سال پيش زندان قصر را با 192 اتاق براي 700 زنداني روي بقاياي قصر قاجار بنا كرد، شايد نمي دانست كه روزگاري اين زندان به عضوي زائد و آسيب زا تبديل مي شود و سرانجام نيز به دليل اثرات مخرب ترافيكي، زيست محيطي، روانشناختي، جرم شناختي و زيبا يي شناختي شهري تغيير كاربري خواهد داد.
فضاي 12 هكتاري زندان قصر با اعتبار 11ميليارد توماني شهرداري در اوايل سال 1382 خورشيدي از قوه قضائيه خريداري شد تا با تغيير كاربري به مجموعه اي فرهنگي- تفريحي تبديل شود.
شهروندان تهراني كه در مسير روزانه خود از مقابل زندان قصر عبور مي كنند، ديوارهاي نيمه ويران و فضايي را مي بينند كه در مقايسه با سالهاي قبل، از ازدحام و شلوغي اطراف آن كاسته شده است.
واقعيت آن است كه موضوع تغيير كاربري زندان قصر از اعتراض هاي اهالي منطقه 7 شهرداري تهران آغاز شد و وجود اين زندان در منطقه اي شلوغ، يكي از معضلات شهري و زيست محيطي اهالي ساكن در اطراف آن بود. از سويي اين امكان هم وجود نداشت كه بخشي از تاريخ حيات سياسي- اجتماعي اين زندان را ناديده گرفت.
بنابراين قرار شد طرح بازسازي و تغيير كاربري زندان قصر در دستور كار قرار بگيرد. پس از بازديد جمعي از زندانيان سياسي از بندهاي سابق زندان قصر، تصميم گرفته شده تا بناهاي باقيمانده تاريخي اين زندان كه پيشينه آن از دوره پهلوي اول فراتر مي رود و به دوره قاجار مي رسد، به صورت گذشته و براي تبديل به موزه بازسازي شود.
سردرگمي براي تغيير كاربري
خبر تازه اينكه با گذشت بيش از يك سال از تغييركاربري زندان قصر به مجموعه اي فرهنگي- تفريحي، هنوز طرح مشخصي از سوي مشاور براي بررسي به اداره ميراث فرهنگي و گردشگري استان تهران فرستاده نشده است. متخصصان شهرسازي، دشواري كار شهرداري را در مرحله طراحي و ساخت فضاي مفيد براي عموم شهروندان مي دانند.
به تعبير محمد پيراسته، معمار و استاد دانشگاه بدون توجه به اينكه با يك اثر تاريخي ثبت شده روبه رو هستيم، نمي توان عجولانه از ساخت همه چيز در اين فضا سخن گفت، در حالي كه با توجه به فضاي خاص اين منطقه، قبل از هر اقدامي بايد به كار كارشناسي در زمينه طراحي شهري پرداخته شود.
به تعبير پيراسته آيا به اين موضوع انديشيده شده است كه ساختن يك موزه، پارك، مكان ورزشي، سينما يا استخر در كنار حفظ موقعيت تاريخي خود قصر نيازمند چه مقدار امكانات سخت افزاري و نرم افزاري است و از اين گذشته در صورت موفقيت چنين پروژه هايي آيا اهالي ساكن در آن منطقه از بازگشت به روزهاي شلوغ و پررفت و آمد گذشته خشنود خواهند شد؟
طراحي باغ ايراني
شهرداري تهران، ساخت يك باغ ايراني را با طراحي و معماري به سبك ايراني و رعايت شاخصه هاي فرهنگي، تاريخي و سياسي زندان قصر، در اين مكان در دست انجام دارد.
روابط عمومي شهرداري تهران، چندي پيش اعلام كرد كه شورايي متشكل از معاونان، مديران و كارشناسان شهرداري، به رياست معاون خدماتي شهرداري، مسئوليت بازسازي و تبديل مجموعه تاريخي زندان قصر به مكاني تفريحي و رفاهي براي شهروندان تهراني و جهانگردان را بر عهده دارد.
سطح وسيعي از اين مجموعه 12 هكتاري، براي رفع نياز مردم منطقه به ايجاد فضاي سبز، پارك و بوستان اختصاص خواهد يافت، همچنين بخشي از زندان قصر، به دليل سوابق سياسي به صورت موزه باقي خواهد ماند. اولويت هاي شهرداري تهران در مجموعه زندان قصر، طراحي و ساخت فضاهاي استراحتي و تفريحي براي شهروندان تهراني، ايجاد مجموعه هاي فرهنگي و ورزشي، موزه و يك باغ ايراني است.
طراحي تمام اين طرح ها و مجموعه ها، مبتني بر ويژگي هاي فرهنگي، تاريخي و شاخصه هاي سياسي اين مكان در طول تاريخ خواهد بود. از سوي ديگر در پي خريد بخشي از زندان قصر و طرح تبديل آن به باغ ملي، اداره ميراث فرهنگي استان تهران همچنان منتظر نقشه تهيه شده از سوي شهرداري است تا كار خود را در اين زمينه آغاز كند. به گفته حشمتي، معاون حفظ و احياي اداره ميراث فرهنگي تهران، نياز به وجود نقشه ها علاوه بر آغاز به كار در طرح باغ ملي، مقدمه كار مرمت در قسمت هاي تاريخي اين بناست.
در تاريخ 22 آبان ماه سال 82 ، شهرداري منطقه 7 تهران با خريد فاز سوم زندان قصر كه حدود 70 درصد از مساحت آن را در بر مي گرفت، موافقت كرد و قرار شد در بخش هايي كه داراي قدمت تاريخي نيست، ساختمان زندان خراب شده و نسبت به ايجاد يك پارك يا همان باغ ملي از سوي شهرداري و با نظارت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري اقدام شود. حشمتي گفت: در حال حاضر هيچ طرح و نقشه اي از سوي شهرداري كه كار به مهندسان آن واگذار شده، تهيه نشده است. مرمت بناهاي مربوط به دوره فتحعلي شاه قاجار شامل ورودي زندان و بنايي با پلان ضربدري كه البته به تغييرات زيادي بر اثر گذشت زمان دچار شده است، همچنين حذف الحاقات اضافي، همگي به نقشه برداري و برداشت بناها نياز دارد، تا پس از آن به طور مشترك كار روي آنها انجام گيرد.
طرح باغ ملي با وسعت 12 هكتار نيز تنها در صورت مرمت بنا اجرا خواهد شد. بنابراين تا زماني كه اين نقشه به اداره تهران تحويل داده نشده و مورد تاييد قرار نگيرد، نمي توان كار برنامه ريزي و اجرايي باغ را انجام داد. حسين صادق عابديني، شهردار منطقه 7 تهران نيز مي گويد: طرح ايجاد فضاي سبز زندان قصر با 12 هكتار در اين محدوده در دست اجراست كه بازسازي آن، فضاي سبز منطقه را تا 20 درصد افزايش خواهد داد. صادق عابديني مي افزايد: در حال حاضر سرانه فضاي سبز در اين منطقه براي هر نفر كمتر از 5/2 مترمربع است در حالي كه اين رقم بايد حداقل 3 تا 4 برابر افزايش يابد. در حال حاضر طراحي يك مجموعه فرهنگي، ورزشي و يك موزه تاريخي در محل زندان قصر با حفظ اصالت آن به عنوان يك اثر تاريخي با توجه به اينكه برخي از بزرگان كشور مدتي از عمر خود را در آن زندان سپري كرده اند، در حال انجام است، ضمن اينكه تلاش مي شود از بيشترفضاي آن براي ايجاد فضاي سبز شهري استفاده شود.
طراوتي براي فردا
در زندان تاريخي قصر، روزگاري شاعر بزرگ آزاديخواه و روزنامه نگار وطن دوست، فرخي يزدي حبس شد و به قتل رسيد و از قصيده بلندي كه در وصف اين زندان سروده بود تنها يك مصرع باقي ماند: اي دژ سنگدل قصر قجر .
از ديگر زندانيان محبوس در قصر، بزرگ علوي نويسنده معاصر است كه در وصف اين زندان كتاب معروف خود 53 نفر را به نگارش درآورد. ساختمان هاي كنوني زندان قصر شامل ساختمان روبه روي ورودي اصلي به همراه برج نگهباني و نورگير است كه به شكل كلاه فرنگي بنا شده، ساختمان بند جوانان يا همان دارالتاديبي كه در زمان پهلوي اول ساخته شد، از ديگر ساختمان هاي اين زندان است.
عمارت كلاه فرنگي قاجاري كه در فهرست آثار ملي ايران نيز به ثبت رسيده و اكنون مرمت و بازسازي شده، از ديگر عمارت هاي باقيمانده در اين مكان تاريخي است. برج زيباي ديده باني و منبع آب نيز در ضلع شمال شرقي واقع شده كه با تركيبي از آجر و بتن ساخته شده و در حال حاضر به برج فجر موسوم است.
ساختمان واحد برق، واقع در ضلع شمال غربي نيز شامل دو اتاق و مربوط به دوره پهلوي اول بوده و ساختمان مدرسه (اندرزگاه 12) يا بند كارگري كه ساختماني است آجري و در دوره پهلوي دوم ساخته شده است.زندان قصر بخشي از قصر و باغ فتحعلي شاهي است. بخش مهمي از زندان قاجاري را باغ هاي آن تشكيل مي دهد كه اكنون از بيشتر آنها تنها نامي باقي مانده است. باغ قصر قاجار، عشرت آباد، حشمتيه، سلطنت آباد، لاله زار، نگارستان، باغ فردوس، باغ ملك، گلستان، فرمانيه و باغ شاه از جمله آنهاست.
طرح ساماندهي زندان قصر به شكل باغ ايراني كه در جلسه مشترك شهرداري و سازمان ميراث فرهنگي استان تهران به تصويب رسيد، تغيير كاربري اين مجموعه تاريخي با بهره گيري از معماري اصيل باغ هاي ايران در دستور كار قرار دارد.
زندان قصر كه در طول حيات خود بخشي از تاريخ سياسي كشور را رقم زده و بسياري از مشاهير ايران در آن زندان محبوس يا اعدام شده اند، سرانجام به باغي ملي تبديل خواهد شد كه ميل به طراوت و رويش را به جاي خشونت براي آيندگان به يادگار مي گذارد، هرچند كه اجراي اين طرح با كندي پيش مي رود.
|
