معصومه صفايي
در تهيه اين گزارش دو ملاحظه وجود دارد؛اول اينكه بايد منطبق برآمار موجود در دستگاه هاي دولتي باشد، نه نظر كارشناسان و دوم، گزارش دقيقا بايد طبق گزارش هاي قبلي تنظيم شود
حالا هشت سال از پيوستن ايران به كنفوانسيون تنوع زيستي مي گذرد. هشت سال است كه ايران متعهد به حفاظت از تنوع زيستي اش شده است. هرچند كه بخش محيط زيست طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست پيش از اين نيز وظيفه اي جز حفاظت از طبيعت و حيات وحش يا همان تنوع زيستي نداشت، ولي شايد اينكه ملزم باشي، هرچند سال يك بار گزارش عملكرد خود را به يك مرجع بالاتر بدهي، اهرمي براي تلاشي بيشتر باشد.
ايران تاكنون دو گزارش اصلي اولي را در دسامبر سال 2000 و مي 2001 به دبيرخانه كنوانسيون تنوع زيستي در مونترال كانادا ارائه كرده است و حالا درصدد تهيه سومين گزارش است كه تمام كشورهاي عضو كنوانسيون تنوع زيستي موظف به تهيه و ارسال آن به دبيرخانه اين كنوانسيون شده اند و ايران هم يكي از همين كشورهاست.
البته به جز اين دو گزارش اصلي، گزارش هاي جنبي ديگري، هم به درخواست دبيرخانه و هم به طور داوطلبانه از سوي كشورمان به اين مركز ارائه شده است. مثلا گزارش گونه هاي مهاجم در ژوئن،۲۰۰۱ گزارش اكوسيستم هاي جنگلي در ژوئن،۲۰۰۱ مناطق حفاظت شده و اكوسيستم هاي كوهستاني در ژوئن۲۰۰۳.
مهندس ابراهيمي، مدير دفتر تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست، اهداف كلي كنوانسيون تنوع زيستي را چنين بيان مي كند: حفاظت از منابع تنوع زيستي، استفاده پايدار از منابع تنوع زيستي و تسهيل و دسترسي و تسهيم منافع از جمله اهداف اصلي اين كنوانسيون است. و اما سومين گزارش كه به وسيله مهندس پناهي و با تبادل نظر با ارگان هاي دخيل فعلا پيش نويس آن تهيه شده است.
مهندس پناهي درباره تهيه اين گزارش مي گويد: گزارش به صورت پرسش و پاسخ است، يعني در واقع دبيرخانه كنوانسيون، پرسشنامه اي را براي ما ارسال كرده كه ما موظف به پاسخگويي به آن هستيم. اولين گام در پاسخگويي جمع آوري اطلاعات مستند در سطح ملي و بين المللي، البته با الهام گرفتن از خط مشي هاي اعلام شده است. سپس بررسي و سنتز اطلاعات و در مراحل بعد مصاحبه با كارشناسان و متخصصان داخلي، هم انديشي با تشكل هاي زيست محيطي غيردولتي، هم انديشي با صاحب نظران، اعمال نقطه نظرهاي ساير دستگاه ها و در نهايت، نهايي كردن گزارش قرار دارد.
البته نكته درخور توجه، تنگناها و الزاماتي است كه بر تهيه اين گزارش سايه افكنده و در واقع دست و بال همه را به نوعي بسته است.
دكتر فاضل، رئيس ميزگرد برگزار شده در جمع NGOها (سازمان هاي غيردولتي) اين تنگناها را چنين بيان مي كند: اولا ما چارچوب پيشنهادي و در واقع دستور كار از سوي كنوانسيون داريم و اينكه برخي مسائل كمرنگ است يا ديده نشده، تحت اختيار ما نيست. همچنين فقدان نظام جامع اطلاع رساني و بايگاني اطلاعات در دستگاه ها و عدم انسجام در گردآوري، ثبت و پردازش در اطلاعات موجود بخش هاي مختلف، اشكالات زيادي در كار به وجود آورده است. از سوي ديگر مشكل اعتباري هم كه جزو جدايي ناپذير اكثر طرح ها و پروژه هاست، دست ما را براي استفاده از متخصصان مجرب بسته است. بوروكراسي و ديوان سالاري حاكم بر سازمان ها هم كه جاي خودش را دارد.
فاضل ضمن برشمردن مشكلات، به دو ملاحظه نيز كه بايد در تنظيم گزارش لحاظ شود اشاره مي كند كه با وجود اين دو ملاحظه، نمي دانيم ديگر بحث و تبادل نظر با كارشناسان و NGO ها و صاحب نظران و... براي چيست؟ بخصوص اينكه خود گزارش هم داراي چارچوب و محور بوده و تهيه كنندگان اين گزارش در اكثر موارد بايد به جواب بله وخير يا انتخاب يكي از گزينه ها بسنده كنند. فاضل مي گويد: دو ملاحظه نيز در اين گزارش لحاظ شده؛ اول اينكه اطلاعات ارائه شده بايد منطبق برآمار موجود در دستگاه هاي دولتي و در واقع اطلاعات رسمي سازمان ها باشد، نه نظر كارشناسان و دوم، گزارش دقيقا بايد طبق گزارش هاي قبلي تنظيم شود و نبايد هيچ تناقضي بين 300-1200 صفحه گزارش هاي قبلي ارائه شده به دبيرخانه كنوانسيون تنوع زيستي و گزارش جديد وجود داشته باشد، يعني اگر در گزارش هاي قبلي ادعايي شده، در گزارش بعد نبايد حرفي مغاير با اين ادعا زده شود. در ضمن اين را هم مدنظر داشته باشيد كه تمام پروژه هاي ارائه شده از سوي كشورمان كه توسط افراد حقيقي و حقوقي تهيه و براي تصويب به دبيرخانه اين كنوانسيون ارائه مي شود، با ارجاع به اين گزارش ها به تصويب مي رسد، يعني اگر بر فرض، محور پروژه اي تكيه بر همكاري هاي مردم محلي داشته باشد و در اين گزارش ها عنوان شده باشد كه همكاري مردم محلي تامين است، پروژه از سوي كنوانسيون به تصويب نخواهد رسيد. و اما ويژگي هايي كلي گزارش: اين گزارش به زبان انگليسي است، فضا، فضاي پرسشنامه اي بوده و از قبل تهيه شده است. قضاوت هاي كيفي پررنگ است و خيلي كم به كار ميداني پرداخته شده است، چرا كه دبيرخانه در نظر داشته تمام كشورها در سطوح مختلف جواب هايي يكسان ارائه كنند. جواب ها با ارجاعات مكرر به گزارش هاي پيشين تعيين شده است. ترسيم وضعيت موجود در اجراي كنوانسيون تنوع زيستي مدنظر بوده و تمام مشكلات را در بر نگرفته است.
اما اگر برايتان جالب است بدانيد كه اين كنوانسيون به چه موضوعاتي بيشتر پرداخته و سئوال هايش در چه جهتي است بايد عنوان شود كه اين پرسش ها بيشتر بر جنبه كمي موضوعات تكيه داشته و سر فصل هاي آن به ترتيب به اين شرح است: ارتقاي حفاظت از تنوع زيستي اكوسيستم ها، بومي ها و زيستگاه ها، ارتقاي حفاظت از تنوع گونه اي، ارتقاي حفاظت از تنوع ژنتيك، ارتقاي مصرف و استفاده پايدار، كاهش فشار از ناحيه از دست رفتن زيستگاه، تغيير و تخريب كاربري زمين، استفاده پايدار از آب، كنترل تهديدات از ناحيه گونه هاي مهاجم، اشاره به چالش هاي ناشي از تغييرات اقليمي و آلودگي هاي آب و تنوع زيستي، حفظ و نگهداري ظرفيت اكوسيستم براي تامين كالا و خدمات حمايتي، حفظ و نگهداري تنوع فرهنگي، اجتماعي جوامع بومي و محلي.

از ماست كه برماست
ديگر سيل گلستان برايمان يك تراژدي تكراري شده. ديگر نه تنها از شنيدن خبر اينكه درگلستان سيل بيايد و علاوه بر تخريب جاده، جان تعدادي از هموطنانمان را بگيرد، جا نمي خوريم و شوكه نمي شويم،  بلكه اگر موعد مقرر فرا برسد و سيل نيايد، برايمان تعجب برانگيز است.
امسال هم وقتش رسيد و مثل هر سال در گلستان سيل آمد و متاسفانه جان 25 نفر از شهروندان بي گناهمان را گرفت. عده اي تقصير را به گردن سازمان هواشناسي مي اندازند و اما و اگرهايي را مطرح مي كنند كه مثلا اگر سازمان هواشناسي از قبل وقوع سيل را به مردم هشدار مي داد، از ميزان خسارات كاسته مي شد و مردم جانشان را به خاطر سيل از دست نمي دادند. اما آيا واقعا در استان باران خيزي مثل گلستان با وضعيت اسفناك پاكتراشي جنگل هايش، امكان پيش بيني سيل وجود دارد؟ بله، ولي در اين صورت مردم به طور دائم بايد در آماده باش به سر ببرند.
حدود 3 ماه پيش به مقصد پارك ملي تندوره با جمعي از كارشناسان از جاده گلستان مي گذشتيم، تا چشم كار مي كرد جنگل ها را تراشيده بودند و كوه هاي سر به فلك كشيده جنگلي منطقه هيركاني تبديل شده بود به ارتفاعات لختي كه در چند سال گذشته نقش زمين هاي كشاورزي را ايفا كرده  بودند. تا قله كوه ها تمام پوشش درختي پاكتراشي شده بود. همانجا گفتيم امسال هم سيل بدي در پيش خواهيم داشت. كوه هاي پوشيده از جنگل استان گلستان تبديل شده بود به زمين هاي كشاورزي كه به دليل روش ناصحيح شخم به موازات شيب، بعد از چند دوره كشت به دليل شسته شدن، قابليت خود را از دست داده و به زمين هاي لخت و بايري تبديل مي شوند كه به هيچ دردي نمي خورند، جز تشديد جريان هاي آبي و تبديل آن به سيل. متاسفانه اراضي بالا دست منطقه سيل خيز استان گلستان كه در واقع سيل از آنجا منشا گرفته و روان مي شود به دليل از بين رفتن پوشش گياهي به سادگي دانه هاي درشت باران تابستاني را برخود غلتانده و رفته رفته تبديل به جريان هاي سطحي متشكل از گل و لاي و خاشاك مي كنند كه با پيوستن به يكديگر سيل را به وجود مي آورند.
كوه ها از گياه عاري  شده و هيچ مانعي بر سر راه اين جريانات نيست، پس سيل يك بلاي طبيعي و
غير قابل پيش بيني وكنترل نيست، بلكه حاصل ندانم كاري و بي اطلاعي عده اي است كه از غفلت مسئولان هم سوءاستفاده كرده و تنها براي چند سال استفاده از اراضي اكوسيستم هاي جنگلي كه حاصل ميليون ها سال تجربه طبيعت  هستند، درختان را قطع كرده و با كاهش نفوذپذيري خاك، اراضي پائين دست را اين چنين طعمه سيل و البته طعمه زياده خواهي خود مي كنند و حالا اگر يك راه براي پيشگيري از وقوع هر ساله سيل گلستان وجود داشته باشد، احياي جنگل هايي است كه تا چشم كار مي كند پاكتراشي شده اند. تنها پوشش گياهي است كه مي تواند با بالا بردن ضريب نفوذ پذيري خاك، علاوه بر تغذيه منابع زيرزميني آب، مانع از جاري شدن سيل شود.

يكي از جالب ترين نمونه هايي كه در زمينه همكاري هاي مسالمت آميز بين حيوانات در زندگي روزمره به چشم مي خورد، تشريك مساعي ماهي ها است؛ ماهي هاي كوچكي موسوم به ماهي هاي نظافتچي كه بدن ماهي هاي بزرگتر به نام ماهي هاي آبسنگي را در ازاي كسب حمايت آنها تميز مي كنند.
ماهي هاي نظافتچي موسوم به راس با نام علمي (Labroides dimidiatus) شناخته مي شوند با زدودن باكتري ها و انگل ها از بدن ماهي هاي بزرگتر موسوم به آبسنگي، از حمايت دوست بزرگتر خود در برابر دشمنان برخوردار مي شوند.به گزارش ايرنا، رضوان بشاري از دانشگاه نوشاتل سوئيس و الكساندر اگاتر از دانشگاه كويينزلند استراليا با بررسي زندگي اين دو ماهي به نكته جالبي دست يافته اند. اين دو پژوهشگر مشاهده كردند در مواردي ماهي هاي نظافتچي در هنگام تميز كردن بدن ماهي هاي آبسنگي وسوسه مي شوند و از لعاب دهان اين ماهي ها كه خوشمزه و مقوي هم هست تغذيه مي كنند كه اين مسئله باعث عصبانيت ماهي آبسنگي شده و ماهي نظافتچي تنبيه مي شود. و اما روش تنبيه؛ ماهي خاطي ممكن است به دو روش تنبيه شود؛ در روش اول ماهي آبسنگي به تعقيب ماهي نظافتچي مي پردازد تا آن را از پاي درآورد و در روش دوم، ماهي نظافتچي را از خود طرد كرده و نظافتچي ديگري را جايگزين آن مي كند.

خفاش زرد
گونه:Eptesicus bottae
جنس: Nyctalus
خانواده: VESPERTILIONIDAE
راسته: خفاش ها CHIROPTERA
رده: پستانداران MAMMELIA
خفاش زرد كه به آن خفاش بت هم مي گويند شباهت زيادي به خفاش سروتين دارد، ولي كوچك تر از آن است. پرده دمي روشن تري با حدود 17 خط عرضي دارد. موهاي بدن انبوه و رنگ آن در پشت، زرد خاكي و زير بدن سفيد شيري است. خفاش زرد بيشتر در سوراخ درختان، شكاف ديوارها و داخل ساختمان ها زندگي مي كند. وجود اين گونه در ايران، از خوزستان، باشت بويراحمد، زنجان و پارك ملي تندوره در خراسان گزارش شده است.عاداتش ناشناخته و احتمالا شبيه خفاش سروتين است.