ترجمه و تنظيم: اردلان متين
در روزهاي اخير گمانه زني ها و پيش بيني ها درباره سياست آمريكا در قبال هند كه مدتي است نشانه هاي آن از خلال اظهار نظرات مقامات واشنگتن نمايان شده بود، كامل شد. آمريكا در اولين گام براي تبديل هند به يك قدرت جهاني در دنياي جديد، اين كشور را رسماً به عنوان كشوري مسلح به سلاح هسته اي پذيرفت و وعده كمك هسته اي به آن داد؛ اقدامي كه بسياري آن را بازي با قوانين جهاني در جلوگيري از گسترش سلاح هسته اي مي دانند.
اكنون هند به عنوان عاملي در رابطه ميان آمريكا و چين منافع سودمندي را از هر دو طرف به دست مي آورد
ماههاست مقامات آمريكايي با تأكيد بسيار مي گويند، «هيچ اولويتي براي دولت دوره دوم جورج بوش بالاتر از تعميق و گسترش روابط با هند نيست.»
اگر نشانه اين «تعميق و گسترش روابط» ديدارهاي عالي رتبه و گفتگو در سطوح بالا باشد، اين هدف دو هفته پيش در واشنگتن محقق شده است.
مانموهان سينگ نخست وزير هند دو هفته پيش براي ديدار با بوش به واشنگتن رفت و مورد استقبال رسمي و بلندپايه «گارد استقبال» قرار گرفت. برايش ۱۹ گلوله به نشانه احترام به مهماني عالي رتبه شليك كردند و او را براي سخنراني به كنگره بردند. رئيس جمهور تا ديروقت منتظر ماند تا او را براي تفريح به كاخ سفيد ببرد. در چهار سال گذشته فقط چهار تن از مهمانان بوش چنين فرصتي يافته بودند و سينگ پنجمين آنها بود.
آمريكا در اين سفر همه مهارت هاي خود را براي دوستي نشان داد. اگرچه همچنان به رابطه با هم پيمان نزديك خود در همسايگي هند؛ يعني پاكستان رقيب هسته اي اين كشور متعهد است و اين تعهد را در اين سفر هم نشان داد.
واشنگتن كه هدف اصلي سياست خارجي كنوني هند يعني به دست آوردن كرسي دائم در شوراي امنيت را هم تأييد نمي كند، با طرح مورد علاقه هند براي انتقال گاز ايران از طريق پاكستان به اين كشور مخالف است و از همكاري گسترده نظامي و هسته اي با دهلي خودداري مي كند. دليل اين خودداري آزمايش هسته اي هند در سال ۱۹۹۸ است كه بعد از آن هم رژيم بين المللي عدم تكثير هسته اي را امضا نكرد.
اينها چهار حوزه اختلاف آمريكا و هند در سالهاي اخير هستند. از اين چهار مورد، در اين سفر فقط در مورد آخر يعني همكاري هسته اي گشايش و توافق به دست آمد، اما اين توافق آن قدر مهم بود كه روابط آمريكا و هند و بسياري از تحولات منطقه اي را تحت تأثير خود قرار دهد.
در اين سفر آمريكا موافقت كرد به هند در دستيابي به امتيازات و منافع ديگر كشورهاي مسلح به سلاح هسته اي كمك كند. بر اساس اين توافق، هند از همكاري كامل آمريكا در زمينه انرژي هسته اي غيرنظامي همچون تأمين سوخت و انتقال تكنولوژي برخوردار مي شود. اين موضوع براي هند اهميت زيادي دارد. كمبود برق يكي از بزرگترين محدوديت هاي پيش روي اقتصاد به سرعت در حال رشد هند است. انرژي هسته اي كه در حال حاضر فقط سه درصد توليد برق هند را به خود اختصاص مي دهد جايگزين بسيار مطلوبي براي زغال سنگ و نفت و گاز وارداتي گران قيمت است.
اما اين توافق فقط براي هندي ها برد نداشت و براي آمريكا در شرايط كنوني و موقعيت حساس NPT يك پيروزي نمادين بود. طي سال ها هند به دليل برنامه تسليحات هسته اي اش تحت تحريم قرار داشت. اكنون آمريكا به اين كشور پيشنهاد كمك كرده تا به شهروندي كلوپ كشورهاي داراي بمب  هسته اي درآيد. در مقابل هند هم قول داده به مسئوليت هاي يك قدرت هسته اي متعهد باشد. از جمله اين مسئوليت ها تعهد به تفكيك تأسيسات هسته اي غيرنظامي از تأسيسات نظامي و فراهم آوردن امكان بازرسي هاي بين المللي براي تأسيسات نظامي و از همه مهمتر پاي بندي به توافق امحاء درباره آزمايش هسته اي است.
همه اينها در حالي است كه هند هنوز به عضويت NPT در نيامده است.
بوش به صراحت گفته است همكاري هسته اي با هند شامل تجديد نظر در ارائه سوخت به نيروگاه هسته اي تاراپور نزديك بمبئي است. اين نيروگاه كه ساخته خود آمريكاست در سال هاي اخير به دليل محدوديت هاي آمريكا عليه هند با افول روبه رو شده است.
دولت هاي گذشته آمريكا از فروش مواد هسته اي به هند خودداري مي كردند تا اين كشور را به امضاي NPT وادار كنند. هند هم از امضاي اين پيمان خودداري مي كند و مي گويد، اين پيمان به سود كشورهايي است كه سلاح هسته اي دارند و عليه آنهايي است كه سلاح هسته اي ندارند.
با وجود خودداري هند از امضاي NPT، بوش در اقدامي خلاف جهت كشورهاي غربي در ژانويه سال گذشته وعده داد آمريكا آماده همكاري و كمك به هند در زمينه انرژي هسته اي و تكنولوژي فضايي است و در مقابل از دهلي انتظار دارد متعهد شود از اين كمك براي اهداف صلح آميز و در جهت متوقف كردن گسترش خطر سلاح هاي هسته اي استفاده كند.
اين اقدام بوش نشانه اي است از رويكرد دولت او به نظم جديد هسته اي جهان. رژيم كنوني هسته اي جهان به سردمداري آمريكا اكنون با چالش هاي زيادي روبه روست. يكي از اين چالش ها برنامه هسته اي كره شمالي است. بوش در رويكرد جديد خود، مجموعه اي از كشورها را بر اساس «عامل اعتماد» در گروهي جداگانه قرار داده و خطرناك يا بي خطر بودن فعاليت هسته اي آنها را بر اساس اين معيار ارزيابي مي كند.
البته رابطه جديد هند و آمريكا و علت انتخاب هند به عنوان اولين كشور خارج از NPT كه آمريكا آن را يك كشور دارنده سلاح هسته اي شناخته است، دلايل ديگري هم دارد. ديدار مانموهان سينگ از هند در كنار محتوا و قراردادها و توافق هاي صورت گرفته طي آن، ويژگي  نمادين دارد. نخست وزيران هند در گذشته مانند راجيو گاندي و ناراسيما رائو از آمريكا ديدن كرده اند اما اين ديدارها بيشتر در مقام رهبران بزرگترين دموكراسي جهان و براي ارتقاي سطح زندگي مردم فقير و بيمار بوده است. سينگ در اين سفر و هنگام ديدار با بوش نماينده كشوري بود كه همه دنيا او را قدرتي رو به رشد، بازاري بزرگ و قدرت نظامي آينده اي مي شناسند كه اگر لازم باشد مي تواند در منطقه در مقابل چين قرار گيرد. كشوري كه اكنون يك قدرت در جهان تكنولوژي ارتباطات است و همچون حيات خلوت بازرگانان جهان و مركزي پژوهشي عمل مي كند. از سوي ديگر آمريكا هند را به اندازه خودش قرباني تروريسم و شريكي در جنگ با ترور مي داند.
چندي پيش بوش در ديداري حاشيه اي با نخست وزير هند در مسكو وقتي مي خواست او را به همسرش معرفي كند گفت: او رهبر كشوري است كه بعد از اندونزي بيشترين مسلمان را دارد اما اثري از القاعده در آن ديده نمي شود.
اكثر تحليل گران آمريكايي ديدار اخير بوش و سينگ و توافق هسته اي دو كشور را بخشي از استراتژي بزرگ ومهم آمريكا در جهان و در قبال چين مي دانند. آمريكا بدون شك ايجاد يك ائتلاف ضد چيني را شروع كرده و در اين سناريو هند اگر يك قدرت هسته اي باشد، وزنه اي نيرومندتر و مفيدتر است.
اقتصاد هند تنها ۴۰ درصد اقتصاد چين است، اما رشد پرشتاب و جمعيت جوان آن گوياي اين حقيقت است كه نقش جهاني هند رو به افزايش است. يكي از مواردي كه اين پررنگ شدن را نويد مي دهد، تحول تكنولوژي اطلاعاتي و صنايع كامپيوتري هند است. امروزه مدير هر شركت بزرگ آمريكايي همان قدر كه بايد اطلاعاتي درباره چين داشته باشد، درباره هند هم بايد استراتژي مشخصي داشته باشد. در سفر اخير نخست وزير هند به آمريكا دو طرف درباره تشكيل مجمعي جديد از مديران ارشد هند و آمريكا توافق كردند. مقامات دو طرف تأكيد مي كنند اين رابطه مستقل از هر گونه ملاحظاتي در قبال چين است. اما هدف اعلام شده آمريكا براي كمك به هند و تبديل كردن آن به قدرت بزرگ قرن ۲۱ را نمي توان فارغ از قدرت رو به رشد چين ارزيابي كرد.
روابط چين و هند را اكنون به ماه عسل دوم تشبيه مي كنند. دو كشور در ۱۱ آوريل گذشته در اقدامي قابل توجه، بر سر «همكاري استراتژيك براي صلح و كاميابي» توافق كردند. هدف از اين توافق پايان دادن به اختلافات مرزي هند و چين و تقويت روابط دوجانبه تجاري و اقتصادي است. اكنون هند به عنوان كارت بازي در رابطه ميان آمريكا و چين منافع سودمندي را از هر دو طرف عايد مي كند.
سينگ در بازگشت از اين سفر، در هند همچون يك قهرمان مورد استقبال قرار نگرفت. اعلام تعهد او به تفكيك تأسيسات هسته اي نظامي و غيرنظامي و تضمين نظارت بين المللي بر تأسيسات غيرنظامي با مخالفت عده اي در داخل هند روبه رو شد. آنها مي گويند نخست وزير امتياز زيادي داد و دستاورد اندكي داشت. اما در واشنگتن تحليل گران رسانه اي و ناظران امور هند، اين توافق را از هر دو طرف داراي برد مي دانند. عدم حمايت آمريكا از اختصاص كرسي دائم به هند در شوراي امنيت به اين انتقادها در هند دامن زده است. دانشمندان هسته اي و دفاعي هند در روزهاي اخير در اظهار نظرات مطبوعاتي خود تأكيد كردند كه تفكيك تأسيسات هسته اي نظامي و غيرنظامي اين كشور دشوار و به شدت پرهزينه است.
اين تأسيسات از همان ابتدا به صورت تركيبي وجود داشته اند و اكنون به سختي مي توان اين دو را از هم تفكيك كرد.
سه هفته پيش از سفر سينگ به آمريكا تيتر يك مطبوعات مهم هند اسناد به تازگي از طبقه بندي خارج شده آمريكا بود كه نشان مي داد، ريچارد نيكسون رئيس جمهور پيشين اين كشور اينديرا گاندي را «جادوگر پير» خوانده و هنري كيسينجر وزير خارجه هم هندي ها را حرام زاده لقب داده است.
اين موضوع در سطح دولتي هيچ بازتابي نداشت. اين در حالي است كه نظرسنجي ها نشان مي دهد هندي ها سرسخت ترين طرفداران آمريكا در جهان هستند.
در رابطه ميان هند و آمريكا هنوز موضوعات حل نشده زيادي باقي مانده است كه برطرف شدن هر يك زمان مي برد. همكاري نظامي، افزايش سطح تبادلات تجاري، همكاري در بخش خدمات و كشاورزي، ايدز، اصلاحات سازمان ملل(كرسي دائم براي هند در شوراي امنيت) و موضوع كشمير از جمله اين موارد است.
علي رغم ضد آمريكايي بودن بسياري از روشنفكران هندي، آمريكا و هند هر دو مي دانند كه بايد منافع مشتركي داشته باشند. اين رابطه در سالهاي جنگ سرد و مدتي بعد از آن، در شرايطي كه هند «غيرمتعهد» به سمت شوروي متمايل شده بود و آمريكا «با كارت چين» بازي مي كرد، تيره شد.
بيل كلينتون سياست نزديكي با هند را پيش گرفت اما آزمايش هاي تسليحاتي هند در سال ۱۹۹۸ اين سياست را به تأخير انداخت و در پي آن حملات ۱۱ سپتامبر با تبديل كردن پاكستان به متحد جديد آمريكا در جنگ با تروريسم، اين سياست به كلي به فراموشي سپرده شد.
چين و اروپا به دقت اين رابطه و عمق و پيشرفت آن را زير نظر دارند. اتحاديه اروپا چين را به اندازه آمريكا خطرناك و تهديدآميز نمي داند، به همين دليل معادلات حاشيه اي آن را پيگيري مي كند.
ظهور هند و چين به عنوان قدرت هاي بزرگ دنياي آينده ساختار نظام جهان را تغيير مي دهد. نه تنها سلطه تك قطبي آمريكا در اقيانوس هند با چالش روبه رو مي شود بلكه مثلث آمريكا- اروپا- ژاپن كه در دهه هاي اخير بر اقتصاد سياسي جهان حاكم بوده اكنون زير سؤال رفته است به همين دليل آمريكا اينچنين به تكاپو افتاده است.