|
دل مشغولي هاي فصلي زنان خانه دار در كاهش هزينه ها موثر است
اقتصاد كدبانوي ايراني
اين روزها ديگر خبري از خانه هاي بزرگ و حياط دار نيست آپارتمان هاي كوچك 60 و۵۰ متري با آشپزخانه هاي كوچكي كه حتي گاز و يخچال به زور داخل آن جا مي گيرد، ديگر به خانم ها اجازه كدبانوگري نمي دهد
|
|
|
الهام اناري
قديم ترها وقتي فصل بهار كم كم رو به آخر مي رفت و هوا گرم مي شد زن هاي خانه دار ايراني براي كارهاي خود برنامه ريزي مي كردند؛ پختن رب گوجه فرنگي، گرفتن آبليمو و آبغوره و ...
آنوقت ها اكثر خانه ها حياط دار و فضاي كافي براي اجاق گذاشتن و ديگ بار كردن مهيا بود.
اوايل تابستان فصل مناسب آبليمو و آبغوره گيري بود و اواخر آن مناسب پختن رب.
ليمو هاي ترش شيرازي وقتي درشت و آبدار مي شد به همه خانه ها راه پيدا مي كرد، گوني هاي پر از ليمو در حوض آب سرازير و شسته مي شد. بعد از آن، ليموها را در آب ولرم به مدت يك روز خيس مي كردند تا براي آبگيري آماده شود. ليموها را دو نصف مي كردند و بعد با آب پرتقال گيري هاي دستي دانه دانه آب ليمو را از پوست و تخم آن جدا مي كردند، آبليمو گيري با اين روش كار بسيار دشواري بود، اما آبليمويي كه با اين روش به دست مي آمد بسيار خوشرنگ و خوشمزه بود.
اين آبليمو معمولا تا يك سال خانواده را از خريد آن بي نياز مي كرد. شيشه هاي خالي يكي يكي پر مي شد و در خنك ترين جاي خانه قرار مي گرفت و در طول سال چاشني غذا و سالاد مي شد و در تابستان همراه با آب و يخ و شكر از تن ميهمانان رفع عطش مي كرد، اما بعد از آبليمو نوبت آبغوره بود. غوره ها وقتي درشت و آبدار مي شد ديگر تعلل جايز نبود، چون اگر كمي ديگر زمان مي گذشت غوره ها ترشي خود را از دست مي دادند و تبديل به انگورهاي درشت و شيرين مي شدند.
غوره هاي درشت و آبدار از ساقه جدا و شسته مي شد. غوره ها را كمي له مي كردند و بعد بر آتش مي گذاشتند و بعد از گذشت چند ساعت غوره ها خوب له مي شد. در اين مرحله زير ديگ را خاموش كرده كمي صبر مي كردند تا خنك شود، بعد با پارچه هاي صافي يا صافي هاي فلزي، آب غوره را از پوست و تخم جدا مي كردند و كمي نمك هم به آن اضافه مي كردند تا زود خراب نشود و بعد جلوي آفتاب مي گذاشتند. هر چه زمان مي گذشت رنگ آبغوره ها به قرمزي مي رفت، اما اواخر تابستان كه گوجه فرنگي ها آبدار و قرمز مي شد دل زن هاي با سليقه ايراني تاب نمي آورد كه از پختن رب گوجه صرف نظر كنند.
گوجه هاي قرمز كرج و ورامين را خوب مي شستند و در تشت هاي بزرگ ريخته، چنگ مي زدند يا با چاقو چند تكه مي كردند. بعد از آن به مدت يك روز جلوي آفتاب مي گذاشتند و داخل آن نمك هم مي ريختند.
يك روش آن بود كه آب صاف شده گوجه را داخل ظرف ريخته و درب آن را مي بستند و جلوي آفتاب قرار مي دادند. اين نوع رب، معروف به رب آفتابي بود، اما در روش ديگر، آب صاف شده گوجه را در ديگ هاي مسي يا لعابي ريخته روي آتش مي گذاشتند و صبر مي كردند تا مايه غليظ شود. براي نگهداري رب در داخل بطري، وقتي رب تقريبا به غلظت ماست مي شد، از روي آتش برمي داشتند و وقتي كمي سرد مي شد در بطري هاي تميز و خشك مي ريختند و در جاي خنك نگهداري مي كردند، اما اگر مي خواستند رب سفت تهيه كنند، صبر مي كردند تا رب كاملا غليظ شود.
درست كردن رب گوجه فرنگي، آبليمو و آبغوره علاوه بر اينكه نشان از ذوق و سليقه زن ايراني داشت، كمك به اقتصاد خانواده بود. آنها ديگر مجبور نبودند در طول سال با قيمت هاي حدود دو تا چهار برابر به تهيه اين مواد از بيرون خانه بپردازند.
خودشان نياز خانواده را تا حدي كه مي توانستند برآورده مي كردند، اما اين فعاليت ها محدود به فصل تابستان نبود.
چون تابستان و در كنار آن پائيز فصل پختن مربا هم بود؛ آلبالو، انجير، بهار نارنج، بالنگ و سيب سرخ، اما درست كردن هر يك از انواع مرباها براي خودش فوت و فن مخصوصي داشت. ميوه ها از بهترين نوع و بدون لكه و كرم زدگي انتخاب مي شد، مربا در ظرف در باز طبخ مي شد تا رنگ آن تيره نشود. براي اينكه مربا شكرك نزند به آن كمي آبليمو مي زدند.
مرباها را در ظرف لعابي تهيه مي كردند تا خوشرنگ شود، اما به را در ظرف مسي سفيد مي پختند و اگر در نهايت شربت مرباهايي نظير آلبالو زياد مي شد، آن را به تنهايي در شيشه مي ريختند و به عنوان شربت از آن استفاده مي كردند.
مرباهاي خوشرنگ و از همه رنگ در كنار رب و آبليموها، محصول زحمات كدبانوي خانه چيده مي شدند.
اما اوايل پاييز فصل درست كردن ترشي هم بود، ترشي مخلوط، ليته بادنجان، فلفل، سير، موسير، ميوه، پياز و... ترشي بايد براي اوايل زمستان آماده شده و سر سفره ها مي رفت.
ترشي ها را در جاي خشك و خنك مي گذاشتند تا آماده شود. آن موقع زير زمين هاي بزرگ و خشك و خنك، بهترين مكان نگهداري اغذيه و ترشي بود.
اما در كنار اينها تهيه انواع سبزي، خشك كردن آنها و تهيه انواع شربت ها و خلاصه هر زماني براي كدبانوي ايراني زمان تهيه يك يا چند نوع مختلف از مايحتاج مورد نياز خانواده بود. زن ها خارج از خانه فعاليت اقتصادي نداشتند اما با اين كار كمك قابل توجهي به صرفه جويي در هزينه ها مي كردند چون اگر مي خواستند هر يك از مايحتاج را از بيرون خانه تهيه كنند بايد ساليانه مبلغ قابل توجهي را به آن اختصاص مي دادند.
خريد قوطي هاي رب هزارتوماني و شيشه هاي آبليموي 700 توماني و مرباهاي كوچك 600توماني و... در طول يكسال تبديل به هزينه اي گزاف و قابل توجه در سبد خانوار مي شود.
به عنوان مثال اين روزها قيمت گوجه فرنگي در ميادين ميوه و تره بار بين 200 تا۲۵۰ تومان است هزينه خريد 20 كيلو گوجه فرنگي براي تهيه رب بين 4 تا۵ هزارتومان مي شود و از اين مقدار شما مي توانيد حدود 7 كيلو رب گوجه فرنگي خانگي بدست بياوريد، در صورتي كه شما براي تهيه همين مقدار رب كارخانه اي از فروشگاه ملزم به پرداخت هزينه اي بين 6 تا۸ هزار و 500 تومان هستيد.
شما با تهيه رب خانگي بين 2 تا 4هزار و 500 تومان صرفه جويي كرده ايد. حالا اگر به لحاظ كمي ميزان گوجه افزايش پيدا كند، هزينه صرفه جويي شده نيز سير صعودي مي گيرد. به همين منوال اگر اين محاسبه را به ساير اقلام مايحتاجي كه در خانه تهيه مي شود تعميم دهيد، مي بينيد كه كاهش قابل توجهي در هزينه ها صورت گرفته است.
اما چه چيز باعث شده اينگونه فعاليت ها اين روزها ديگر به فراموشي سپرده شود و انواع محصولات كارخانه اي از رب و آبليمو و ترشي و مربا جاي انواع خانگي را بگيرد؟
اولين و مهمترين دليل، رواج آپارتمان نشيني است. اين روزها ديگر خبري از خانه هاي بزرگ و حياط دار نيست. آپارتمان هاي كوچك 60 و۵۰ متري با آشپزخانه هاي كوچكي كه حتي گاز و يخچال به زور داخل آن جا مي گيرد، ديگر اجازه اينگونه فعاليت ها را به كدبانوي خانه نمي دهد؛ اين آشپزخانه جايي براي ديگ رب ندارد. از سوي ديگر درصد زنان شاغل نسبت به گذشته بسيار افزايش يافته است.
خانم هايي كه از 8صبح تا 4بعدازظهر اوقات خود را در محل كار سپري مي كنند، بعد از بازگشت به خانه ديگر حتي به زحمت فرصت مي كنند به رسيدگي به امور منزل و فرزندان بپردازند و ديگر وقتي براي فعاليت هاي فوق برنامه ندارند.
از طرف ديگر برخي از اين فعاليت هاي خانگي حالت نيمه ماشيني پيدا كرده، مثلا براي تهيه آبليمو و آبغوره، دستگاه هاي آبگيري همانند چرخ گوشت هاي بزرگ انجام اين كار را راحت كرده اند، هرچند آبليمويي كه به اين روش تهيه مي شود مزه تلخي دارد كه ناشي از چرخ شدن پوست ليمو است. اين آبليمو طعم آبليموهاي كارخانه اي را دارد اما بازهم اين روش به صرفه تر از تهيه آبليموي كارخانه اي است. اما از سوي ديگر دكتر بيژن بيدآباد (اقتصاددان) معتقد است كه خوداتكايي و استقلال توليد در خانواده يكي از مسائلي است كه همچنان در طول تاريخ بشريت با تكامل فعاليت هاي اقتصادي و جهت گيري هاي تخصصي، روز به روز كمرنگ تر مي شود. علت اين موضوع اين است كه انسان ها مي توانند فعاليت هاي بيشتري داشته باشند و كالاها و خدماتي را توليد كنند كه بازدهي آن كالا بيشتر از فعاليت هاي اقتصادي سنتي است و لذا مي توانند به صورت تخصصي محصول بيشتري توليد كنند. اين عمل مستلزم آن است كه هر كس در يك رشته به فعاليت بپردازد و اين كار سبب مي شود كه براي تهيه كالاهاي مورد نياز خود، درآمد حاصل از توليد تخصصي خود را صرف خريد ساير كالاها كند.
مثال اين موضوع بسيار بارز است، فرض كنيد براي خريد يك كفش، فرد مي تواند يك نوع محصول كشاورزي توليد كند و درآمد حاصل از فروش محصول زراعي خود را صرف خريد يك كفش كند. راه ديگر آن است كه محصول زراعي كم و بي كيفيت توليد كند و وقت پر ارزش خود را صرف دوختن كفش كند كه حاصل آن زراعت كم و كفش نامرغوب است.
در چنين شرايطي طبيعي است كه رفاه كم مي شود، بنابراين بشر با توجه به تخصصي شدن توليد كالا، به سمت تخصصي شدن فعاليت گرايش پيدا مي كند و در نتيجه توليد خود را به سهم كوچكي از كالاها و خدمات متمركز كرده و باقي محصولات را از بازار خريداري مي كند. اين پديده حاصل روند تخصصي شدن توليد است. همانطور كه عنوان شد اگر خانواده سعي كند تمام مايحتاج خود را توليد كند، رفاهش به حداقل ممكن تقليل مي يابد، ولي اگر در توليد محصولي كه تخصص بيشتري در آن دارد متمركز شود، چون درآمد خوبي را نيز كسب خواهد كرد در نتيجه رفاه بيشتري خواهد داشت.
حالا شما خودتان قضاوت و نتيجه گيري كنيد، اگر فعاليت اقتصادي خارج از منزل داشته و ديگر وقتي براي فعاليت هاي توليدي در خانه نداريد، هيچ تقصيري متوجه شما نيست، چون فعاليت اقتصادي خارج از خانه، هم به نفع اقتصاد خود خانواده و هم اقتصاد كلان كشور است، اما اگر از آن دسته افرادي هستيد كه بيشتر اوقاتتان را در منزل گذرانده و فعاليت خارجي نداريد، بد نيست تا آنجايي كه مي توانيد به توليد خانگي بپردازيد و در اين صورت درست است كه سهمي در بهبود اقتصاد جامعه نداريد، اما نقش مهمي در كاهش هزينه هاي خانوار ايفا كرده ايد.
|
