الهام اناري
استفاده از كارت اعتباري باعث كاهش استفاده از پول و در نتيجه كاهش استهلاك پول  مي شود. امكان استفاده از اعتبار كارت حتي در صورت كم بودن موجودي وجود دارد، ضريب امنيت كارت ها نسبت به پول در موقع سرقت بالاتر است
يكي از مشخصه هاي كشور هاي در حال توسعه استفاده رايج و فيزيكي از پول است، يعني اصل اقتصاد اين كشور ها بر پايه اسكناس بوده، چك و ديگر اسناد جايگزين پول مثل اوراق معتبر بانكي، كاربرد كمتري دارند
بزودي تنها با تماس يك انگشت روي ماشين پرداخت مي توانيد هزينه هاي خريد خود را پرداخت كنيد.
اشتباه نكنيد اين خبر مربوط به كشور ما نيست، بلكه خبر تازه اي از فن آوري اطلاعات در كشورهاي آمريكايي و اروپايي است. قرار است در اين كشورها تماس انگشت، جايگزين كشيدن كارت اعتباري روي ماشين هاي پرداخت شود. در اين روش قرار است مشتريان با استفاده از اسكن انگشت، از حساب هاي بانكي خود برداشت كنند.
با خبر بالا معلوم مي شود اروپايي ها و آمريكايي ها ساليان زيادي است كه از كارت هاي اعتباري در دريافت و پرداخت هاي روزمره استفاده مي كنند و حالا قرار است شيوه تازه اي را جايگزين اين كارت ها كنند.
اما كارت اعتباري به چه كارت هايي اطلاق مي شود؟ آيا در كشور ما هم اين نوع كارت ها وجود دارند و اگر پاسخ مثبت است، چرا ما بين خود و اطرافيانمان، استفاده از اين كارت ها را بندرت مي بينيم؟
كارت هاي اعتباري يا همان (Credit card) كارت هايي هستند كه از سوي بانك ها به مشتريان داده مي شوند. كارت هاي اعتباري همانطور كه از نامشان پيداست، داراي يك ميزان اعتبار مشخص هستند و به صاحبان حساب در بانك ها اين امكان را مي دهند كه بتوانند از مراكز خريد و فروشگاه هاي مختلف به اندازه اعتبار موجود در كارت ها خريد كنند. با اين كار، فروشندگان يعني پذيرندگان كارت هاي اعتباري با بانك ها طرف حساب مي شوند، يعني بانك ها بايد با فروشندگان تسويه حساب كنند.با اين توضيح به نظر نمي آيد كه استفاده از كارت هاي اعتباري به ضرر مردم باشد، چون آنها مي توانند به جاي حمل مقادير مختلف پول نقد، تنها با داشتن يك كارت به پرداخت هزينه هاي روزانه بپردازند، اما دلايلي چند سبب شده كه استفاده از كارت هاي اعتباري در بين مردم آنچنان فراگير نشود.
مي توان گفت استفاده از اين كارت ها در كشور ما مزايا و معايب خاص خود را دارد، اما اين مزايا و معايب چيست؟ پاسخ اين سئوال را در گفت وگو با چند اقتصاددان وكارشناس امور بانكي جويا شديم.
دكتر مهدي تقوي در پاسخ به اين سئوال كه چرا فرهنگ استفاده از كارت هاي اعتباري بين مردم ما هنوز جا نيفتاده است، مي گويد: عادت مردم تابعي از پيشرفت وسيله مبادله در اقتصاد است. استفاده از چك پول هم هنوز بين مردم ما متداول نشده است، پس توقع بيجايي است اگر بخواهيم مردم به اين سرعت به كارت هاي اعتباري روي بياورند. شما براي خريد از يك فروشگاه نمي توانيد به جاي پول، چك بپردازيد، چون فروشنده از شما چك قبول نمي كند مگر اينكه شما را بشناسد. اين اشكال نظام پرداخت در ايران است.
اما دكتر تقوي معتقد است كه استفاده از كارت هاي اعتباري به جاي پول، سه حسن بزرگ دارد؛ يكي اينكه باعث مي شود مردم ديگر از پول كثيفي كه روزانه دست به دست مي چرخد و آلودگي زيادي دارد استفاده نكنند.
دوم اينكه هزينه بالاي چاپ اسكناس ها هم از بين مي رود، چون ديگر اسكناس ها به شكل فعلي فرسوده نمي شوند و آخر اينكه امنيت شما بالا مي رود چون هر زمان ممكن است پول نقد از حمل كننده آن به سرقت برود.
اما معايب اينگونه كارت ها چيست؟ يكي بهره آن است كه دارنده كارت بايد به بانك بپردازد، اگر شخص از اعتبار كارت خود استفاده كند بايد بهره مبلغي كه از كارت برداشت كرده را به بانك پرداخت كند.
ديگر اينكه داشتن كارت هاي اعتباري باعث مي شود انگيزه خريد كردن در مردم افزايش يابد، پس باز هم باعث افزايش هزينه ها مي شود يعني مردم كارتي در اختيار دارندكه توسط آن مي توانند به ميزان نسبتا زيادي خريد كنند. مبلغ اعتبار اين كارت خيلي بيشتر از يك مقدار محدود پول نقدي است كه مي توانستند در كيف دستي خود نگهداري و حمل كنند، پس احتمالا انگيزه خريد بيشتري پيدا مي كنند چون محدوديت استفاده از پول نقد را ندارند.
استفاده از كارت هاي اعتباري در كشورهاي توسعه يافته، بسيار فراگير است،  اما تعداد موسسات و بانك هايي كه در كشور ما با اين كارت به ارائه خدمات مي پردازند، بسيار كم بوده و شرايط دريافت كارت اعتباري از همه آنها سخت تر است.
به عنوان مثال براي دريافت كارت همانند چك بايد يك نفر را به عنوان ضامن معرفي كرد كه بر فرض مثال تا 2ميليون تومان ضمانت دريافت كننده كارت را بكند. پس هر شخصي توانايي دريافت كارت اعتباري را ندارد، چون نياز به ضامن دارد، از طرفي وقتي يك ماه از اعتبار كارت استفاده شود بايد پس از آن با دريافت صورتحساب بدهي به بانك پرداخت شود. در همه كشورها اين ريسك وجود دارد، ولي در ايران ريسك عدم پرداخت، بالاتر است كه البته اين مسئله تا حدودي به عادت عدم مسئوليت پذيري و عدم عمل به تعهدات خودمان برمي گردد.
دكتر تقوي در مورد ارتباط استفاده از كارت هاي اعتباري و اقتصاد كلان، معتقد است كه مهمترين نقش پول در اقتصاد كلان اين است كه وسيله مبادله محسوب مي شود. به هر حال درگذشته كه پول به شكل امروزي وجود نداشت، مبادلات سخت بود. پول مبادله را تسهيل مي كند،  اگر كارت هاي اعتباري رواج پيدا كند هزينه مبادله كمتر مي شود و مبادلات بالاتر باعث رشد اقتصادي مي شود.
اما علت اينكه فقط تعداد محدودي از بانك ها خدمات مربوط به كارت هاي اعتباري را ارائه مي دهند، اين است كه تاريخ بانكداري ما از كشورهاي توسعه يافته، چند  دهه عقب است و به تناسب آن در ارائه خدمات هم اين عقب ماندگي وجود دارد. از سوي ديگر در ارائه اينگونه خدمات، معمولا بانك هاي خصوصي نسبت به بانك هاي دولتي پيشتاز هستند.
از سوي ديگر دكتر بيژن بيدآباد معتقد است كه استفاده از كارت هاي اعتباري مستلزم آماده سازي بسترهايي است، در حالي كه ما هم اكنون شاهد خلاء هاي قانوني و فرهنگي در اين امر هستيم.
و اما از مزاياي اين كارت ها، همانند كارت هاي عابربانك كه دريافت و پرداخت توسط دستگاه هاي ATM صورت مي گيرد و با استانداردسازي هاي صورت گرفته روز به روز هم بر تعداد كاربران افزوده مي شود، قابليت اين همه گير شدن را دارند.
شخصي كه از كارت استفاده مي كند، مي تواند اقدام به خريد كالا از طريق اينترنت بكند البته اين كار هنوز در ايران چندان جا نيفتاده است، اما سايت هاي محدودي وجود دارند كه عمليات دريافت و پرداخت را انجام مي دهند، البته اين را هم بدانيم كه هنوز اعتمادسازي كافي در مورد عمليات هاي تجاري به وجود نيامده است.
از سوي ديگر امكان خريد و فروش در پايانه هاي فروش (POS) به وجود مي آيد و فرد با مراجعه به فروشگاه و بدون پرداخت وجه از طريق دستگاه، اقدام به پرداخت پول مي كند.
دكتر بيدآباد عدم وجود اعتماد كافي در هنگام استفاده از دستگاه هاي (POS) را يكي از عوامل عدم استفاده مردم مي داند: هنوز فروشنده و خريدار از اين دستگاه ها مطمئن نيستند و ديگر اينكه در مواقعي ميزان خريد به لحاظ ريالي آن قدر كم است كه احتياج به حمل مبالغ زياد پول نيست و وقتي ارقام، كوچك و حمل، ساده و بي زحمت است، آنها ترجيح مي دهند از پول استفاده كنند تا ديگر از ابهاماتي كه در اثر نقص كارت ها ايجاد مي شود، خبري نباشد.
يكي ديگر از دلايل اقبال كم كارت هاي اعتباري، عدم آشنايي برخي افراد با نحوه عمليات دريافت و پرداخت است. علاوه بر آن، قواعد حقوقي كافي براي اينكه در صورت تخلف بتوان اقامه دعوا كرد مهيا نيست،  اگر عمليات با صحت صورت نگيرد، امكانات لازم براي گرفتن حق وجود ندارد.
اين مجموعه دست به دست هم داده و استفاده از كارت هاي اعتباري را ضعيف كرده اند و علاوه براين، تعداد فروشگاه هايي كه مجهز به دستگاه دريافت كارت هستند هنوز چندان فراگير نشده است.
كارت هاي اعتباري عملا وسيله اي براي دريافت و پرداخت است و باعث كارايي اين عمليات مي شود به شرطي كه از توانايي هاي آن استفاده شود.
اگر تجارت الكترونيك در ايران رونق بگيرد اين كارت ها، اعتبار زيادي پيدا مي كنند. اگر تمام نقاط فروش كالا مجهز به دستگاه براي استفاده كارت ها باشند اوضاع بهتر مي شود.
اما فراگيري اين كارت ها تاثيري در اقتصاد كلان جامعه ندارد، چون اين عمليات تجاري است كه نحوه بهبود اقتصاد را تعيين مي كند و نه ابزار پرداخت. مهم نيست پرداخت با چه وسيله اي صورت بگيرد، مهم كالايي است كه رد و بدل مي شود، پس كارت هاي اعتباري اثري در رونق اقتصادي ندارند، اما به جريان دريافت و پرداخت سرعت مي بخشند، يعني حجم عمليات دستي و استفاده از پول نقد را كاهش داده، باعث افزايش بازدهي پرسنل مرتبط با بخش دريافت و پرداخت مي شوند.
از سوي ديگر استفاده كمتر از پول باعث كاهش استهلاك اسكناس و كاهش هزينه توليد آن مي شود.
دكتر بيد آباد بر اين عقيده است كه مردم ما همواره براي هزينه هاي روزمره، مقداري پول نزد خود نگهداري كرده و باقي آن را در حساب هاي بانكي مي گذارند و با فعال شدن كارت هاي اعتباري ممكن است تا حدودي اين رقم پول در جيب يا كيف اشخاص پايين بيايد، اما اين مبلغ قابل اندازه گيري نيست و وقتي مي توان راجع به آن صحبت كرد كه كارت ها وضعيت پررونق تري پيدا كند. يكي ديگر از ضعف  هاي كارت  هاي اعتباري در ايران عدم بين المللي بودن آنهاست، به خاطر عدم عضويت ايران در سازمان تجارت جهاني، فعلا اين مشكل وجود دارد و اين مسئله كارايي كارت هاي اعتباري را محدود كرده است.
به عنوان مثال امكان خريد و رزرو بليت هواپيما در پروازهاي خارجي وجود ندارد و برخي از كارت ها فقط در برخي از كشورهاي حوزه خليج فارس قابل استفاده است، اما دكتر حسين كدخدايي در پاسخ به اين سئوال كه چه چيز باعث مي شود مردم ما در خريدها و پرداخت هاي روزمره تنها از پول نقد استفاده كنند، مي گويد: يكي از مشخصه هاي كشور هاي در حال توسعه استفاده رايج و فيزيكي از پول است، يعني اصل اقتصاد اين كشور ها بر پايه اسكناس و مسكوك بوده، چك و ديگر اسناد جايگزين پول مثل اوراق معتبر بانكي، كاربرد كمتري دارند و استفاده از آنها در معاملات رايج نيست.
مثلا در كشور ما براي پرداخت هاي زير 50 هزار تومان اصلا چك مسافرتي كه معمول است وجود ندارد و استفاده از چك هاي شخصي هم در عرف اقتصادمان معمول نيست.
جامعه ما به استفاده از پول نقد عادت دارد، اما اين روزها استفاده از عابربانك ها هم رايج شده، اما در اين ميان دو قشر ممكن است از اين عابربانك ها استفاده نكنند؛ يكي آن دسته كه با دستگاه ها آشنايي نداشته و آن را يك عمليات پيچيده كامپيوتري فرض مي كنند و با ماشين بيگانه اند، اينها معمولا افراد مسن هستند.
گروه دوم آنهايي هستند كه دريافت و پرداخت آنچناني ندارند و ترجيح مي دهند براي انجام خرده عمليات هاي بانكي به داخل بانك مراجعه كرده و از پول نقد استفاده كنند، البته اين روزها عابر بانك ها هم داراي صف هاي عريض و طويل شده و چندان تفاوتي با گيشه هاي داخل بانك ندارند، اما دكتر كدخدايي مشكل اساسي استفاده از كارت هاي اعتباري را عدم تجهيز همه فروشگا ه ها و مراكز خريد به دستگاه هاي پرداخت مي داند.
بايد همه مراكز خريد، اماكن عمومي، پمپ بنزين ها و ... به دستگاه مجهز شوند. مشكل ديگر بهره اي است كه شخص مجبور است به بانك بپردازد كه گاه باعث مي شود شخص پرداخت نقدي را ترجيح دهد و البته اگر شخص اضافه بر مانده موجودي از اعتبار كارت استفاده كند، مجبور به پرداخت بهره اضافي مي شود و بايد صورتحساب اضافه برداشت را هم پرداخت كند.
در ضمن تضميني كه بانك در قبال ارائه كارت از مشتري طلب مي كند هم يكي از موانع استفاده از آنهاست، ضامن معتبر، سفته و ... باعث عدم رغبت مردم مي شود.
دكتر كد خدايي معتقد است كه بايد در اين زمينه فرهنگسازي شود، يعني سختگيري ها كمتر شده و از مبالغ پايين به همه اقشار مردم كارت اعتباري بدهند تا فرهنگ استفاده از آن همه گير شود و نهايتا قدم به قدم
پيش برويم. بايد در اين زمينه موانع رفع شود، همانطور كه چراغ قرمزها و چهارراه ها برداشته شده، بايد گره هاي اين مسئله هم از بين برود.
رواج استفاده از پول يك گره اقتصادي است. رواج استفاده از كارت هاي اعتباري مي تواند به نفع اقتصاد كلان باشد، اما اين امر در كوتاه مدت امكانپذير نيست، بايد فرهنگسازي در همه ابعاد اجتماعي، سياسي و اقتصادي صورت بگيرد. در كلاس ها با آموزش هاي لازم فرهنگسازي شود، در اين زمينه هم لازم است يك دوره اجبار و الزام وجود داشته باشد، مثلا همانطور كه مردم مجبور شده اند كارت ملي داشته باشند، مجبور شوند از كارت اعتباري استفاده كنند.
اما دكتر جمشيد پژويان خود از اولين كساني است كه از خدمات يكي از موسسات داخلي ارائه دهنده كارت اعتباري استفاده كرده است، او معتقد است كه گستردگي دامنه فعاليت و استفاده از اين كارت ها مهمترين نكته است و اگر مثلا 50 درصد مراكز خريد ما مجهز به دستگاه شوند، حتما استقبال از كارت هاي اعتباري افزايش مي يابد.
اگر قرار باشد شخص براي رسيدن به فروشگاه داراي دستگاه pos، مسافت زيادي را طي كند استفاده از كارت به صرفه نيست. اما استفاده از كارت هاي اعتباري باعث كاهش بخشي از هزينه ها مي شود به عنوان مثال اگر شما پول كافي براي خريد نداشته باشيد، مي توانيد از اعتبار كارت استفاده كنيد.
از سوي ديگر دكتر پژويان بر اين عقيده است كه استفاده از كارت هاي اعتباري باعث مي شود مردم حساب شده تر پول خرج كنند چون بانك براي آنها صورتحساب مي فرستد و با گرفتن ركورد هر شخصي مي فهمد كه چقدر خرج كرده و چقدر در حسابش موجودي دارد.
از سوي ديگر ممكن است استفاده از اين كارت ها به كاهش تورم هم كمك كند چون تورم رابطه مستقيم با قدرت خريد دارد و مردم وقتي پول نقد، يعني اسكناس و مسكوك در دست دارند، بيشتر خرج مي كنند. پرداخت بهره به بانك ها هم يك امر بديهي است، يعني شخص اگر از اعتبار استفاده كند، بهره مي پردازد و در غير اين صورت اگر در فرصت مقرر تسويه حساب كند ديگر مجبور به پرداخت بهره نيست.
اگر بخواهيم به يك جمع بندي در مورد مزايا و معايب استفاده از كارت هاي اعتباري برسيم، اين نكات قابل توجه است: استفاده از كارت اعتباري باعث كاهش استفاده از پول كثيف و در نتيجه كاهش استهلاك و فرسودگي پول ها مي شود. امكان استفاده از اعتبار كارت حتي در صورت كم بودن موجودي وجود دارد، ضريب امنيت كارت ها نسبت به پول در موقع سرقت بالاتر است و گرفتن ركورد و موجودي حساب باعث برنامه ريزي خود به خود براي موجودي مي شود.
و اما معايب استفاده از اين كارت ها، فراگير نبودن دستگاه هاي دريافت كارت در تمام مراكز خريد و مكان هاي عمومي سطح شهر، وجود خلاء هاي قانوني در صورت بروز مشكلات حقوقي، تعلق بهره هايي كه در صورت اضافه برداشت ايجاد مي شود، تشويق مردم به خريد بيشتر، سرويس دهي محدود كارت هاي اعتباري داخلي و بين المللي نبودن آنها از جمله نقص هايي است كه در برخي موارد باعث عدم محبوبيت اين كارت ها در بين مردم مي شود.
اما در نهايت انتخاب با خود شماست. هر شخصي باتوجه به روحياتش مي تواند تصميم بگيرد كه از كارت اعتباري استفاده كند يا نه. به اعتقاد كارشناسان امور بانكي، شخص بايد در اين زمينه تحليل هزينه و فايده كند مثلا كساني كه هميشه مي ترسند پول كم بياورند و معمولا از وام استفاده نمي كنند و عادت به نسيه خريدن ندارند از طرفي مراجعه زود به زود به بانك برايشان كار سختي نيست، بهتر است از كارت هاي اعتباري استفاده نكنند. نبود امكان استفاده از كارت اعتباري يكي از مشكلات گردشگران ايراني است چرا كه توريست ها نمي توانند در كشور ما از حساب شخصي خود برداشت كنند اما قرار است اقدامات تازه اي هم در اين زمينه صورت بگيرد چون يكي از بانك هاي بزرگ دولتي خبر از صدور مستر كارت بين المللي داده است و عنوان كرده عدم عضويت ايران در سازمان تجارت جهاني باعث نمي شود ما فعاليتي در اين زمينه نداشته باشيم. اما در حال حاضر به علت تحريم، امكان اتصال به كارت هاي جهاني بين المللي وجود ندارد.
كارت هاي اعتباري در دنيا معمول است و در ايران هم بايد وجود داشته باشد البته در تمام سيستم هاي جديد الكترونيك، امكان نفوذ غير،هك كردن و تقلب وجود دارد، همانطور كه در آمريكا شمار زيادي باند خلافكار اينترنتي وجود دارد كه به دزدي اطلاعات شخصي و شماره حساب هاي بانكي مي پردازند. اخيرا هم يك خرابكار كامپيوتري توانسته به اطلاعات بيش از 40ميليون دارنده كارت اعتباري در آمريكا و ژاپن دسترسي پيدا كند. پس بي دليل نيست كه قرار است سيستم اثر انگشت جايگزين كارت هاي اعتباري شود.
اما از سوي ديگر بد نيست بدانيد كه سيستم دريافت كارت اعتباري ايران گاهي اوقات متفاوت از سيستم بين المللي است.
به عنوان مثال در يكي از بانك هاي خصوصي شرط دريافت كارت اعتباري با هر موجودي، داشتن 120درصد موجودي در حساب شخصي است. به عنوان مثال براي گرفتن كارت اعتباري با 200 هزارتومان اعتبار، شخص دريافت كننده كارت بايد 240 هزار تومان موجودي در بانك داشته باشد و در عوض ديگر نياز به معرفي ضامن و ارائه سفته وجودندارد.
به هر حال هر سيستم جديدي در اوايل راه با مشكلات و كاستي هايي مواجه است و هر چندكه در زمينه كارت هاي اعتباري هنوز با استانداردهاي بين المللي فاصله داريم اما حداقل اين اميدواري وجود دارد كه اين سيستم در آينده اي نه چندان دور، پيشرفت كرده و مورد اقبال عمومي قرار بگيرد. در آن زمان معايب موجود فعلي رفع شده و بر مزيت اين كارت ها افزوده مي شود.