فريبا مسعودپورشيرازي
در روزهاي اخير با نزديك شدن نشست ساليانه مجمع عمومي سازمان ملل و گزارش اخير البرادعي، مدير كل آژانس بين المللي انرژي اتمي بار ديگر ايران در كانون توجه رسانه هاي بين المللي قرار گرفته و نظر بسياري از تحليلگران و كارشناسان مسائل هسته اي به اين موضوع و موانع و راهكارهاي آن جلب شده است. تحولات رخ داده در پرونده هسته اي ايران با شروع فعاليت كارخانه UCF اصفهان كه واكنش شديد آمريكا و اتحاديه اروپا را به دنبال داشت وارد مرحله تازه اي شد. در حالي كه غرب ايران را به ارجاع پرونده هسته اي اش به شوراي امنيت سازمان ملل تهديد مي كند، جمهوري اسلامي ايران با اتخاذ سياست نگاه به شرق ضمن تأكيد بر حقوق مسلم خود در استفاده صلح آميز از انرژي هسته اي قصد دارد تا با بهره گيري از راه هاي ديپلماتيك و مذاكره در چارچوب NPT در جهت ارزيابي بهتر از موقعيت و تحولات آينده حركت كند. مسيري كه موفقيت در آن مي تواند الگويي براي ساير كشورها باشد. اين مطلب را پي مي گيريم.
سيري بر فراز و نشيب هاي پرونده هسته اي ايران
در پي ادعاهاي بي اساس گروهك تروريستي منافقين در دسامبر ،۲۰۰۲ تلويزيون هاي آمريكايي سايت هاي هسته اي در اراك و نطنز را نشان دادند و ادعا كردند ايران به دنبال استفاده نظامي از انرژي هسته اي است. پس از طرح اين ادعا، آژانس بين المللي انرژي اتمي از ايران درخواست كرد كه ايران با ورود بازرسان و اجازه بازرسي تأسيسات اتمي خود موافقت كند.
به دنبال آن جمهوري اسلامي ايران به منظور تكذيب ادعاهاي بي اساس تنها با ورود بازرسان آژانس بين المللي انرژي اتمي موافقت كرد. اين اقدام اولين گام هاي ايران به منظور شفاف سازي فعاليت هسته اي و تأييد صلح آميز بودن فعاليت هاي اتمي اش به شمار مي رفت. به دنبال آغاز همكاري گسترده ايران با آژانس بين المللي هسته اي، محمد البرادعي مدير كل آژانس در سفري به تهران موضع جمهوري اسلامي را در خصوص استفاده صلح آميز از انرژي هسته اي شفاف خواند. اين در حالي بود كه واشنگتن همچنان تهران را به مخفي كاري در فعاليت هاي هسته اي متهم و فشار خود را بر آژانس جهت تأثيرگذاري بر روند پرونده هسته اي ايران تشديد كرده بود. در همين زمان مقامات ايران و سه كشور اروپايي در مقر اتحاديه اروپايي توافقنامه اي امضاء كردند كه به توافقنامه بروكسل موسوم شد. براساس اين توافق اروپا متعهد شد پرونده ايران را از دستور شوراي حكام آژانس خارج كند و بطور كامل اين پرونده را ببندد.
در مارس ۲۰۰۳ شوراي حكام به منظور رسيدگي به پرونده هسته اي ايران تشكيل جلسه داد و در آن جلسه قطعنامه اي با اجماع درباره ايران تصويب شد كه بانيان آن آمريكا، كانادا و استراليا بودند. در اين قطعنامه نه تنها پرونده ايران بسته نشد، بلكه تهران باز هم به همكاري ناقص با آژانس و عدم ارائه اطلاعات كامل متهم شد.
در سپتامبر ۲۰۰۳ شوراي حكام آژانس در نشستي تحت فشارهاي آمريكا، ايران را به نقض هاي متعدد هسته اي متهم و اعلام كرد درباره فعاليت هاي نظامي يا غيرنظامي هسته اي ايران ابهام وجود دارد. آژانس همچنين برخلاف اساسنامه خود از ايران خواست همه فعاليت هاي هسته اي خود را معلق كند. در اين نشست ضرب الاجلي ۴۰ روزه به ايران داده شد تا موضع خود را درباره درخواست هاي آژانس اعلام كند.
در اكتبر ۲۰۰۳ وزراي امور خارجه سه كشور اروپايي براي مذاكره با مقامات ايراني وارد تهران شدند و بدنبال اين ديدار بيانيه اي موسوم به بيانيه تهران صادر شد. براساس اين بيانيه ايران پذيرفت پروتكل الحاقي را امضاء كند و از سوي ديگر اروپا حق ايران را براي داشتن برنامه هاي صلح آميز هسته اي پذيرفت. حقي كه براساس NPT براي ايران مسلم بود. شوراي حكام در ژوئن ۲۰۰۴ در پنجمين نشست خود قطعنامه اي را صادر كرد كه بار ديگر ادعا نمود همكاري ايران كامل نبوده است. اين بار نيز بانيان قطعنامه عليه ايران سه كشور اروپايي بودند.
مذاكرات ايران و اروپا پس از طي فراز و نشيب هايي با شركت دو طرف مذاكره كننده در پاريس وارد مرحله تازه اي شد. «بارون پل فرايوفون مالتزان» ، «فرانسوا نيكولو» و نيز «جان ريچارد دالتون» در كاخ سعدآباد با حسن روحاني ديدار كردند. اين نشست كه پس از گفت و گوهاي فشرده و طولاني به توافقنامه پاريس انجاميد، سرفصلي در پرونده هسته اي كشورمان شد كه گفت و گوهاي بعد در آن چارچوب ادامه يافت. بسياري بر اين باورند كه توافقنامه پاريس از ابتدا به نفع اروپايي ها تنظيم شده بود. امضاي اين توافقنامه از سوي ايران با چالش هايي روبرو بود ولي نهايتاً براي اثبات حسن نيت و اعتمادسازي به امضاي مقامات ايران رسيد. در اين توافقنامه ايران تعليق غني سازي را صرفا بعنوان يك اقدام داوطلبانه اعتمادساز و نه يك الزام حقوقي پذيرفت. دو طرف همچنين بر ارائه ضمانت هاي عيني در همكاري هاي هسته اي تكنولوژيكي واقتصادي و امنيتي متعهد شدند. اروپا همچنين متعهد شد كه از آغاز مذاكرات پيوستن ايران به سازمان تجارت جهاني به طور فعال حمايت خواهد كرد. علاوه بر آن اتحاديه اروپا متعهد شد تضمين هاي محكم امنيتي به ايران بدهد و پرونده ايران را از دستور كار آژانس بين المللي انرژي اتمي خارج كند و همچنين از فعاليت هاي گروهك تروريستي منافقين جلوگيري كند. اين تعهدات ازجمله مواردي است كه تاكنون توسط اروپا اجرا نشده است. در اين توافقنامه بحث تعليق حتي به فعاليت هاي تحقيقاتي هم سرايت كرد و ايران بيش از گذشته در از سرگيري فعاليت هاي هسته اي صلح آميزش تحت فشار قرار گرفت. به دنبال افزايش فشارها ايران اعلام نمود تبديل اورانيوم در سايت اصفهان را از سر مي گيرد. اروپا در واكنش به تصميم تهران هشدار داد كه هرگونه فعاليت در سايت اصفهان منجر به خاتمه مذاكرات ميان سه كشور اروپايي و تهران مي شود، اما مقامات ايران اعلام كردند كه اين تصميم غيرقابل برگشت است و رسما آغاز به كار سايت UCF اصفهان را به اطلاع آژانس رساندند. تصميم به از سرگيري فعاليت هاي هسته اي بازتاب هاي فراواني به دنبال داشت. بلافاصله پس از اقدام تهران، سه كشور اروپايي در آخرين پيشنهاد خود خواستار تعطيلي فعاليت هاي هسته اي ايران، تعهد تهران به عدم خروج از پيمان منع گسترش سلاح هاي هسته اي (NPT) و تأمين سوخت هسته ايران از روسيه شدند. ايران اين پيشنهادات را نقض صريح توافقنامه هاي ايران و اروپا خواند و آن را غيرقابل قبول دانست و اعلام نمود كه تحت هر شرايطي فعاليت كارخانه UCF اصفهان را از سر خواهد گرفت. پس از آغاز بكار سايت اصفهان بوش در مصاحبه با تلويزيون رژيم صهيونيستي استفاده از زور عليه فعاليت هاي هسته اي ايران را آخرين سلاح خود در مواجهه با كشورمان دانست. اين تصميم واكنش صريح و مخالفت برخي كشورهاي اروپايي را به دنبال داشت. كشورهاي آلمان و روسيه با موضع گيري آمريكا مخالفت كرده و آن را خطرناك دانستند. با وجودي كه استفاده از زور عليه ايران مورد مخالفت كشورهاي اروپايي قرار گرفت اما سه كشور اروپايي همچنان ايران را به ارجاع پرونده هسته اي اش به شوراي امنيت سازمان ملل و اعمال تحريم عليه جمهوري اسلامي تهديد كردند. مديركل آژانس در آخرين گزارش خود به اعضاي شوراي حكام بر منشأ خارجي قطعات آلوده دستگاه هاي ايران تأكيد كرد. بدين ترتيب با تأييد گفته هاي ايران از سوي آژانس كارغرب را در ارجاع پرونده هسته اي ايران به شوراي امنيت دشوار ساخت.
|
|
|
پرونده هسته اي ايران سياسي يا حقوقي؟
از ابتداي شكل گيري پرونده هسته اي ايران و طرح آن در آژانس بين المللي انرژي اتمي، آمريكا با هدف سياسي كردن آن و به كارگيري ديپلماسي فشار بر آژانس كوشيده است تا پرونده اتمي ايران را از حالت حقوقي و فني خارج و آن را سياسي كند. تلاش آمريكا براي وارد كردن شوراي امنيت سازمان ملل در مناقشه هسته اي ايران و تأثير گذاري بر گزارش هاي ارايه شده از سوي آژانس با هدف مواجهه با ايران راهبرد اصلي آمريكا براي سياسي كردن پرونده هسته اي ايران است. كاخ سفيد كه پس از حوادث ۱۱ سپتامبر سياست يكجانبه گرايانه خود را تحت عنوان «مبارزه با تروريسم» با هدف ايجاد دنياي تك قطبي به رهبري آمريكا اقدام نظامي عليه افغانستان و عراق را آغاز كرد، در صدد است تا استراتژي جديد خود را اين بار در مقابله با تهران بيازمايد. تمركز واشنگتن بر فعاليت هاي صلح آميز هسته اي جمهوري اسلامي و طرح آن در مجامع بين المللي خارج از مسايل فني و حقوقي و صرفاً با طرح ادعاهاي بي اساس در همين راستا صورت مي گيرد. در واقع ايالات متحده با استفاده از تبليغات و جنجال آفريني در فضاي بين المللي سعي دارد تا با ابهام هسته اي، ابزار اعمال فشار سياسي و تبليغاتي عليه جمهوري اسلامي ايران را همچنان براي خود حفظ كند. براين اساس واشنگتن با اين شيوه خصمانه هر از گاهي پرونده اتمي را در كانون توجه جهاني قرار مي دهد و موجبات انحراف افكار عمومي و رسانه ها را از شكست سياست هاي كاخ سفيد در عراق و اعتراضات گسترده مردمي در آمريكا به كشته شدن سربازان آمريكايي و كشتار بي رحمانه مردم عراق فراهم مي سازد. اتهام زني آمريكا به ايران به دليل فعاليت هاي صلح آميز هسته اي اش در حالي صورت مي گيرد كه زرادخانه هاي رژيم صهيونيستي منطقه خاورميانه را به شدت تهديد مي كند و اين رژيم بدون پايبندي به موافقتنامه ها و قواعد بين المللي به گسترش زرادخانه هاي هسته اي خود مي پردازد.
به لحاظ اقتصادي نيز غرب درصدد است تا با «انحصار انرژي» به عنوان مهمترين و زيربنايي ترين عنصر پيشرفت، نبض اقتصادي و نظامي دنيا را در اختيار داشته و زمينه همه جانبه براي سلطه بر ساير كشورها را فراهم آورد. در راستاي اين استراتژي سه كشور اروپايي با چراغ سبز آمريكا بندي را در موافقتنامه پاريس گنجاندند كه براساس آن در صورت تعليق كامل غني سازي از سوي ايران، اروپا سوخت نيروگاه هاي ايران را تأمين مي كند. در واقع اين بند از توافقنامه كه نقض آشكار NPT به شمار مي رفت عملاً استقلال و امنيت ما را به چالش مي كشيد و كشورمان را در مناسبات ديپلماتيك در عرصه بين المللي كه عمده ترين هدف آن حفظ منافع ملي است، سخت آسيب پذير مي ساخت. بنابراين تحميل خواست ها و الزاماتي فراتر از چارچوب NPT استراتژي ديگر آمريكاست كه با سياسي كردن پرونده اتمي ايران آن را دنبال مي كند.
بعد ديگر اهميت سياسي كردن پرونده هسته اي ايران براي آمريكا نشان دادن شكست مذاكرات اتحاديه اروپا با جمهوري اسلامي ايران است.
آمريكا با اتخاذ ديپلماسي دلار و اعمال فشار بر مجامع بين المللي درصدد اثبات اين فرضيه است كه نمي توان آمريكا را به عنوان ابرقدرتي تأثيرگذار از معادلات سياسي جهاني حذف كرد و اتحاديه اروپا به تنهايي و بدون حمايت هاي واشنگتن قادر به حل بن بست هاي سياسي و ديپلماتيكي نيست. در واقع كشاندن پرونده هسته اي ايران به شوراي امنيت سازمان ملل شكست حيثيتي اتحاديه اروپا نيز به شمار مي رود كه آمريكا علاوه بر تحريم ايران، آن را نيز دنبال مي كند. چرا كه اتحاديه اروپا با اجتناب از به كارگيري زور و خشونت ناشي از تجربه عراق طي دو سال و نيم گذشته راه ديپلماتيك را با ايران پيش گرفت تا از يكسو مخالفت خود را با يكجانبه گرايي كاخ سفيد نشان دهد و از سوي ديگر تأثيرگذاري اين اتحاديه را بر تحولات منطقه اي و جهاني به اثبات برساند. اما ناتواني اروپا در حل مناقشه هسته اي ايران و تأثيرپذيري اين اتحاديه از آمريكا، اين وزنه مهم معادلات ديپلماتيك را ناگزير ساخت تا در ميانه راه تن به مكانيسمي بدهد كه آمريكا از مدتي پيش آن را طراحي كرده است.به هر روي ايالات متحده پرونده اتمي ايران را سياسي مي كند تا علاوه بر تحقق اهداف فوق از ظهور ايراني قدرتمند با توانمنديهاي علمي بالا در عرصه جهاني جلوگيري كند چرا كه اين مساله يكي از اهداف كليدي و سياست هاي راهبردي ايالات متحده است.
سياست تازه ايران براي حل مناقشه هسته اي
با آغاز به كار دولت جديد رويكرد جديدي از سوي دستگاه هاي ذي ربط در سياست خارجي اتخاذ شده است. گرچه اعلام شد سياست هاي هسته اي با تغيير دولت تغيير نمي كند و دولت جديد همان سياست هاي دولت خاتمي را ادامه مي دهد اما استراتژي دولتمردان جديد كه با نگاه به شرق آغاز شد نشان داد كه گرچه به سياست هاي پيش دولت گذشته پايبند است ليكن قصد دارد با به كارگيري بازيگران ديگر نظير چين، روسيه و هند راه حل هاي تازه براي حل مناقشه هسته اي كه اخيراً وارد مرحله تازه اي شده است بيابد. علي لاريجاني دبير شوراي عالي امنيت ملي كه جانشين حسن روحاني شد در نخستين سفر خود به وين مقر آژانس بين المللي انرژي اتمي رفت تا با ابتكار تازه تحرك جديدي را در ديپلماسي هسته اي ايجاد كند. او همچنين با سفر به هند و پاكستان و ديدار با مقامات اين كشورها برآن است تا حمايت دهلي و اسلام آباد را از برنامه هاي صلح آميز هسته اي كشورمان جلب و موضع مخالفان ارجاع پرونده هسته اي كشورمان به شوراي امنيت را تقويت كند. جمهوري اسلامي ايران تلاش مي كند تا با رايزني هاي ديپلماتيكي و تأكيد بر مفاهمه و گفت وگو چشم اندازي مثبت از تحولات هسته اي ايران را در اجلاس آتي شوراي حكام ترسيم كند. ايران سياست تازه گفت وگو با چين، روسيه و اعضاي غيرمتعهدها را به دنبال بن بست در مذاكره با سه كشور اروپايي در پيش گرفت؛ مذاكراتي كه به نتايج ملموس منتهي نشد و عنصر اعتماد كه اصلي ترين هدف مذاكرات دو طرف در مناقشه هسته اي به شمار مي رفت عملاً به دست نيامد و اساساً طرفين مذاكره كننده با در پيش گرفتن سياستي تازه هر كدام استراتژي متفاوتي را برگزيدند. در حالي كه جمهوري اسلامي با اتخاذ ديپلماسي فعال رويكرد تازه اي را در مواجهه با پرونده هسته اي اتخاذ كرده و عليرغم تهديدات مكرر اروپاييان و ايالات متحده همچنان بر سر تصميم خود براي دستيابي به فن آوري صلح آميز هسته اي پاي مي فشارد، اتحاديه اروپا مواضع خود را به واشنگتن نزديك تر كرده است و اگر چه بن بست مذاكرات و شكست گفت وگوهاي ايران و اتحاديه اروپا را آشكارا اعلام نمي كند، ليكن از ارجاع پرونده هسته اي ايران به شوراي امنيت حمايت مي كند. اين در حاليست كه برخي مقامات اروپايي رسماً اعلام كردند كه مخالف حمله نظامي به ايران هستند و هنوز به راه حل هاي ديپلماتيك براي حل مسئله هسته اي ايران اميدوارند.
|
|
|
ايران با از سرگيري فعاليت كارخانه UCF اصفهان با وجود تهديدات غرب نشان داد كه مصمم است از تكنولوژي هسته اي همگام با جهان برخوردار شود و به جهانيان اعلام كرد كه فعاليت خود را در چارچوب NPT انجام مي دهد و نظارت IAEA را مي پذيرد
پرونده هسته اي ايران در حالي به روزهاي سرنوشت نزديك شده كه به باور بسياري از كارشناسان ارجاع اين پرونده به شوراي امنيت سازمان ملل غرب را به هدف خود نمي رساند و تغيير عمده اي در تصميم ايران ايجاد نمي كند. آمريكا طي روزهاي اخير به دليل ناتواني در مديريت بحران در ايالت هاي جنوبي خود كه به دليل طوفان كاترينا به شدت آسيب ديد و همچنين ناكامي بوش در حل بحران عراق و شكست فاحش كاخ سفيد در مبارزه با تروريسم، آماج شديدترين انتقادها قرار گرفته است. از اين رو بوش از موقعيت مناسبي براي گشودن جبهه تازه و منازعه اي كه بخت پيروزي در آن بسيار اندك است، برخوردار نيست. چرا كه استفاده از گزينه نظامي عليه ايران مي تواند هزينه سنگيني را براي ايالات متحده داشته باشد. اين در حالي است كه بوش برخلاف جنگ عراق براي حمله به ايران از حمايت همه جانبه متحدين خود نيز برخوردار نمي باشد. پس از افزايش فشارهاي آمريكا عليه ايران، آلمان اعلام كرد از اقدام نظامي برضد ايران حمايت نخواهد كرد و انگليس نيز موضعي مشابه گرفت. روسيه نيز مخالفت خود را با ارجاع پرونده هسته اي ايران به شوراي امنيت سازمان ملل اعلام نمود. علاوه بر موانع متعدد بر سر ايالات متحده در مواجهه نظامي با ايران، افزايش توان نظامي و تسلط ايران بر شريان نفتي در تنگه هرمز و نفوذ و تأثير ايران در برقراري صلح و آرامش در عراق از جمله ملاحظاتي است كه واشنگتن را وامي دارد تا همچنان به راه هاي ديپلماتيك براي دستيابي به نتيجه قابل قبولي براي طرفين مذاكره بينديشد و قدرت ايران براي پاسخگويي به تجاوز احتمالي و همچنين پيامدهاي مخرب آن بر وضعيت آمريكا در عراق و افغانستان و بازار جهاني نفت را فراموش نكند. مسلماً تحركات جديد ديپلماتيك ايران، سفر رئيس جمهور به نيويورك و شركت در اجلاس ساليانه مجمع عمومي سازمان ملل و ارائه پيشنهادهاي تازه براي حل مسئله هسته اي ايران كه پيش تر مقامات جمهوري اسلامي وعده آن را داده بودند، نقطه عطفي در پرونده هسته اي به شمار مي رود. جمهوري اسلامي ايران تلاش دارد تا پيش از اجلاس بعدي شوراي حكام زمينه را براي مختومه شدن پرونده خود فراهم سازد. چنانچه ايران بتواند با كشاندن بازيگران ديگري از اعضاي غيرمتعهدها، چين و روسيه به حل پرونده اتمي خود در چارچوب آژانس و تداوم و تعامل با سه كشور اروپايي اقدام كند، در واقع توانسته است ضمن تأكيد بر مواضع خود مبني بر دستيابي به فن آوري صلح آميز هسته اي ديپلماسي هوشمندانه خود را با رعايت قواعد بازي در عرصه بين المللي به نمايش بگذارد. تأكيد ايران بر ادامه مذاكرات و به كارگيري راه حل هاي ديپلماتيك با سه كشور اروپايي نشان مي دهد كه تهران با اتخاذ استراتژي نگاه به شرق پيش از آنكه هدف تقابل با غرب داشته باشد، در پي افزايش قدرت چانه زني براي كسب امتياز است. امتيازي كه نه در دادوستد با سه كشور اروپايي كه در پتانسيل ساير بازيگران عرصه بين المللي نهفته است. آنچه مسلم است جمهوري اسلامي ايران، با از سرگيري فعاليت كارخانه UCF اصفهان و كوتاه نيامدن از حق خود با وجود مخالفت ها و تهديدات آمريكا و اتحاديه اروپا نشان داد كه مصمم است به دانش و فنون پيشرفته از جمله تكنولوژي هسته اي همگام با جهان برخوردار شود و به جهانيان اعلام كرد كه با شفافيت و صداقت فعاليت خود را در چارچوب NPT انجام مي دهد و نظارت IAEA را مي پذيرد.
چنين استراتژي ايران را واداشت تا يك هفته پس از ارائه گزارش البرادعي آن را صريحاً رد كند. تهران اعلام كرد كه درخواست ها و رويكردهاي غيرحقوقي گزارش را نخواهد پذيرفت و خواهان تصحيح آن و رعايت جايگاه آژانس اتمي است. طي روزهاي آينده آژانس بار ديگر تشكيل جلسه مي دهد تا موضوع پرونده هسته اي ايران را با ۳۵ عضو شوراي حكام به بحث بگذارد تا با توجه به آخرين گزارش البرادعي نسبت به آن تصميم گيري كند. ايران نيز تا كنون اعلام كرده است كماكان بر مواضع خود مبني بر استفاده صلح آميز از انرژي هسته اي اصرار دارد و حاضر است تحت نظارت هاي قانوني آژانس در چارچوب پروتكل الحاقي به فعاليت هاي خود ادامه دهد.
روزهاي آينده براي فرجام پرونده هسته اي ايران اهميت جدي دارد. ايران با انتخاب راه بي بازگشت خود در صورتي كه بتواند با تهديدات اروپايي ها مقابله كرده و به خواسته خود مبني بر استفاده صلح آميز از فناوري هسته اي برسد به نتايج روشن و موفقي مي رسد كه مي تواند الگوي ساير كشورهاي جهان در استفاده از فناوري صلح آميز هسته اي شود.
