|
به بهانه ۱۰ آذرماه روز جهاني ايدز
ايدز و تهديد سلامت جهاني
|
|
|
مريم غفاري
آمارهاي منتشر شده از سوي سازمان ملل حاكي است بيش از ۴۰ ميليون نفر در جهان به بيماري ايدز مبتلا هستند.بنابر گزارش سازمان ملل از سال ۱۹۸۰ تاكنون اين بيماري جان بيش از ۲۵ ميليون نفر را در سراسر جهان گرفته كه از اين تعداد ۵/۳ ميليون نفر در سال گذشته رخ داده است.آمارها نشان مي دهد تنها يك ميليون نفر از مجموع ۴۰ ميليون نفر مبتلا ي به اين بيماري در سراسر جهان تحت درمان قرار مي گيرند.در ايران نيز بنابر آخرين آمارهاي رسمي تعداد مبتلايان به ايدز ۱۲ هزار نفر است اما آمارهاي غيررسمي تعداد مبتلايان به اين بيماري را در ايران ۱۰۰ هزار نفر برآورد مي كند.مشكل دستيابي به آمار دقيق بيماران ايدز در ايران از آنجا ناشي مي شود كه در كشور ما ابتلا _ اين بيماري «تابو» تلقي مي شود و با هاله اي از شرم و منع هاي اخلاقي و فرهنگي همراه است كه اين موضوع مانع از اعلام بيماري از سوي افراد شده و همين مساله منجر به پنهان ماندن بيماري، طي نشدن پروسه درمان و در نتيجه شيوع سريع آن مي شود.در مقاله زير آسيب ها و عوارض ايدز تشريح شده است. با اميد به تدوين اجراي هر چه سريعتر برنامه ملي مبارزه با ايدز در كشورمان اين مقاله را با هم مي خوانيم.
بيماري ايدز در مكان هايي كه نظام هاي سلامت ضعيف قادر به ارايه خدمات نيستند به سرعت درحال گسترش است و به اين ترتيب مساله ويروس نقص ايمني انساني ايدز، مسايلي را در حيطه حقوق بشر به خصوص درباره حق برخورداري از سلامت به پيش مي كشد كه پرداختن به آن از فوريت برخوردار است.حال بايد ديد كه جامعه بين المللي تا چه حد با اين تهديد جديد عليه سلامت جهاني، برخورد مناسبي داشته است؟ علي رغم دستاوردهاي علمي قابل ملاحظه (ابداع روش هاي تشخيص كم هزينه قبل از نيمه اول دهه ۱۹۸۰ ،شناسايي توالي كل ژنوم ويروس نقص ايمني انساني كمتر از ۱۵ سال بعد و پيدايش درمان هاي ضد رتروويروس اثربخش تا سال ۱۹۹۵) انتشار اين ويروس همچنان ادامه داشته است.
در تمام نقاط جهان، ويروس نقص ايمني انساني از طريق مكانيسم هاي نسبتا محدودي منتقل مي شود.
اين ويروس يكي از رتو ويروس منتقله از راه خون است و از طريق تماس جنسي، تزريق خون آلوده، مصرف موادمخدر به صورت تزريقي، عدم رعايت آن چه كه هم اكنون در محافل پزشكي تحت نام «احتياط هاي عمومي» شناخته مي شود و از مادر به كودك طي بارداري، زايمان و شيردهي منتقل مي شود.
همه گيرشناسي ويروس نقص ايمني انساني، تغييرات پوياي اين خطر، آموزنده است. اما همه گيرشناسي تنها بخشي از شرح ماجرا را بيان مي كند. بيماري كه چنين تاثير نامطلوبي بر اميد به زندگي مي گذارد افزون بر هزينه سنگين مستقيم انساني، آثار بسيار مخربي بر بافت جوامعي وارد مي نمايد كه هم اكنون زير بار سنگين بيماري ها دست و پا مي زنند. اما اين ماجرا ابعاد گسترده تري دارد به طوري كه اندازه گيري تمام آنها توسط اقتصاددانان مقدور نيست.ساير دانشمندان علوم اجتماعي درپي گسترش دامنه تحليل هاي خود در رابطه با پيامدهاي سوء ناشي از بيماري بر زنجيره اي از وقايع و فرآيندهاي مختلف هستند. به عنوان مثال، پيامدهاي اجتماعي حاصل از ميليون ها كودك يتيم شده در اثر ايدز چيست؟
ضايعات اجتماعي ناشي از ايدز
در اوايل بروز اپيدمي ايدز، تصور مي شد كه اين بيماري مخصوص كشورهاي غربي است، ولي با انتشار سريع آن در آفريقا و آمريكاي جنوبي و بالاخره آسيا مشخص شد كه بيماري ايدز نژاد، مرز، كشور، جنس و سن نمي شناسد و هيچ كس در امان نخواهد بود.
دكتر كيانوش كمالي، متخصص بيماري هاي عفوني و كارشناس اداره ايدز وزارت بهداشت در گفت وگو با همشهري در اين رابطه مي گويد: مسايل اجتماعي _ اقتصادي ناشي از ايدز فراتر از تصور است، زيرا درحالي كه اكثر بيماري هاي عفوني، جان كودكان، نوجوانان و يا پيران را به مخاطره مي اندازد، بيماري ايدز به ويژه جوان ها و بالغين ميان سال را از پاي درمي آورد. بديهي است كه مرگ اين لايه ها باعث تخريب نظام هاي اجتماعي و اقتصادي شده و توسعه و امنيت كشورها را به طور جدي به مخاطره مي افكند.
بدين گونه، بشريت اكنون با بزرگترين و جدي ترين همه گيري در تاريخ خود روبه روست و به علت رشد بي وقفه وسيع اين بيماري در طي ۲۰ سال گذشته، ديگر نمي توان هيچ فرصت و امكاني را براي مبارزه با اين بيماري و عوارض اجتماعي _ اقتصادي آن از دست داد و درواقع مبارزه با ايدز يك تعهد اجتماعي است.
ما مي دانيم كه آغاز دوران نوجواني يعني از سنين ۱۰ تا ۱۴ سالگي، دوراني است كه الگوهاي پايدار رفتار سالم _ ازجمله به تعويق انداختن آغاز فعاليت جنسي كه مي تواند گسترش عفونت HIV يا بيماري ايدز را فرو نشاند، شكل مي گيرد. شكل دادن الگوهاي سالم از آغاز دوران نوجواني، بسيار آسانتر از تغييردادن الگوهاي رفتاري مخاطره آميزي است كه پيش از اين شكل گرفته است.
اگر جوانان به طور خاص در اولويت قرار گيرند، در آينده مسير اين بيماري همه گير تغيير خواهد يافت.
تغييردادن انتظارات و الگوهاي رفتاري، نتايج و منافعي ماندگار، خواه در پيشگيري از ابتلا به عفونت HIV، خواه در غلبه بر ننگ ناشي از ابتلا به اين ويروس دربر خواهد داشت.
وي مي گويد، چالشي كه پيش روي ماست عبارتست از ترويج دادن برنامه هاي ثمربخشي كه بتواند جوانان را در كليه جنبه هاي واكنش نشان دادن به HIV/Aids درگير نمايند.
دكتر كمالي درخصوص مساله انگ اجتماعي بيماري ايدز مي گويد: ايدز بلاي جامعه معاصر است و در همه كشورهاي جهان، در گروه هاي سني متفاوت، نژادهاي مختلف و در هر دو جنس مشاهده مي شود. ايدز تنها يك مشكل بهداشتي نيست، بلكه يك مشكل اجتماعي _ فرهنگي است. بيماران مبتلا به ايدز بي نهايت آسيب پذيرند. به علت پيش داوري و ترس از سرايت بيماري، اين بيماران درمورد انتخاب مسكن، شغل، مراقبت هاي بهداشتي و حمايت عمومي مورد تبعيض قرار مي گيرند. رفتارهاي نامناسب و تحقيرآميز موجب انزواي بيمار گشته، فرصت آموزش را از وي مي گيرد. وحشت مرگ، وحشت طرد و تنهايي و انگ اجتماعي، اخراج كارگران مبتلا و بدنامي از طرف دوستان و خانواده سبب مي شود افرادي كه گمان مي كنند ممكن است آلوده باشند، وضعيت خودشان را تا جايي كه مقدور است مخفي نگه دارند كه اين خود موجب گسترش آلودگي است.
آسيب هاي ايدز بر جمعيت جهان
تحقيق جامع سازمان ملل با اشاره به آسيب هاي ويرانگر ايدز بر روي توسعه انساني تاكيد كرده است: اغلب تحقيق ها بيانگر آن است كه اين كشورها به طور متوسط بين يك تا دو درصد از رشد اقتصادي سالانه خود را از دست مي دهند، اما اين بيماري همچنين زيان هايي را بر درآمد بخش دولتي زده و به طور متوسط قابليت آن را براي پاسخگويي موثر به پيشرفت موردنظر اجلاس سران گروه هشت (اهداف توسعه _ كاهش فقر در جهان به نصف تا سال ۲۰۱۵) كاهش مي دهد.
آسيب هاي اين بيماري به ويژه بر روي زنان و دختران قابل ملاحظه است. اغلب زنان در كشورهايي كه اين بيماري در آن شايع است با اوضاع نامساعد اقتصادي، حقوقي، فرهنگي و اجتماعي روبه رو هستند كه اين امر ضربه پذيري آنان را در قبال اين بيماري افزايش مي دهد. در بسياري از كشورها زنان مراقب، توليدكننده و سرپرست زندگي خانوار هستند. اين به مفهوم آن است كه آنان بيشترين سنگيني بار بيماري ايدز را تحمل مي كنند. خانواده ها ممكن است دختران جوان را از مدارس براي مراقبت از اعضاي بيمار خانوار خارج سازند. زنان مسن تري كه از كودكان بالغ مبتلا به بيماري ايدز مراقبت مي كنند، خود بيمار مي شوند. زنان جواني كه همسرانشان را بر اثر ابتلاي به ايدز از دست مي دهند، ممكن است اراضي كشاورزي آنها و اموال آنها را پس از مرگ (اعم از اين كه موروثي باشد يا نباشد) از دست بدهند.
تحقيق جامع سازمان ملل حاكي از آن است كه كشورهاي جمعيت جهان (چين و هند) با جمعيتي معادل ۲ ميليارد و ۲۵۰ ميليون نفر در اين قاره واقع شده است.
ميزان ابتلاي به ويروس ايدز در اين دو كشور بسيار كم است: در چين يك دهم درصد و در هند بين ۴ دهم درصد تا ۳/۱ درصد. اما نگاهي دقيق تر فاش مي سازد كه در هر دو كشور به طور جدي در تعدادي از ايالت ها و مناطق مشكلات جدي وجود دارد. در چين درصورتي كه اقدام موثري اتخاذ نشود، ممكن است تا سال ۲۰۱۰ ده ميليون نفر به بيماري ايدز مبتلا شوند. اين ويروس هم اكنون به تمامي ۳۱ ايالت اين كشور، مناطق خودگردان و شهرداري اين كشور سرايت كرده است، با اين حال هر منطقه اي الگوي متمايز شيوع اين بيماري را دارد. در برخي از ايالت ها تزريق موادمخدر از سوي استفاده كنندگان، ويروس ايدز را گسترش مي دهد. در ميان استفاده كنندگان از موادمخدر تزريقي شيوع اچ.آي.وي بين ۳۵ تا ۸۰ درصد در شين جيانگ و ۲۰ درصد در گوانگ دونگ است. اين تحقيق اضافه كرده است: هند بزرگترين ميزان مبتلايان به ويروس ايدز را در جهان (پس از آفريقاي جنوبي) دارد و در اين كشور ۶/۴ ميليون نفر در سال ۲۰۲۰ به بيماري ايدز مبتلا بودند. ميزان ابتلاي به ويروس ايدز در ميان معتاداني كه از ابزار تزريق سترون (استريل) نشده استفاده مي كنند، ۶۰ تا ۷۵ درصد است.
آموزش، مهمترين استراتژي كنترل بيماري
دكتر كمالي، مهمترين استراتژي در كنترل بيماري ايدز را، آموزش ذكر مي كند و معتقد است: ايدز بيماري قابل پيشگيري است و اكنون زماني است كه با فعاليت مشترك، امكانات موجود را بسط و توسعه دهيم تا چگونگي پيش گيري از HIV و ديگر بيماري هاي مقاربتي (STD) اروشن شود. همچنين به آنها آموزش دهيم تا آگاهي خود را به همگنان خود منتقل نمايند. خوشبختانه اخيرا دستگاه ها و نهادهاي رسمي آموزش برنامه هايي را براي بهداشت جنسي و پيشگيري از ايدز در دبيرستان ها تدارك ديده اند، اما مديران برخي از رسانه ها و مطبوعات هنوز با نوعي احتياط سعي در كم گويي و پنهان كردن مساله دارند و اين مي تواند به سياست افزايش اطلاعات و جامعه جوان ما لطمه بزند.
وي معتقد است، آموزش مي تواند توده اي باشد كه از طريق رسانه ها و مطبوعات يا آموزش به گروه هاي در معرض خطر باشد. ازنظر من آموزش توده مردم از همه مهمتر است. قشر جوان ازنظر ما خيلي مهم هستند چون از لحاظ سني وارد فاز تجربه رفتارهاي جنسي مي شوند و رفتار در آنجا شكل مي گيرد يعني فرد ۴۰ ساله اي كه رفتار غلط دارد خيلي سخت است رفتارش را عوض كنيم ولي تشويق و آموزش به يك جوان به رفتار درست راحت است. از اين بابت آموزش عمومي بهتر از هر برنامه ديگري است.
عدالت در پيشگيري از ايدز
دو دهه نخست از ظهور ويروس نقص ايمني انساني، به ميزان زيادي بهترين راه هاي پيشگيري و كاستن از درد و رنج ناشي از آلودگي به ويروس نقص ايمني انساني را مشخص كرده است. موفقيت هاي بزرگ و كوچكي قابل ذكر است اما شكست هاي مستندي نيز روي داده است كه درس هاي مهمي به ما آموخته اند. گرايش هاي جديدي درحال ظهور هستند. تفاوت هاي محلي مهمي وجود دارد كه تعميم گسترده به همه گيري جهاني ايدز را شديدا زيانبار مي كند. آنچه كه در شرايط كنوني مي توان به صورت مستند بيان نمود، مجموعه از زيرشاخه هاي مرتبط با همه گيري است. هريك از اين زيرشاخه ها نيازمند مجموعه اي متفاوت از مداخلات هستند. خوشبختانه تجارب به دست آمده طي ۲۰ سال گذشته، راهنمايي مناسبي براي افرادي كه خواستار معكوس نمودن اين روندها هستند، فراهم مي نمايند.
يكي از مهمترين درس هاي فراگرفته شده از سال هاي اخير عبارت است از نياز به ادغام پيشگيري و مراقبت از ايدز. عدالت در پيشگيري از ايدز مستلزم ارايه اطلاعات صحيح و مناسب از نظر فرهنگي (همراه با توزيع ابزارهاي پيشگيري موجود) به افرادي است كه در معرض بيشترين خطر عفونت ويروس نقص ايمني انساني قرار دارند (در هر جايي كه زندگي مي كنند.) سازمان جهاني بهداشت، پيشگيري فراگير و عادلانه را به عنوان اصل بنيادي فعاليت هاي خود در زمينه ايدز مدنظر قرارداده است. در شرايطي كه برخي از مطالعات بر نياز تلاش هاي مستمر در ترويج روابط جنسي سالم و روش هاي طبابت مناسب تاكيد مي ورزند، هيچ داده اي براي تاييد اين ادعا كه در مكان هاي فقير ازنظر منابع كه ويروس نقص ايمني انساني بيشترين ضايعات خود را تحميل مي نمايد، افزايش دسترسي به مراقبت از ايدز مانع از اقدامات پيشگيرانه خواهد شد، وجود ندارد.
از سوي ديگر، ارتقاي مراقبت مي تواند مستقيما از چند راه سبب تقويت روش هاي پيشگيري گردد. اين راهها عبارتند از: افزايش تقاضا براي مشاوره و آموزش داوطلبانه، كاستن از انگ بيماري و ترويج آزادي بيشتر در بحث هاي مربوط به ويروس نقص ايمني انساني، ايدز در جامعه و كمك به حفظ كانون سالم خانواده و پايداري آن ازنظر اقتصادي و به اين ترتيب، كندنمودن روند رشد جمعيت هاي در معرض خطر مانند روسپي ها و...
چه چيز مسوول جدايي فاحش بين پيشگيري از ايدز و مراقبت هاي درماني از آن به حدي شده است كه در كشورهاي درحال توسعه اكثر مبتلايان به ويروس نقص ايمني انساني دسترسي مناسبي به مراقبت هاي پزشكي ندارند؟ اين مطلب كه ساخت درمان ضد رتروويروسي اثربخش براي ايدز، تنها ۱۵ سال به طول انجاميده است، ازنظر عده اي يك موفقيت تلقي مي شود، اما با درنظرگرفتن دهها ميليون نفري كه در اثر ايدز جان باخته اند، بايد پذيرفت كه اين پيروزي بسيار دير حاصل شده است. اما اين حقيقت كه پيش از فراهم شدن درمان اثربخش، مطالب بسياري درمورد ويروس نقص ايمني انساني و روش هاي انتقال آن مشخص شده بود، در ايجاد فاصله بين پيشگيري و مراقبت از ايدز (هم در كشورهاي ثروتمند و هم در كشورهاي فقير) دخيل بوده است. در استراليا، اروپا و ايالات متحده، پيشگيري و مقوله پيشگيري از آلودگي و مراقبت درماني از افراد آلوده به ويروس نقص ايمني انساني حيطه هايي كاملا جدا هستند. در كشورهاي ثروتمند پيشگيري از آلودگي ويروس نقص ايمني انساني، معمولا در درمانگاه هاي ارايه كننده مراقبت هاي درماني ايدز روي نمي دهد. با اين حال در بسياري از كشورهاي فقير، در درمانگاه ها تنها خدمات پيشگيري صورت مي گيرد و عموما كاري درمورد مراقبت هاي درماني انجام نمي شود.
نتايج حاصل از اين جدايي، نامطلوب بوده است. اگرچه موفقيت هاي قابل ملاحظه اي روي داده، اما دستاوردهاي آنها توزيع متوازني نداشته است. علي رغم افت چشمگير در ميزان هاي مرگ و مير تعديل شده ازنظر سن در ميان برخي مبتلايان به ايدز، در كشورهاي درگير هنوز همه گيري ها در بعضي زيرگروه هاي جمعيتي ادامه داشته يا رو به افزايش است. ميزان انتقال ويروس نقص ايمني انساني مانند هر بيماري ديگر براساس وضعيت اجتماعي، متغير است.
در مكان هايي كه انتقال و يروس نقص ايمني انساني در آنها ارتباط بسيار نزديكتري با مصرف مواد به صورت تزريقي دارد، ثابت شده است كه راهبردهاي مبتني بر كاهش زيان (به عنوان مثال، فراهم ساختن تجهيزات تميز براي تزريق و نيز درمان كافي براي وابستگي دارويي) اثربخش هستند. اما در تمام مكان هاي مورد مطالعه، جدايي بين پيشگيري و درمان (كه عمدتا در كشورهاي بسيار فقير كه تعداد اندكي از افراد نيازمند درمان تحت پوشش مراقبت درماني قرار دارند) سبب شده است تا واكنش نسبت به اين بيماري بي اثر گردد و انگ اجتماعي ناشي از آن شدت يابد.
ادغام برنامه هاي پيشگيري و مراقبت درماني از عفونت ويروس نقص ايمني انساني، يكي از مضامين مكرر و متحدكننده تلاش هاي سازمان جهاني بهداشت است هرچند تنوع زيادي در زيرشاخه هاي اين همه گيري به چشم مي خورد، در مكان هايي كه به ويروس نقص ايمني انساني (ايدز) به عنوان يك مساله اختصاصي نگاه نمي شود، بلكه از منظر يك مساله عمومي مدنظر قرار مي گيرد، با اتخاذ يك سياست عمومي مناسب مي توان از عفونت هاي جديد پيشگيري كرد و همچنين، مرگ را در ميان افرادي كه از قبل دچار ويروس نقص ايمني انساني شده اند، به تاخير انداخت.
مسلما براي آنكه جدايي بين پيشگيري و مراقبت از ميان برود، كارهاي بسياري بايد انجام شود، پزشكان بايد تضمين كنند كه مهارت هاي منحصر به فرد آنها به طور مطلوب براي فايده رساني به بيماران به كار مي رود و فعالان اجتماعي بايد از مشاركت بسيار مهم خود در زمينه پيشگيري، حمايت، آموزش و حمايت از مبتلايان دريغ نكنند.
|
