همه ما براي آن كه ديگري سخنمان را بشنود، باور كند، بپذيرد و يا رد كرده و به بحث و گفت وگو با ما بنشيند نيازمند كلامي شيوا و روشي مناسب براي بيان احساسات، عقايد و تفكرات مان هستيم؛ شيوه و كلامي كه نه تنها ويژه ما است بلكه با احساسات، عواطف و عقايد طرف مقابل نيز همخواني دارد، كه اگر جز اين باشد، برقراري ارتباط ناممكن است...
آموزش نيز نوعي برقراري ارتباط ميان آموزگار و دانش آموز است و تا زماني كه ارتباطي منطقي چه از جهت كلامي و چه از جهت منطقي بين آموزگار و دانش آموز برقرار نشود، فرايند آموزش و آموختن محال و غيرممكن بوده و بي ترديد به شكست مي انجامد.آن چه در پي مي آيد، شيوه هاي جديد آموزشي به منظور برقراري ارتباط بيشتر و بهتر ميان آموزگار و دانش آموز است؛ اين شيوه ها اكنون يكي از رايج ترين شيوه هاي آموزشي در كشورهاي اروپايي و آمريكا است.
روانشناسان معتقدند آن چه كودك را به فراگيري بيشتر و بهتر تشويق مي كند، اشتياق او براي حضور در كلاس درس و اطمينان از آزادي عمل در حين فراگيري است، به اين معني كه دانش آموز حضور فعال در كلاس را نوعي آزادي تلقي كرده و اين آزادي او را براي حضور در كلاس مشتاق مي كند.
پژوهشگران مركز مطالعات آموزشي يونيسف (Unicef) با مطالعه برروي شيوه هاي مختلف آموزشي دريافتند بهترين شيوه هاي آموزشي كه مي تواند به نحو مؤثري ارتباط بين آموزگار، دانش آموز و مباحث درسي را تداوم بخشد عبارت است از: آموزش گروهي، آموزش مستقيم، آموزش مستقل يا غيروابسته و آموزش تركيبي يا مختلط.
انتخاب هريك از اين شيوه ها بسته به استقبال دانش آموزان و توانايي اجراي صحيح برنامه آموزشي توسط آموزگاران داشته و بهترين ملاك براي تشخيص شكست يا پيروزي طرح، راندمان كاري و فراگيري دانش آموزان است.
الف: آموزش گروهي
با گروه بندي فراگيران به گروه هاي كوچك، برقراري ارتباط بين افراد يك گروه و ارتباط آنها با آموزگار بهتر و دقيق بوده و امكان فراگيري دقيق آموزه ها ميسر مي شود.
تشريك مساعي و كنترل دقيق عملكرد هر دانش آموز توسط اعضاي هر گروه، تسريع فعاليت ها را به دنبال داشته و از سردرگمي و كلافگي دانش آموزان و آموزگار به طرز چشمگيري مي كاهد.
در آموزش به شيوه گروهي نتايج مطلوبي به اين شرح حاصل مي شد:
- فراگيران با توانايي هاي متفاوت آموزشي در يك گروه قرار مي گيرند كه به اين ترتيب مشاركت، فعاليت و دستيابي به هدف با تبادل اطلاعات و سرپرستي يك نفر در هر گروه انجام مي گيرد. به جهت تفاوت در استعدادها و توانايي هاي دانش آموزان در هر گروه، هر شخص مي تواند از استعداد و توانايي خود در جهت پيشبرد اهداف گروه استفاده كند. به طور مثال فردي كه از جهت نوشتن يا خواندن سرامد افراد گروه است مي تواند در اين زمينه، گروه را به موفقيت رسانده و فعاليت گروه را هدفمند سازد.
- فراگيران با توانايي هاي مشابه مي توانند در يك گروه جاي بگيرند؛ به اين ترتيب هر گروه با تمركز بر فعاليتي كه آموزگار به عهده آنها گذاشته، توانايي هاي خود را نشان داده و مي توانند با تبادل نظر با ساير گروه ها به نتيجه مطلوب دست يابند. به طور مثال هر گروه مي تواند با مطالعه يك داستان در زنگ انشاء به مفاهيم جديدي دست يافته و نكات تازه را در اختيار كلاس قرار دهد. به تازگي در كشورهاي اروپايي از شيوه اختلاط دانش آموزان پايه هاي مختلف آموزشي بهره مي برند؛ در اين شيوه دانش آموزان مقاطع بالاتر كه در يك گروه قرار مي گيرند، نكات تازه اي را به دانش آموزان مقاطع پايين تر كه در گروه ديگري جاي مي گيرند، مي آموزند.
- دانش آموزان با علايق مشابه مي توانند در يك گروه قرار گرفته و با يكديگر فعاليت كنند. اين شيوه گروه بندي به ويژه در دروس عملي بسيار مفيد است. به طور مثال در درس جغرافي علاقه مندان به پژوهش در زمينه آفريقاي جنوبي مي توانند در يك گروه جاي گرفته و فعاليت عملي درس جغرافي را انجام بدهند.
- با گروه بندي دانش آموزان رهبري و هدايت دانش آموزان براي آموزش آسان تر و دقيق تر صورت مي گيرد. با اين شيوه هر دانش آموز فرصت ابراز وجود، ارائه نظر و... داشته و دانش آموز به صورت مؤثر و كارا مفاهيم درسي را مي آموزد. از سوي ديگر دانش آموز مي تواند در حين فعاليت گروهي به تجربه هاي جديدي نيز دست يابد.
روانشناسان معتقدند فعاليت گروهي قدرت تجزيه و تحليل دانش آموز را نيز تقويت مي كند.
ب: آموزش مستقيم
آموزش مستقيم نيز يكي ديگر از شيوه هاي آموزشي مفيد و كارا است. در اين شيوه آموزگار به عملكرد دانش آموزان در گروه هاي بزرگ تر نظارت دارد. براي اجراي بهتر اين شيوه آموزشي به اين نكات توجه كنيد:
- آموزگار با ارائه مطلبي جديد در كلاس به صورت كلي، ذهن دانش آموز را به سوي موضوع جديد سوق داده و بحث را به صورت گروهي در كلاس مطرح و دنبال مي كند. به دنبال طرح مسأله دانش آموزان نظرات خود را بيان مي كنند و بحث آغاز مي شود؛ مي توان براي نتيجه گيري بهتر دانش آموزان را گروه بندي كرد تا پس از شروع بحث با تمركز بيشتر موضوع دنبال شود.
- آموزگار با طرح پرسش با گره افكني و به چالش كشاندن ذهن دانش آموزان، آنها را براي ورود به بحث آماده مي كند. به طور مثال براي درگير كردن ذهن دانش آموزان با مبحث جديد درس علوم پرسشي را مطرح كرده و مسأله را با دانش آموزان به بحث مي كشاند. طرح معما نيز روش مناسبي براي شروع بحث است.
- بحث و تبادل نظر درباره موضوع ها، شيوه اي براي ارزيابي آموزه هاي قبلي و غناي اطلاعاتي دانش آموزان است. به عبارتي دانش آموزان با بحث و گفت وگو به آموزه هاي پيشين خود مراجعه كرده و آنها را بار ديگر مرور مي كنند.
- آموزش مستقيم شيوه اي براي حضور فعال دانش آموزان و جلوگيري از خود محوري آموزگار است.
پژوهشگران معتقدند شيوه آموزشي خنثي يا خود محوري آموزگار در كلاس، ناكارآمدترين شيوه آموزشي است؛ چرا كه ذهن دانش آموز به هيچ وجه فعال نشده و فرصتي براي شكوفايي ذهن و تصحيح اشتباهات احتمالي جاي گرفته در ذهن ندارد. دانش آموز زماني به خوبي مطالب درسي را فرا مي گيرد كه در فعاليت گروهي و يا بحث و گفت وگو شركت كرده و ذهن خود را فعال كند.
ج: آموزش مستقل يا غيروابسته
فراگيري مستقل و غيروابسته يكي از نشانه هاي بلوغ فكري دانش آموزان و نشان دهنده انگيزه آنها براي آموزش به شيوه اي نو، با تمركز بر شيوه هاي آموزشي جديد و استفاده از منابع اطلاعاتي جديد در آموزش و فراگيري مفاهيم درسي است.
آموزش مستقل به معناي فراگيري مطالب جديد از كتاب هاي غيردرسي، نوشتن مطالب جديد و يادداشت برداري از آموزه ها و عكس برداري و يا نقاشي كردن از مفاهيم آموخته شده است.
دانش آموز ممكن است با تمركز بر يكي از دروسي كه به آنها علاقه بيشتري دارد، شيوه هايي چون: تمرين هاي فوق برنامه، پژوهش، جمع آوري اطلاعات، تهيه گزارش و... را خود به خود انتخاب كرده و با راهنمايي آموزگار، اطلاعات خود را در باره موضوع مورد علاقه اش تكميل كند.
در بسياري از مدارس ابتدايي اروپا، آموزگار با انتخاب زمان مناسبي موسوم به «زمان انتخاب» در برنامه هفتگي دانش آموز، فرصت مطالعه آزاد را براي او فراهم مي كند تا دانش آموز در اين فرصت مشخص، علايق خود را با طراحي ماكت (مدل)، نقاشي، فعاليت هاي پژوهشي، بازديدهاي علمي و... دنبال كرده و تكميل كند و در پايان هر ماه دانش آموز شرح كاملي از فعاليت ها، پيشرفت ها، مشكلات و... خود را به صورت كتبي به آموزگار ارائه مي كند تا آموزگار به نقاط ضعف و قوت دانش آموز دست يافته و دانش آموز را براي دستيابي به هدف ياري كند.
براي دستيابي به نتايج بهتر در شيوه آموزش مستقل به اين نكات توجه كنيد:
- محيطي را براي آموزش فراهم كنيد كه به برانگيخته شدن حس كنجكاوي دانش آموزان كمك كند.
- با جمع آوري منابع اطلاعاتي و يا تجهيزات كمك آموزشي در دسترس ترين مكان ممكن چون كلاس درس، كتابخانه مدرسه، آزمايشگاه و... دانش آموزان را به پژوهش تشويق كنيد. در دسترس بودن منابع اطلاعاتي چون انواع دايره المعارف ها، بازي ها و سرگرمي هاي علمي، كتب كمك آموزشي و... راهي براي تحريك ذهن كنجكاو كودك به سوي تحقيق و پژوهش است.
- راهي براي برقراري ارتباط بين آموزه هاي قبلي و جديد دانش آموزان فراهم كنيد.
- فعاليت ها و پژوهش هاي فوق برنامه را همسو با مباحث درسي انتخاب كنيد.
- كليه مهارت هايي كه فراگيران را براي آموزش مستقل و انفرادي آماده و آزموده مي كند زمينه ساز حضور آنها در جمع و فعاليت هاي گروهي است.
د: آموزش تركيبي يا مختلط
شيوه آموزشي تركيبي، شيوه اي شامل مجموع شيوه هاي آموزشي پيشين با تمركز با نياز فراگيران به نوع آموزش است. به اين معني كه گاه نياز است تا براي آموزش بهتر دو يا سه شيوه آموزشي اتخاذ شود تا آموزش به بهترين شيوه صورت گيرد.
براي آن كه از اين شيوه به نحو احسن استفاده كنيد، ابتدا به اين پرسش ها در ذهن خود پاسخ دهيد؛
- كدام يك از شيوه هاي آموزشي براي شروع، ادامه و خاتمه كلاس درس كارآمد است؟
- سطح فراگيري دانش آموزان در چه سطحي بوده و براي آموزش به كدام شيوه نياز دارند؟
- استفاده از چه نوع وسايل و تجهيزات كمك آموزشي براي آموزش مفاهيم درسي مورد نياز بوده و پاسخگوي نياز دانش آموزان است؟
- فراگيران با چه شيوه اي درگير نكات درسي شده و به فراگيري مباحث درسي علاقه مند مي شوند؟
- چه شيوه اي مي تواند شيريني و لذت ابتداي بحث را تداوم بخشيده و ذهن فراگيران را به كنكاش وادارد؟ پس از پاسخ به اين پرسش ها، طرح آموزشي يا طرح هاي آموزشي را در ذهن خود انتخاب كرده و به مرحله اجرا گذاريد. گاه لازم است ابتداي بحث را به يك شيوه آغاز كرده و براي تداوم بحث از شيوه هاي ديگر استفاده كنيد.
و كلام پاياني؛ پژوهشگران معتقدند انتخاب شيوه صحيح و مطابق با نيازهاي ذهني- آموزشي دانش آموزان مهم ترين نكته در آموزش صحيح و علاقه مند كردن دانش آموزان به فراگيري و تداوم فراگيري آموزه ها است.
ترجمه: مهتاب صفرزاده خسروشاهي
منبعhttp: // www. Unicef.org :