Hamshahri Newspaper

جوادنصرتي
دوقلوها پديده  اي بسيار عادي، ولي پيچيده در طبيعت هستند؛ دو نفر دقيقا شبيه به هم كه به راحتي از سوي جامعه پذيرفته مي  شوند. حالا تصور كنيد به جاي دو نفر، 2 هزار نفر آدم شبيه به هم در يك جامعه وجود داشته باشند، آن موقع چطور اين تعداد انسان مشابه را تحمل مي  كنيد. علم شبيه  سازي، علمي است كه ظرفيت چنين كاري را دارد و اگر صاحبان قدرت از آن در راستاي اهداف بعيد استفاده كنند، مي  توانند روزي 10 هزار نسخه از يك نفر را توليد كرده و آنها را از يك تا 10هزار نامگذاري كنند. فاجعه است، اما دست  يافتني، از اين رو آشنايي با شبيه  سازي چندان هم بي  مورد به نظر نمي  رسد.
شبيه  سازي يا همان كلونينگ، بزرگ ترين اتفاق علمي دهه 90 ميلادي به شمار مي  رود كه به لطف فيلم ژوراسيك  پارك با اقبال عمومي هم مواجه شد. پس از آن، انتظارات مردم از اين شاخه علم ژنتيك بي  هيچ پشتوانه  اي بدون دليل بالا رفت. مردم ديدند كه در فيلم ژوراسيك پارك، دانشمندان با استفاده از DNA مگس  هايي كه ميليون  ها سال پيش دايناسورها را نيش زده بودند، دوباره دايناسورها را شبيه  سازي كردند. اين سوژه سينمايي باوري را براي مردم به وجود آورد كه حالا كه دايناسورهاي ميليون  ها سال پيش، از طريق DNA حشرات بازسازي شده  اند، بازسازي حيوانات و سازه  هاي زيستي كه مثلا 30 سال پيش منقرض شده  اند، مثل آب خوردن است. دالي گوسفنده ، گوسفند شبيه  سازي هم مزيد بر علت شد تا مردم يكباره از دانشمندان ژنتيك بخواهند يك انسان شبيه  سازي شده از كلاه جادوگري شان بيرون آورند، اما اكران ژوراسيك  پارك، آغاز تاريخ شبيه  سازي به شمار نمي  رود. آغاز داستان شبيه  سازي به اوايل قرن بيستم بازمي  گردد؛ جايي كه آدولف ادوارد دريش، تخم يك جانور دريايي را به دو تكه جداگانه تقسيم كرد و آنها را جداگانه رشد داد. در آن زمان خود آدولف هم نمي  دانست كه اين عمل او پايه  گذار علم شبيه  سازي است. پس از او اتفاقات بسيار زياد و مهمي در اين زمينه اتفاق افتاد كه مهمترين آنها كه باعث ايجاد جهش بزرگي در شبيه  سازي شد، شبيه  سازي دالي گوسفنده در اسكاتلند بود.
شبيه  سازي چيست؟
شبيه  سازي به بيان مختصر، خلق يك ارگان زيستي است كه دقيقا كپي ژنتيك ارگان ديگري باشد. اين بدان معناست كه كوچكترين ساختارهاي ژنتيك دو ارگان بايد دقيقا مشابه هم باشند. براي اين منظور در حال حاضر دو روش درجهان وجود دارد:
۱ جفت  سازي مصنوعي جنيني: اين روش از لحاظ فني در سطح پاييني قرار دارد. همان  طور كه از اسم آن برمي  آيد، اين فن  آوري در واقع تقليدي از روش طبيعي توليد جفت  هاي شناسايي است. اين كار در طبيعت در سلول تخم اتفاق مي  افتد و در نهايت دو ساختار زيستي كه از لحاظ ساختار ژنتيك كاملا مشابه هستند، پديد مي  آيد. جفت  سازي مصنوعي جنيني هم درواقع انجام همين كار در بيرون از بدن مادر و در آزمايشگاه است.
۲ - انتقال هسته سلول: انتقال هسته سلول، شيوه متفاوتي نسبت به جفت  سازي مصنوعي جنيني است، اما با اين حال نتيجه هم در اين روش يكي است؛ كلون يا كپي ژنتيك دقيق از يك سلول. اين روش همان روشي است كه با آن دالي گوسفنده خلق شد. روش خلق دالي به اين صورت بود: دانشمندان ابتدا يك سلول از يك گوسفند ماده را ايزوله كردند. سپس هسته آن را به سلولي كه هسته آن قبلا از آن جدا شده بود، منتقل كردند. پس از انجام يكسري واكنش شيميايي، اين هسته توسط سلول پذيرفته شد و بعدا مراحل طبيعي توليد جنين در آن آغاز شد. خلق دالي در علم ژنتيك نقطه عطفي به شمار مي  رود، چون دالي اولين پستانداري به شمار مي  رود كه بيرون از شكم مادر مراحل رشد جنيني را سپري كرده است.
چرا شبيه  سازي مي  كنيم؟
از چند سال پيش دانشمندان با پشتوانه محكم علمي اعلام مي  كنند ما در آينده هرچيز را كه بخواهيم شبيه  سازي مي  كنيم، از قورباغه گرفته تا ميمون و از ميمون گرفته احتمالا انسان در آينده  اي نه چندان نزديك، اما سئوال مهم آن است كه اصلا چرا بايد انسان شبيه  سازي كند؟ جواب  هاي غيرعلمي در اين مورد بسيار زياد است، اما دانشمندان چند دليل براي آن اعلام مي  كنند كه در اينجا مختصرا به آنها اشاره مي  كنيم.
۱ شبيه  سازي مدل  هاي حيواني براي مطالعه بيماري  ها: بيشتر چيزهايي كه دانشمندان در مورد بيماري  هاي انساني مي  دانند حاصل نتايج تحقيقات آنها روي حيوانات آزمايشگاهي مثل موش  هاست. در حيوانات آزمايشگاهي پيشرفته، ساختار ژنتيك حيوان موردنظر به گونه  اي دستكاري مي  شود كه بيماري خاص موردنظر دانشمندان در هر مرحله  اي كه آنها بخواهند، در بدن حيوان ايجاد شود تا محققان به راحتي روي آنها تحقيق كنند.
۲ - شبيه  سازي سلول  هاي بنيادي: سلول  هاي بنيادي، اجزايي هستند كه مسئوليت رشد و نمو انسان در طول زندگي برعهده آنهاست؛ به همين خاطر به صورت گسترده در درمان بيماري  هاي پيشرفته مورد استفاده قرار مي  گيرند. دانشمندان ژنتيك هم با دستكاري آنها، گام بلندي در درمان بيماري  هاي خاص برداشته  اند.
۳ شبيه  سازي دارويي غذايي: در حال حاضر بسياري از مواد كشاورزي و حيوانات مزرعه  اي به كمك شبيه  سازي ژنتيك طوري رشد مي  يابند كه پروتئين  ها، ويتامين  ها و ديگر نيازهاي غذايي انسان را در خود داشته باشند و همچنين مواد مضر براي بدن انسان از آنها حذف شود.
۴ كمك به گونه  هاي در حال انقراض: در تئوري، نه تنها مي  توان اين گونه  ها را از خطر انقراض نجات داد كه حتي مي  توان گونه  هايي را كه اخيرا منقرض شده  اند، بازآفريني كرد، اما در عمل اين امر بسيار غيرممكن به نظر مي  رسد. براي اين منظور دانشمندان بايد به يك منبع بدون نقص از DNA گونه موردنظر دسترسي داشته باشند كه اولا اين ميزان DNA به نظر دست  نيافتني مي  رسد و تازه اگر هم در دسترس باشد، اميد قطعي به حصول نتيجه از آن نمي  رود.
۵ شبيه  سازي انسان: شبيه  سازي انسان بيشتر توسط مورد بحث واقع مي  شود، اما دانشمندان هم چندان آن را غيرمنطقي و دست  نيافتني نمي  دانند. از منظر علمي دو دليل عمده براي اين كار عنوان مي  شود؛ كمك به رفع ناباروري زوجين و بازآفريني فرزنداني كه به هر دليل از دست رفته  اند. البته هنوز براي قضاوت در مورد حصول نتيجه از شبيه  سازي انساني بسيار زود است.
خطرات شبيه  سازي
خطرات شبيه  سازي بسيار زياد هستند. اولين مورد، تهديد ساختار اخلاقي جوامع بشري است كه در جوامع مختلف مخالفت  هاي اخلاقي بسيار زيادي را در پي داشته است، علاوه بر آنكه بيشتر به علوم انساني مربوط مي  شود تا علوم ژنتيك، از منظر علمي هم ايرادات زيادي براي اين مسئله وارد است. درصد پايين موفقيت يكي از آنهاست، به گونه  اي كه تا به حال در تمامي موارد شبيه  سازي، درصد موفقيت بين يك دهم تا 3 درصد بوده است؛ يعني از هر يكهزار شبيه  سازي، يك تا 30 مورد موفقيت  آميز بوده  اند. از ايرادات وارده ديگر، عواقب بعدي آن است. حيوانات شبيه  سازي شده غالبا غيرطبيعي هستند (مثلا ارگان  هاي بزرگتري نسبت به نمونه  هاي طبيعي دارند) و سريعا مي  ميرند. مشكل ديگر الگوي پخش غيرمعمول ژنتيك است كه باعث تغيير رفتار ژنتيك حيوان يا گونه شبيه  سازي شده و عملا كارايي آن را به صفر مي  رساند.
بايد توجه كرد همه چيزهايي كه در مورد شبيه  سازي گفته شد، در مورد علمي است كه به رغم تاريخ نسبتا طولاني، هنوز از ظرفيت  هاي بالاي خود استفاده خاصي نبرده است و شايد در آينده جامعه  اي بدوي و رشد نيافته باشد كه در آن شبيه  سازي به صورت روزمره انجام نمي  شود.

علم يا جادو
شبيه سازي پيش از آنكه توسط دانشمندان ژنتيك مورد بحث قرار گيرد، در رسانه به صورت مقطعي تبديل به سوژه مي شود. اينكه چرا اين شاخه پيچيده دانش بشري با چنين اقبالي مواجه شده است جاي بحث زيادي دارد. مسئله مهم در اينجا اين است كه دانش بسيار پيشرفته تر از باور عمومي رشد كرده است، اما دانشمندان جادوگر نيستند كه هرآنچه كه مردم مي خواهند با يك تردستي انجام دهند. به بيان ساده تر علم پيشرفته است، اما نه تا آن حد كه فيلم هاي تخيلي نشان مي دهند.