عكس: هادي مختاريان
محسن شمشيري
افراد و خانواده هايي كه مي خواهند براي خريد لوازم خانگي، بازار را جست وجو كنند و از قيمت، نام هاي تجاري، كيفيت و تنوع محصولات داخلي وخارجي آگاهي پيدا كنند، به خيابان ايران در سه راه امين حضور يا به خيابان شريعتي- در محدوده ميرداماد تا دولت- سرمي زنند تا بتوانند از قيمت ها و انواع كالاهاي موجود در اين دو بورس شناخته شده لوازم خانگي باخبر شوند.
در برخي مغازه هاي پرزرق و برق، محصولات با ظاهري آراسته و چيدماني فريبنده و گاه عجيب و غريب، نگاه عابران و مشتريان جست وجوگر را به خود جلب مي كنند و البته در اين بين طبيعي است كه اغلب، چشم حيرت زده افراد وخانوارهاي متوسط و كم درآمد جامعه در برخورد با كالاهاي گران قيمت خارجي خيره مي ماند.
حتي افراد رهگذر نيز گاهي براي چند دقيقه از پشت ويترين مغازه ها به تماشاي كالا هاي لوكس و قيمت هاي آنها مي پردازند.
بازار لوازم خانگي و به ويژه در اين دو مركز عمده، يعني بورس امين حضور و ابتداي ميرداماد، اگرچه انواع محصولات را با مارك هاي تجاري متنوع و قيمت هاي متفاوت به مردم عرضه مي كنند و مشتري مي تواند متناسب با قدرت خريد و سليقه خود به انتخاب نسبتا مطلوبي دست بيابد، اما براي كساني كه تنها به مارك هاي تجاري توجه دارند و در كيفيت و كشور توليد كننده محصول دقتي به خرج نمي دهند اغلب زيان مي بينند.
به عنوان مثال اگرچه مارك تجاري شناخته شده اي مانند ... متعلق به كشور كره جنوبي است اما با تحولاتي كه در بازارها ي جهاني و قراردادهاي في مابين كشورهاي بازار مشترك، مونتاژكاران ايراني، توليد كنندگان كالا در كشورهاي منطقه و ايران انجام شده است، چندي است كه تغييراتي در ظاهر محصولات و كيفيت آنها به وجود آمده است و محصولات با كيفيت هاي متفاوت اما با نام تجاري يكسان در بازار عرضه مي شوند.
به عنوان مثال برخي يخچال هاي موجود در بازار اگرچه ظاهر زيباتري نسبت به بقيه يخچال هاي موجود در مغازه ها دارند اما به راحتي و با باز كردن در يخچال مي توان متوجه شد كه كيفيت اجناس تفاوت فاحشي با هم دارد اگرچه نام تجاري همه آنها يكي است اما توليد كنندگان، مونتاژكاران و قطعه سازان آنها متفاوت است.
هرچند قيمت محصولات زيباتر و با مونتاژ ايراني 40 تا۵۰ هزارتومان پايين تر از كالاي مشابه كره اي است اما موتور يخچال ها، كيفيت بدنه و داخل آنها با هم فرق مي كند. اين تفاوت قيمت، مشتري را دچار اشتباه مي كند و حتي در مواردي كه قيمت ها تقريبا يكي است، او به ظاهر زيباتر توجه مي كند اما مدتي پس از خريد متوجه مي شود كه جنس خريداري شده چيني است يا در ايران مونتاژ شده است. در بورس لوازم خانگي، تنوع محصول زياد است. يخچال هاي داراي مانيتور كه روي آنها يادداشت هايي به چشم مي خورد و مي تواند با اتصال به اينترنت، خريد هفتگي خانوار را بدون حضور آنها سفارش بدهد، دربازكن، چاقوي برقي، پشه كش الكتريكي، لباسشويي فول ديجيتال، رنده برقي، يخچال با آب سردكن و يخ ساز، ظرفشويي متنوع و ... نشان دهنده رشد سريع صنايع مدرن و لوازم خانگي است كه به نيازهاي روزمره پاسخ مي دهند اما آيا اين تنوع در كشور ما نيز مي تواند به انتخاب راحت و متناسب با دخل و خرج خانواده هاي ايراني منجر شود؟ و آيا مشتريان مي توانند به خريد و انتخاب خود در بازار لوازم خانگي اطمينان داشته باشند؟ برخي مارك هاي تجاري لوازم خانگي از زمان پدربزرگ و مادربزرگ هاي ما در بازار عرضه شده اند و روي برخي ديگر از مارك هاي تجاري نيز طي دو دهه گذشته به شدت تبليغ شده است و البته دسته اي ديگر از نام هاي تجاري نيز با توجه به انجام تبليغات كمتر باعث ناآشنايي مشتريان با محصولات خود در بازار شده اند.
وقتي به يكي از بورس هاي لوازم خانگي مراجعه مي كنيم با انبوهي از اطلاعات گوناگون مواجه مي شويم. مشتري خودش براي خريد يك كالا تصميم مي گيرد اما برخي فروشندگان كه به سود مي انديشند خريد كالاي ديگري را پيشنهاد مي كنند و همه راه ها را بر مشتري مي بندند تا محصول مورد نظر آنها با يك مارك تجاري معتبر اما ساخته شده در چين و مونتاژ شده در ايران را بخرد و به مشتري القا مي كنند كه او در حال خريد جنس اصلي و با كيفيت كره اي، فرانسوي، ايتاليايي، آلماني يا حتي آمريكايي است.
اما يك ذهن كنجكاو و آشنا با مباني اقتصاد بين المللي خوب مي داند كه در شرايط تحريم اقتصادي ايران، تبديل چين به كارخانه سازنده انواع محصولات براي جهان، سودجويي واردكنندگان ايراني، آشنايي نداشتن مردم با استانداردها، اطلاعات بازار و... امكان ندارد كه اين همه جنس كره اي، آمريكايي، آلماني و ايتاليايي اصل در بازار ايران موجود باشد. همان طور كه يك خريدار لوازم كامپيوتري مي داند كه بيش از 95 درصد محصولات و قطعات چيني است، يك خريدار لوازم خانگي هم به طور طبيعي مي داند كه پيدا كردن جنس اصلي كره اي يا اروپايي، آمريكايي و ژاپني به اين سادگي ها امكان پذير نيست و بدون دقت و جست و جو و با مراجعه معمولي به بازار نمي توان جنس با كيفيت و اصلي را خريداري كرد.
دفاع فروشندگان از لوازم خانگي موجود در مغازه خود باعث مي شود مشتري با دو دلي نسبت به خريد اجناس مورد نياز خود مواجه شود. خانم مجيدي به همراه همسرش براي خريد به بازار امين حضور آمده است، او مي گويد: سه هفته است كه مشغول بررسي چند مارك تجاري براي خريد يخچال فريزر دوقلو هستم اما ارائه نشدن اطلاعات شفاف باعث شده كه نتوانم در اين مورد سريع و درست تصميم بگيرم .
وي مي افزايد: چرا در بين اين همه گروه، انجمن ها و تشكل هاي حامي مصرف كنندگان به ويژه انجمن حامي مصرف كنندگان لوازم خانگي نداريم ؟
مجيدي تاكيد مي كند: باتوجه به سهم قابل توجه هزينه خريد لوازم خانگي، يخچال فريزر، اجاق گاز، تلويزيون و... در سبد هزينه هاي خانوار بايد براي حمايت از خانوارهاي ايراني و ارائه اطلاعات شفاف و درست از كيفيت ، قيمت مناسب و نشاني فروشندگان با انصاف، اقداماتي انجام شود تا خانواده ها بتوانند از طريق اين تشكل ها مشاوره درستي گرفته و با تصميم گيري درست، كالاي مورد نياز را با كيفيت و قيمت مناسب خريداري كنند.
آقاي رسولي خريدار حاضر در بورس لوازم خانگي شريعتي با اعتراض مي گويد: چند روز پيش يخچالي را با تاييد فروشنده كه ادعا مي كرد موتور آن ساخت اروپا و بدنه يخچال ساخت كره جنوبي است، خريداري كردم اما هنگام پيگيري از شركت مورد نظر متوجه شدم كه اين شركت چنين محصولي را به طور مستقيم وارد بازار ايران نكرده است. همچنين براي من مشخص شد كه اين كالا محصول كشور چين ، مونتاژ ايران و به طور كامل محصول بازار مشترك است.قاسمي نيز از نحوه نامناسب خدمات پس از فروش يكي از شركت ها گله دارد و مي گويد: ظروف شيشه اي در داخل يخچال شكسته بود، اما طي تماسي كه با شركت مورد نظر داشتم آنها گفتند كه قطعات موردنياز را در انبار ندارند. اكنون بيش از يك سال از زمان خريد يخچال گذشته است و هنوز نتوانسته ام به قطعات مورد اشاره دست پيدا كنم. مردم بايد هوشيار باشند و تا زماني كه مطمئن نشده اند همه چيز كامل است، همه پول را به فروشندگان پرداخت نكنند .يكي ديگر از خريداران اظهار مي كند: از ساعت 12 ظهر تا 11 شب در منزل مادرم منتظر ماندم تا فريزر خريداري شده از راه برسد، اما راننده مسئول، تحويل فريزر خريداري شده را به روزهاي بعد موكول كرد .
نظارت و تشكل حمايت
از مصرف كنندگان لوازم خانگي
نظارت دقيق نداشتن بر فعاليت فروشگاه ها، بي اطلاعي اكثر فروشندگان از نوع كاركرد و كيفيت اجناس داخل مغازه، ركود نسبي موجود در بازار و رقابت شديد مارك هاي تجاري، وضعيتي را به وجود آورده است كه در يك طرف آن خريداران سردرگم و متحير قرار دارند و در طرف ديگر، واردكنندگان با خريدهاي چند ميليون دلاري از بازارهاي مشترك، چين و... به دنبال فروش كالاهاي خود هستند و همان طور كه برخي خريداران خواستار حمايت و مشاوره تشكل هاي صنفي و صنعتي هستند، لازم است كه انجمن و تشكلي براي ايجاد بانك اطلاعاتي و دادن مشاوره به مردم ايجاد شود تا خريداران با دست پر و ذهن روشن و اطلاعات شفاف و به هنگام بتوانند جنس با كيفيت و متناسب با سليقه خود را خريداري كنند و پول و هزينه خانواده را به هدر ندهند.نكته حائز اهميت آن است كه توليدكنندگان ايراني لوازم خانگي به خصوص يخچال، فريزر، لباسشويي و اجاق گاز و... اگرچه اجناس خود را با قيمت پايين تري عرضه مي كنند، اما در جهت اطلاع رساني و تبليغات درست كمتر تلاش كرده اند. تبليغات آنها تنها به معرفي اجناس و لوازم خانگي مي پردازد و به طور سنتي تنها ظاهر اجناس را به نمايش مي گذارد، اما به سليقه مشتري، نيازهاي جديد، كاربردهاي امروزي و... كمتر توجه دارند. بنابراين بهتر است ضمن بهتر كردن كيفيت توليدات خود و استفاده از مواد مرغوب در ساخت موتور، بدنه و قسمت هاي داخلي و بيروني لوازم خانگي، كاربردها و مزيت هاي محصولات را معرفي كنند.
در حال حاضر شبكه هاي ماهواره اي و تبليغات تلويزيوني در اروپا و كشورهاي صنعتي، زمان تبليغ جنس موردنظر را به بالاي 5 تا 10 دقيقه و گاهي تا نيم ساعت يا يك ساعت افزايش داده اند و تمام قسمت ها و مزيت هاي محصولات را معرفي مي كنند.
مثلا در مورد يخچال به آب سردكن، مونيتور، يخ ساز، خاصيت ضدبرفك بودن و... به طور تفصيلي اشاره مي كنند و تبليغات را به طور عميق و موثر انجام مي دهند. در نتيجه مشتري قبل از مراجعه به بازار كاملا با مزيت ها و خواص جنس موردنظر آشنا مي شود و در بازار كالا بيشتر قيمت ها و خدمات پس از فروش را جست وجو مي كند.
اما در ايران توليدكنندگان ايراني تنها يخچال، فريزر، لباسشويي، اجاق گاز و بخاري و... را با شكل ظاهري آنها تبليغ مي كنند. براي مردم، امروزه حتي روش نصب، خدمات پس از فروش، كارايي قسمت هاي مختلف و... نيز اهميت دارد. به عنوان مثال مزيت يخ سازي اتوماتيك، آب سردكن، ضدبرفك بودن و... براي خانوار ايراني بسيار اهميت دارد.
نكته ديگر آن است كه با وجود پايين بودن درآمد سرانه خانوارهاي ايراني، افراد خانواده به دنبال جنس با كيفيت و كارآمد هستند و به همين خاطر يخچال، فريزر، لباسشويي و ظرفشويي هاي خارجي كه دو- سه برابر محصولات ايراني قيمت دارند بازهم فروش خوبي دارند و مردم حاضرند كه براي خريد يك يخچال بين 700 هزار تا 2/1 ميليون تومان هزينه كنند تا براي سال ها از كارايي لوازم خانگي خود مطمئن باشند.
بنابراين توليدكننده ايراني بايد در كنار محصولات ارزان قيمت زير 300 هزار تومان خود، به معرفي لوازم خانگي با كيفيت و توليد با مشاركت شركت هاي معتبر خارجي توجه كند. مطمئنا توليدكنندگاني كه با سازندگان خارجي ايتاليايي، آلماني، كره اي، ژاپني و... همكاري دارند در جلب رضايت مشتريان ايراني موفق تر هستند و فروش آنها نيز بيشتر خواهد شد و اگرچه به خروج مبالغي ارز منجر مي شود، اما از شرايط كنوني كه تمام هزينه خريد لوازم خانگي به صورت ارزي از كشور خارج مي شود بهتر است و ارزش افزوده و سود آن به جاي آنكه به واسطه ها، دلالان و واردكنندگان برسد به بخش توليد و فعاليت هاي مولد و تحت نظارت وزارت صنايع و معادن و وزارت بهداشت و... هدايت مي شود.
آقاي خردمند - مهندس الكترونيك - نيز مي گويد: ولتاژ برق برخي لوازم خانگي وارداتي با برق ايران هماهنگي ندارد. به عنوان مثال برخي لوازم خانگي وارداتي با ولتاژ 110 ولت كار مي كند يا كابل و وسايل برقي آن با سيستم برق ايران و نيازهاي خانواده ها متناسب نيست. برخي موتورهاي لوازم خانگي خارجي نيز با برق 60 هرتز كار مي كند، در حالي كه در ايران موتورهاي 50هرتزي سازگاري نشان مي دهند. در نتيجه پس از مدتي موتور لوازم خانگي با صداي بلند كار مي كنند و پس از مدتي با سوختگي و... مواجه مي شوند .
آموزش در خدمات پس از فروش كافي نيست
برخي افراد نصاب كه در بخش خدمات پس از فروش كار مي كنند نيز با آموزش هاي لازم آشنا نيستند و وقتي ماشين لباسشويي، يخچال يا وسيله ديگري را مي خواهند نصب كنند با مشكل روبه رو مي شوند و نمي توانند اطلاعات لازم را به خريدار بدهند و خريدار بلافاصله پس از خريد با مشكلات بسيار روبه رو مي شود و نمي داند كه چگونه بايد مشكلات را رفع كند.
عده اي از نصاب ها نيز با كاربردهاي الكترونيك و ديجيتال لوازم خانگي مدرن آشنا نيستند و در مورد سرعت، دور موتور، زمان استفاده، پريودهاي زماني استفاده از دستگاه و... اطلاعات و آموزش كافي ندارند و در نتيجه خريدار كالا تا مدت ها درگير اين مشكلات است كه چگونه بايد از وسايل استفاده كند و اطلاعات لازم را فرا گيرد. در شرايط فعلي بازار كه لوازم خانگي الكترونيك و ديجيتال روبه افزايش است، بايد فرهنگ و اطلاعات، متناسب با نحوه استفاده از آنها گسترش يابد. اما خانواده ها بيشتر علاقه مندند كه از سيستم هاي آنالوگ و اتوماتيك يا خودكار قبلي و از سيستم هاي ساده استفاده كنند. در نتيجه خريدار بهتر است كه بخشي از هزينه خريد لوازم خانگي را تا زمان حصول اطمينان از نصب كامل دستگاه و كاركرد مفيد و درست آن نگه دارد و وقتي مطمئن شد كه دستگاه درست كار مي كند و به خوبي نصب شده، بقيه مبلغ را بپردازد.آقاي معصومي كه از بورس لوازم خانگي ماشين لباسشويي خريداري كرده، مي گويد: اشتباه كردم و تمام يك ميليون تومان پول اين دستگاه را در محل فروش پرداخت كردم و متاسفانه دو هفته براي تحويل دستگاه در منزل، نصب آن و آشنايي با كاركرد آن دچار زحمت فراوان و اتلاف وقت و دردسر زياد شدم .
ركود نسبي در بازار
يكي از فروشندگان لوازم خانگي نيز مي گويد: يكي از دلايل ركود نسبي در بازار لوازم خانگي، عدم آشنايي مردم با محصولات جديد ديجيتال، مدرن و قيمت هاي بالاي آنهاست. همچنين شركت هاي واردكننده تنها به فروش اجناس خود فكر مي كنند و حتي آموزش هاي لازم را به افراد نصاب و خريدار نمي دهند .
وي افزود: هرچه لوازم خانگي پيشرفته تر و امروزي تر باشد و كاركردهاي بيشتري داشته باشد از حساسيت بيشتري نيز برخوردار است و به اطلاعات بيشتري براي نصب و استفاده از آن نياز دارد .

تنوع محصولات و عدم اطلاع رساني
تنوع محصولات در بازار لوازم خانگي آنچنان زياد است كه مشتري را دچار ترديد مي كند. به عنوان مثال يك خانم خانه دار كه مي خواهد براي عروس يا دختر خود يك سرخ كن ساده بخرد تحت تاثير اطلاعات نادرست و تعريف فروشنده از اجناس ديگر كه سودآوري بيشتري دارند به اشتباه مي افتد و دست آخر جنسي را مي خرد كه كارايي مورد نظر او را ندارد و وقتي در منزل به استفاده از آن مي پردازد تازه متوجه مي شود كه اشتباه كرده و نمونه ساده تر كالا با قيمت ارزان تر، بسيار كارآمدتر از جنس خريداري شده است.