محمدرضا منصوريان
مهم اين است كه امروز مشكلات و موانع اجرايي در راه پرورش كودكان از سوي نهادهاي موظف به انجام اين كار شناخته شده و چنانچه مورد حمايت جدي تري قرار گيرد ، مي توان نگاه خوشبينانه اي به آينده آن داشت
در سال هاي اخير ورزش و تربيت بدني در ميان كودكان و نوجوانان به شدت گسترش يافته است. امروزه شمارش تعداد دقيق كودكاني كه در كل جهان با ورزش سروكار دارند، خيلي دشوار است و با توجه به اهميت اين پديده در ميان آنها مي توان گفت كه به همين دليل ورزش سازمان يافته تأثير معني داري بر خود كودكان و جامعه به عنوان يك كل بر جاي گذاشته است. آثار به دست آمده از تحقيقات انجام شده در اين زمينه نشان مي دهد كه از طريق ورزش، كودكان با نظم اجتماعي و ارزش هاي موجود در جامعه راحت تر آشنا مي شوند و همواره جايگاهي جهت توسعه و اجراي مهارت هاي خود در اختيار خواهند داشت. فرض بر آن است كه ورزش براي آموزش مسئوليت و شكل دادن رفتار موفقيت آميز بسيار مفيد و سودمند است. حال توجه به توقعات فرهنگي و پي گيري هاي مداوم آن، سطوح درگير شدن با فعاليت هاي ورزشي و تخصص يافتن در آن در دوران كودكي را به شدت افزايش داده است. در بررسي هاي عميق تر به اين نكته مي رسيم كودكاني كه از مهارت هاي بدني بالايي برخوردار هستند، هميشه برگزيدگان محبوب و مورد علاقه اي هستند.
مهم تر از آن، به علت توانايي هاي بدني، اين دسته از كودكان فرصت هاي بي شماري را جهت تعامل با گروه همسالان در اختيار دارند كه در نتيجه به گسترش و تقويت روابط بيشتر با گروه همسالان مي انجامد. براي كودكاني كه داراي مهارت هاي ضعيف بدني هستند، اين موقعيت چندان ترغيب  كننده نيست. نه تنها آنان هميشه آخرين انتخاب ها هستند و نقش هاي جزيي را در بازي ها بر عهده دارند، بلكه جهت تعامل با كودكان ديگر، از فرصت هاي كمتري برخوردار خواهند بود. هر چند برخي از كودكان در اين حد هم راضي و خشنودند، لكن معمولاً كودكان ديگر ناخشنود خواهند بود و يا عقب نشيني مي كنند و به تنهايي خود را در فعاليت هايي مشغول مي سازند و يا با اجبار و زور سعي مي كنند براي يك بازي در حال پيشرفت، مزاحمت هايي را فراهم آورند كه در نتيجه از گروه همسال فاصله بيشتري خواهند گرفت. با اين استدلال به نظر مي رسد كه كودكان داراي توانايي بالا، بهتر خواهند بود طبق نرم هاي رفتاري غالب موقعيت ها عمل كنند. اين كار به نوبه خود جهت ارتباط و تعامل با كودكان ديگر و در نتيجه پرورش مهارت هاي اجتماعي آنان، فرصت هاي بيشتري را در اختيارشان قرار مي دهد.
كودكاني كه داراي مهارت هاي بدني پايين هستند از اين فرصت ها محرومند. بدون ترديد تربيت بدني و علوم زيرمجموعه آن يكي از جذاب ترين و آشناترين علوم معاصر است.
اهميت تربيت بدني و ورزش در تأمين و حفظ سلامت جسمي و رواني انسان(به ويژه جوانان و نوجوانان) و نقش آن در شكوفايي استعدادها سبب شده است تا اين علم جايگاه ويژه اي را در جوامع مختلف بشري به خود اختصاص دهد. تحولات شگرف و همه جانبه ناشي از تحولات علمي در آغاز هزاره سوم، تأمل در برنامه ريزي و اتخاذ تدابير و راه كارهاي علمي براي ترسيم آينده اجتناب ناپذير است.
جاذبه هاي ورزش قهرماني و اهميت آن در جوامع امروزي به حدي است كه در بسياري از رويدادهاي ورزشي مانند المپيك و مسابقات جهاني، كسب مقام قهرماني پيروزي ملي تلقي مي گردد.
اهداف نوين تربيت بدني و چگونگي حصول آن، نيازهاي حال و آينده و چگونگي پاسخگويي به آنها، از جمله مواردي است كه چالش هاي فراواني را در مجامع علمي مختلف آموزش و پرورش سبب شده است. در اين ميان برخورداري از ساختار سازماني قوي و مستقل و نيروهاي توانمند براي تحقق اهداف ياد شده ضروري است. به همين جهت در برخي از كشورهاي توسعه يافته، وزارت تربيت بدني و ورزش رسالت ايفاي اين وظيفه خطير را به عهده دارد.
تحقيقات صورت گرفته در سال هاي اخير در زمينه كودكان و ورزش مرتباً رو به افزايش بوده است و اين تحقيقات عمدتاً توسط پژوهشگراني است كه داراي ديدگاه هاي علمي تري هستند. در كشور ما نيز خوشبختانه در حال حاضر تعامل مناسبي در اين زمينه بين سازمان هاي موظف به اين امر و آكادمي ملي المپيك برقرار است. تربيت بدني در آموزش و پرورش ايران ساختار ديرينه اي دارد و با اين عمر طولاني خود تاكنون نتوانسته است آن گونه كه بايد و شايد رسالت خطير و واقعي خود را به درستي نشان دهد.
آنچه مهم است اين است كه امروز مشكلات و موانع اجرايي در راه پرورش كودكان از سوي نهادهاي موظف به انجام اين كار شناخته شده و چنانچه مورد حمايت جدي تري قرار گرفته شود، مي توان نگاه خوشبينانه اي به آينده آن داشت. حال ببينيم تربيت بدني در آموزش و پرورش ايران چگونه شكل گرفته و امروز سازماندهي و اهداف و برنامه هاي آن چگونه است:
تاريخ تربيت بدني آموزش و پرورش
سامان يافتن فرهنگ تعليم و تربيت ايران را به ميرزا تقي خان اميركبير نسبت مي دهند. وي با فراهم آوردن مقدمات تأسيس دارالفنون در سال ۱۲۶۸ ه.ق(۱۲۷۷ ه.ش) بيست سال پيش از دارالفنون توكيو و دارالفنون استانبول سازمان فرهنگي ايران را بنا نهاد.
اين اقدام منجر به توجه مردم به موضوع فرهنگ شد؛ به طوري كه در سال ۱۲۸۷ ه.ش قانون اداري فرهنگ به تصويب رسيد. به دنبال آن، با تصويب قانون فرهنگ در نهم آبان ماه ۱۲۹۰ ه.ش نخستين گام در راه تثبيت سازمان فرهنگ برداشته شد.
پس از تصويب اين قانون، مدارس بسياري در تهران و شهرستان ها افتتاح شدند.
در قانون فرهنگ مصوب شده به طور صريح به امر تربيت بدني و پرورش جسم دانش آموزان اشاره شده است. در ماده اول اين قانون، مكتب و مدرسه به تأسيساتي اطلاق شده است كه براي تربيت اخلاقي، علمي و بدني «ابناء نوع» داير مي گردد.
در ماده دوم اين قانون، در مورد برنامه هايي كه از سوي وزارت معارف براي مدرسه تعيين شده آمده است كه: بايد در پروگرام، حيثيت علمي و صنعتي و نشو ونماي بدني محفوظ باشد. اما چنين قانوني مدارس را مجبور نمي ساخت تا امكانات و لوازم لازم را براي گسترش فعاليت هاي بدني فراهم آورند.
به همين دليل تصميم گرفته شد تا ورزش در مدارس جنبه  قانوني و اجباري يابد.
در سال ۱۳۰۶ هـ.ش بنا بر پيشنهاد وزير فرهنگ وقت و بر اساس قانوني كه از تصويب مجلس شوراي ملي گذشته بود، درس تربيت بدني و ورزش به صورت رسمي جزو برنامه هاي درسي همه مقاطع تحصيلي قرار گرفت.
به موجب اين قانون هر روز يك ساعت از برنامه دانش آموزان به درس تربيت بدني و ورزش اختصاص يافت. اين قانون داراي ۴ ماده به شرح زير بوده است:
ماده يك: وزارت معارف مجاز است كه ورزش را در كليه مدارس جديد اجباري كند.
ماده دو: به غير از ايام تعطيل، همه روزه در مدارس مزبور ورزش به عمل آيد.
ماده سه: عدد ساعات و اوقات ورزش و تربيت بدني آن را وزارت معارف تعيين خواهد كرد.
ماده چهار: اين قانون پس از تصويب تا مدت يك سال در مراكز ايالات و ولايات و تا مدت ۳ سال در ساير مقاطع به موقع اجرا گذاشته خواهد شد. ماجراي اين قانون به علت كمبود امكانات و نيروي متخصص عملاً با مشكلاتي مواجه شد. چنين قانوني كه بدون توجه به تأسيسات كافي و نيروي انساني هدايت كننده تصويب شده بود، خود زمينه مهمي بود تا وزارت معارف وقت چاره انديشي كند و برنامه هايي را براي ساعات ورزش طراحي، تدوين و ابلاغ كند.
در سال ۱۳۱۲ اولين تشكيلات ستادي تربيت بدني و ورزش تأسيس گرديد كه در سال ۱۳۱۳ به نام انجمن ملي تربيت بدني و پيشاهنگي ايران تغيير نام داد. در سال ۱۳۳۳ از سوي وزارت كشور مقرر گرديد كه شهرداري ها در سراسر كشور حدود ۳ درصد از عوايد خود را به انجمن هاي ياد شده بپردازند. از اهم وظايف اداره كل تربيت بدني وزارت فرهنگ مذكور به موارد زير مي توان اشاره كرد:
* توسعه و تعليم امر ورزش در تمام حوزه هاي فرهنگي كشور
* تربيت دبيران و آموزگاران متخصص
* تنظيم و اجراي برنامه هاي تعليماتي ورزش
* انجام مسابقات در آموزشگاه ها اعم از دبستان و دبيرستان پسرانه و دخترانه دولتي و ملي
* همكاري با اداره امور تربيتي دانش آموزان و انجمن ملي تربيت بدني ايران (سازمان تربيت بدني فعلي)
توضيح: از زمان اداره كل تربيت بدني، برنامه صبحگاهي در مدارس ايران به اجرا درآمد.
براي اولين بار بالاترين سطح ساختاري و تشكيلاتي تربيت بدني در حوزه ستادي وزارت آموزش و پرورش در خرداد ۱۳۵۷ شكل گرفت. در آن زمان سازمان امور اداري و استخدامي كشور به موجب تبصره ۲ ماده ۸ قانون استخدام كشوري، هدف، وظايف، پست هاي سازماني معاونت ورزشي وزارت آموزش و پرورش را به تأييد رساند و براي اجرا به وزارت آموزش و پرورش ابلاغ كرد.
در سال ۱۳۵۸ در تجديد نظر ساختار حوزه هاي ستادي وزارت آموزش و پرورش، تشكيلات تربيت بدني بيشتر از ساير حوزه ها دگرگون شد و در اين تغييرات مجدداً به اداره كل تربيت بدني تنزل يافت.
در سال هاي ۱۳۶۴ ، ۱۳۶۸ ، ۱۳۷۴ و۱۳۷۷ مكرراً ساختار تربيت بدني آموزش و پرورش مورد تجديد نظر قرار گرفت و نهايتاً به دو اداره كل تربيت بدني دختران و پسران، تحت پوشش معاونت پرورشي و تربيت بدني تفكيك شد.
با احراز ضرورت ارتقاي  جايگاه سازمان تربيت بدني در آموزش و پرورش در سال ۱۳۸۰ معاونت تربيت بدني و تندرستي با ۴ دفتر تربيت بدني دختران، تربيت بدني پسران، تحقيقات و توسعه و بهداشت و تغذيه در وزارت آموزش و پرورش تشكيل شد. در تابستان سال ۱۳۸۱ فدراسيون ورزش مدارس و دفتر پيشگيري از مصرف مواد مخدر به مجموعه معاونت  تربيت بدني و تندرستي اضافه شدند.
در آخرين بازنگري سال ۱۳۸۳ ساختار معاونت تربيت بدني و تندرستي به ۳ دفتر و يك مديريت تغيير پيدا كرد. ضمناً تشكيلات فدراسيون ورزش مدارس كماكان در زيرمجموعه معاونت تربيت بدني و تندرستي به قوت خود باقي مانده است.