الهام اناري
درحال حاضر 200مركز غيرمجاز عرضه دام زنده در سطح شهر تهران فعاليت مي كنند و سالانه يك ميليون راس دام را بدون كنترل و نظارت ذبح كرده و به فروش مي رسانند. از كاغذ به دست هاي كنار بزرگراه ها و جاده ها گرفته تا آگهي هاي فروش صفحات روزنامه ها؛ فروشنده هايي كه شكم گوسفند بيچاره را قبل از فروش با آب و علوفه پر مي كنند تا سنگين تر شود و سود خوبي را روانه جيب صاحبان سود جويشان كند. علاوه بر اينها همه ساله چند روز مانده به عيد قربان، فرصت مناسبي براي چوبدارها مهيا مي شود تا گله هاي كوچك و بزرگ گوسفندهاي زنده اي را كه قرار است قرباني شوند، در همه نقاط شهر به نمايش گذاشته و بفروشند؛ گله هايي كه علاوه بر آلوده كردن منظره ظاهري شهر، اطميناني هم به سلامت آنها نيست.
اما يك خبر خوش براي شهروندان تهراني در ابتداي هفته جاري، راه اندازي اولين مركز دائمي عرضه دام زنده در منطقه 18 بود.  به بهانه فرا رسيدن عيد سعيد قربان و به منظور ارائه خدمات به شهروندان در روزهاي سه شنبه و چهارشنبه هفته جاري 40مركز موقت عرضه دام نيز در مناطق 22 گانه شهر تهران در كانكس مستقر مي شوند تا شهروندان با خيال راحت، دام زنده را از اين مكان ها تهيه كنند؛ دام هايي كه از نظر بهداشت و سلامت مشكلي ندارند ضمن اينكه افراد از پشت شيشه مي توانند نحوه ذبح آنها را مشاهده كنند. پيش بيني شده است امسال در روز عيد قربان حدود۷۰هزار دام عرضه شده و 30 هزار راس آن به فروش برسد.
بر مبناي برنامه چهارم توسعه، سرانه مصرف پروتئين در كشور روزانه از۲۲ گرم فعلي به 29 گرم در پايان اين برنامه خواهد رسيد. اين در حالي است كه مصرف گوشت، بيشتر در دهك هاي بالاي جامعه ديده شده و در مقابل از سفره بسياري از خانواده هاي كم درآمد ايراني حذف شده است. در اين بين گرايش به مصرف گوشت قرمز بنا به دلايلي چند ازجمله بالا بودن قيمت آن نسبت به گوشت مرغ كمتر است. از طرفي ميزان توليد گوشت مرغ و ماهي در كشور حدود دو برابر ميزان توليد گوشت قرمز است. ايران در حال حاضر در توليد گوشت قرمز براي مصارف خانگي خودكفاست.
اما چه چيزي باعث شده است قيمت گوشت قرمز آنقدر بالا برود كه خريد آن از حد توان خانوارهاي متوسط وضعيف جامعه خارج شود؟
هر ساله و در زمان عرضه دام زنده از سوي عشاير، ارائه نشدن به موقع برنامه هاي اجرايي خريد دام موجب مي شود تا عشاير با مشكلات متعددي براي فروش دام خود روبه رو شوند، به طوري كه در بسياري از موارد در فصل خريد، دام مازاد عشاير روي دستشان باقي مي ماند و آنان نمي توانند خريداري براي دامشان بيابند. از سوي ديگر گوشت قرمز در بازار آزاد با چندين برابر قيمت خريد از عشاير به دست مصرف كننده نهايي مي رسد، در صورتي كه كاهش فاصله بين توليدكننده و مصرف كننده باعث مي شود قيمت خرده فروشي گوشت به رقم واقعي اين محصول نزديك تر شده و بسيار پايين بيايد.
وجود دلالان و واسطه هاي بي شمار در بازار خريد و فروش دام موجب شده ميانگين قيمت خريد دام زنده از عشاير در تابستان سال جاري به هر كيلو 1400 تا 1750 تومان برسد. اين در حالي است كه در همان زمان، گوشت قرمز در بازار خرده فروشي، هر كيلو 5هزار و۳۰۰تومان عرضه مي شد. در فصل عرضه دام عشاير، معاملات به كندي صورت مي گيرد و قيمت خريد نيز پايين است. سالانه حدود 800 هزار تن گوشت قرمز در كشور توليد مي شود و عشاير، توليدكننده يك چهارم گوشت قرمز مصرفي هستند. از سوي ديگر در حالي كه همه ساله قيمت عواملي چون نهاده هاي دامي و دستمزد كارگران همراه با تورم سالانه افزايش مي يابد، اما قيمت خريد دام از پرورش دهنده همچنان پايين است. گوشت قرمزي كه به دست مصرف كننده مي رسد علاوه بر گران بودن، هيچ نرخ مصوبي نيز ندارد. سيدكاظم صمدي رئيس اتحاديه تهيه وتوزيع گوشت گوسفندي در مورد نبود نرخ مصوب براي گوشت قرمز مي گويد:عوامل متعددي در تعيين قيمت گوشت موثرند كه البته همه روزه تغيير مي كنند و در نتيجه گوشت قرمز نمي تواند نرخ مصوبي داشته باشد. تا سال 1349 كه قصاب ها خودشان كشتار مي كردند، گوشت، نرخ مصوب داشت چون به صورت تعاوني توزيع مي شد و حساب وكتاب مشخصي داشت. پس از آن، سازمان گوشت راه اندازي شد. اين سازمان از سال 49 گوشت يخي عرضه كرد كه تا سال 77 نيز اين روند ادامه داشت؛ اما حالا دامدارها گوسفند زنده را به چوبدارها (واسطه ها) مي دهند و آنها هم دام را به مراكز استان ها آورده و با قيمت هاي متفاوتي به فروش مي رسانند.
نزديكي به اعياد و مناسبت هاي مذهبي نيز يكي ديگر از عوامل افزايش قيمت گوشت است. امسال از يك هفته مانده به ماه رمضان عرضه گوشت گوسفند به بازار متوقف شد تا قيمت آن بالا برود. در سال جاري كاهش ارزش پوست نيز باعث افزايش قيمت گوشت شده است. سال گذشته هر جلد پوست 7 هزارتومان به فروش مي رسيد، اما امسال اين رقم تا 2 هزار و 500 تومان كاهش يافته است. مابه التفاوت كاهش قيمت پوست، كله پاچه، سيرابي و... هميشه باعث افزايش قيمت گوشت مي شود تا به اين وسيله كسري به وجود آمده جبران شود.
در بهار وتابستان نسبت به فصل هاي سرد سال قيمت گوشت ارزان تر است.
چوبدارهايي كه گوسفند را از دامدار مي خرند قبل از فروش آن به قصاب ها، شكم دام را از آب و علوفه پرمي كنند تا وزن آن سنگين تر شود. قصابي كه گوسفند را با اين وزن اضافي مي خرد بعد از كشتار، پولي كه بابت اين اضافه وزن پرداخته را روي قيمت گوشت مي كشد؛ يعني با اين كار هم علوفه با ارزش دور ريخته مي شود و هم قيمت گوشت، غيرواقعي شده و افزايش مي يابد. خريد دام زنده از واسطه ها، يكي از دلايل عمده افزايش بي دليل قيمت گوشت است. در گذشته كه گوشت كشتار شده از واسطه خريداري مي شد، اين افزايش قيمت چندان محسوب نمي شد. نزديك شدن به اعياد مذهبي همچون عيد قربان و فرا رسيدن ايام حج نيز به خاطر برهم خوردن ميزان عرضه و تقاضا، باعث نامتعادل شدن قيمت ها مي شود. كشتار بيش از حد معمول در عيد قربان و خروج دام به مقصد كشورهاي عربي همچون كويت و عربستان به صورت رسمي و قاچاق، باعث پايين آمدن ميزان عرضه نسبت به تقاضا شده و قيمت گوشت قرمز را بالا مي برد.
در حال حاضر گوشت گوسفند با بهاي هر كيلو 4هزار و۸۰۰تومان در بين گوشت فروش ها توزيع مي شود. فروشندگان هم اجازه دارند بين 10 تا۱۲درصد به قيمت ها اضافه كنند. در مناطق مختلف از شمال تا جنوب شهر نيز قيمت ها چندان تفاوتي نمي كند اگرچه در همه اين نقاط بسته به كيفيت گوشت، قيمت آن كاهش يا افزايش پيدا مي كند.در بسياري از مناطق شهر، گوشت فروشي ها به دليل پايين بودن ميزان قدرت خريد مردم، حتي پايين تر از درصد مجاز، قيمت ها را افزايش مي دهند.
رئيس اتحاديه تهيه و توزيع گوشت گوسفندي تهران معتقد است: خريد گوشت بسته بندي شده به صرفه نيست .وي مي افزايد: به طور معمول مردم در هر محله اي با گوشت فروشي ها آشنا هستند و از آنها خريد مي كنند. مزيت خريد گوشت از قصابي هاي محل در اين است كه مشتري گوشت را به انتخاب خود و به ميزان دلخواه خريداري مي كند، اما در گوشت هاي بسته بندي شده محتويات بسته مشخص نيست. ضمن اينكه بسته بندي داخل پلاستيك تاريخ مصرف دارد و احتمال خرابي آن نيز بيشتر است و از طرفي گاهي اوقات گوشت هاي بسته بندي شده تا 10 درصد قيمت گران تر نسبت به نرخ گوشت در شيوه فروش سنتي عرضه مي شوند. جديدترين خبرها از بازار گوشت قرمز حكايت از افزايش 18 درصدي قيمت گوشت گوسفندي طي دو هفته اخير دارد.به علت كمبود فعلي دام در كشور، قيمت اين نوع گوشت حدود 400تومان افزايش يافته است. دلالان از ميادين، گوسفند خريداري كرده و براي اعياد پيش رو ذخيره مي كنند و در زمان مناسب، دام ها را با نرخ فروش مناسب به بازار تشنه عرضه مي كنند.پيش رو بودن عيد قربان و ماه محرم از طرفي و كمبود علوفه تا پايان سال جاري به احتمال فراوان افزايش 15درصدي قيمت گوشت گاوي را رقم خواهد زد. هر چند كه جلوگيري از افزايش قيمت محصولات پروتئيني در چنين شرايطي بعيد به نظر مي رسد. اما در مورد گوشت مرغ، قضيه كاملا متفاوت است؛ سال گذشته يك ميليون و 150 هزار تن گوشت مرغ توليد شد و در سال جاري پيش بيني مي شود يك ميليون و 240 هزار تن توليد گوشت مرغ داشته باشيم.
مرغداران پرواز نمي كنند
محمد يوسفي مديرعامل اتحاديه مرغداران- معتقد است: ناكارآمدي سياست ها موجب ضرر مرغداران و تعطيلي بسياري از واحدهاي مرغداري شده است. درحال حاضر به اندازه موردنياز مرغ تازه وجود دارد و اتحاديه مرغداران دليلي براي عرضه مرغ منجمد بسته بندي شده نمي بيند .مرغ هم همانند گوشت، قيمت مصوبي ندارد. قرار بود از بهمن ماه سال گذشته هر چهار ماه يك بار قيمت مصوب براي اين محصول تعيين شود، اما اين طرح عملي نشد و به گفته مديرعامل اتحاديه مرغداران، دولت در حق مرغداران كم لطفي كرد، به گونه اي كه آنها ديگر انگيزه اي براي توليد ندارند.قيمت تمام شده هر كيلو مرغ براي مرغدار يكهزار و 50 تومان است، درحالي كه مرغ زنده در استان هاي مختلف كشور هر كيلو بين 860 تا 920 تومان به فروش مي رسد. در اين وضعيت مرغدار بابت هر كيلو 150 تومان ضرر مي دهد. به اعتقاد مرغداران، خريد تضميني دولت نه تنها كمكي به تنظيم بازار نمي كند، بلكه باعث زيان توليدكننده و در نهايت مصرف كننده مي شود.
ديگر بانك ها هم به مرغداران وام نمي دهند، چون مي دانند كه آنها توان بازپرداخت آن را ندارند.
با اين حال آنها مجبورند همچنان به كار ادامه بدهند، چون تاسيساتي را كه براي انجام اين كار راه اندازي كرده اند، مانند مغازه نيست كه اگر روزي در آن را بستند، ديگر خسارتي متوجه آنان نشود.
رئيس اتحاديه مرغداران معتقد است:  در حال حاضر قيمت مرغي كه به دست مصرف كننده مي رسد، ارزان  است و اگر به رقم فعلي، حدود 250 تومان به ازاي هر كيلو اضافه شود، اين نرخ براي توليدكننده هم منصفانه تر است.از سوي ديگر به ظاهر خبر توزيع مرغ منجمد در تهران شايعه اي بيش نبوده است.در حال حاضر در 18 استان كشور مرغ به صورت بسته بندي شده عرضه مي شود. با همه اينها، مرغ در تهران هنوز به صورت فله اي عرضه مي شود و از طرفي اتحاديه مرغداران نيز لزومي براي عرضه مرغ منجمد نمي بيند با اين توجيه كه مرغ كافي به اندازه نياز در بازار موجود است.در روزهاي اوج شيوع آنفلوآنزاي مرغي، رقمي در حدود يك ميليارد تومان براي پيشگيري از شيوع اين بيماري در ايران هزينه شد.
در حالي كه حتي يك مورد نيز از اين بيماري در كشور گزارش نشده و به مردم اين اطمينان داده شد كه بدون نگراني مواد پروتئيني مورد نياز خود از جمله مرغ را خريداري كرده و مصرف كنند.
در اواسط پاييز، شايعه شيوع آنفلوآنزاي مرغي موجب كمبود مرغ در بازار شد. آن زمان مرغداران نيز رغبتي به توليد مرغ و جوجه ريزي نداشتند. همه اين عوامل در ابتداي شيوع اين بيماري باعث افت 2 تا 5 درصدي قيمت مرغ در مدت زمان كوتاهي شد، اما بعد از عادي شدن دوباره اوضاع، ديگر مردم بيماري آنفلوآنزاي مرغي را فراموش كرده و مصرف اين نوع گوشت را از سر گرفتند. اما در پايان هفته اول دي ماه بازهم خبر رسيد كه آنفلوآنزاي مرغي در مرز ايران با تركيه شيوع پيدا كرده است.
مقامات تركيه اي نگران اين موضوع هستند كه شيوع آنفلوآنزاي مرغي پرندگان، خطر ابتلاي انسان به اين بيماري را افزايش دهد.
آيا اين خبر بازهم تاثيري در ميزان مصرف مرغ و كاهش قيمت آن در كشور ما خواهد گذاشت؟