|
نگاه
آيا جوايز بانك ها عادلانه توزيع مي شود؟
|
|
|
هيچ روز و شبي نيست كه در ميان تبليغات تلويزيوني، تبليغ جوايز بانك ها، كيلومترها اسكناس، صندوق هاي طلا و جواهر، بنز الگانس، ماكسيما، پژو و ... را نبينيم.
اوايل دهه شصت بود كه بانكها براي تشويق مردم جهت سپرده گذاري پولهاي خود اقدام به قرعه كشي و دادن جوايز كردند. اين اقدام از آن جهت صورت گرفت كه از يك طرف بانك ها نمي توانستند سود ثابتي را براي سپرده هاي مردم در نظر بگيرند، زيرا مغاير عمليات بانكي بدون ربا بود و از طرف ديگر افزايش نرخ تورم باعث كاهش ارزش پول و علاقه مردم به سپرده گذاري قرض الحسنه در بانكها مي شد. بالاخره دادن جايزه، راه حلي براي دادن سود و تشويق سپرده گذاري شد كه از سوي همه بانكها هم مورد استقبال قرار گرفت.
البته بعدها بانك ها توانستند با باز كردن حسابهاي سپرده گذاري كوتاه مدت و دراز مدت، سود تقريباً ثابتي را به سپرده گذاران عمده تر بپردازند اما سپرده هاي قرض الحسنه هنوز وجود دارد و بانك ها هم ترجيح مي دهند اين نوع حساب ها را داشته باشند. هر چند كه مبلغ آن ناچيز تر از سپرده هاي كوتاه مدت و بلند مدت است اما به دليل دربرگيري قشر وسيع تري از جامعه و نپرداختن سود به آن، براي بانكها بسيار مغتنم است.
در طي بيش از بيست سال كه بانكها اقدام به قرعه كشي و دادن جايزه كه هر روز بر طول و حجم آن نيز افزوده مي شود، كرده اند. شايد كمتر كسي پيدا شود كه با برندگان خوش شانس اين جوايز روبه رو شده باشد، ولي از آنجا كه آشنا بودن يا نبودن با برندگان خوش شانس دليلي براي زير سؤال بردن اعطاي اين جوايز نمي شود، لذا همه تبليغات تلويزيوني و مطبوعاتي جوايز بانك ها را حمل به صحت كرده و به نكاتي در اين زمينه اشاره مي كنيم: اين جوايز اگر چه مقدار آن بسيار چشمگير و قابل توجه است اما نصيب تعداد انگشت شماري از سپرده گذاران مي شود و اكثريت قريب به اتفاق مشتريان قرض الحسنه بانكها نصيبي از اين جوايز نمي برند.
شكست دائمي اكثريت سپرده گذاران قرض الحسنه در قرعه كشي بانك ها كم كم آنها را نسبت به اين قرعه كشي، بي اعتماد و بي تفاوت كرده و اكثراً ترجيح مي دهند تا با سپردن پول هاي هر چند اندك خود به حساب هاي كوتاه و بلند مدت حداقل از كاهش ارزش مالشان جلوگيري كنند تا حداقل اگر جايزه اي نصيبشان نمي شود، به دليل افزايش هميشگي نرخ تورم، متضرر هم نشوند، به همين دليل شاهديم كه اغلب سپرده گذاران قرض الحسنه در مدت محدود لازم براي شركت در قرعه كشي، اقدام به باز كردن حساب در بانكها مي كنند و شايد پس از آن حساب خود را ببندند. نكته ديگر اين كه جوايز ميلياردي بانكها براي سپرده گذاران قرض الحسنه بايد از جايي تامين شود و طبيعي است كه جاي تامين آن نيز سود پولهاي سپرده گذاران است كه بانك با استفاده از اين سپرده ها اقدام به دادن وام به متقاضيان و دريافت سود با نرخ بالا مي كند.
به عبارت ديگر اگر مثلاً ده ميليون نفر در سراسر كشور حساب قرض الحسنه در بانكها دارند، سود پولشان، تبديل به جايزه بعضاً كلان براي تعدادي انگشت شمار مي شود در حالي كه عدالت حكم مي كند هر كس سود پول خود را دريافت كند، تنها جايزه اي كه اكثر سپرده گذاران قرض الحسنه احتمالاً تاكنون دريافت كرده اند مبلغي حدود ۵ تا ۱۰ هزار تومان و يا در حد سكه بوده است كه رقم قابل ملاحظه اي از نظر جبران كاهش ارزش پول آنها نيست و هيچ تاثيري هم بر زندگي سپرده گذاران قرض الحسنه ندارد.
البته بانكها مي توانند دلايلي را براي بازگذاردن بخش سپرده قرض الحسنه و دادن جايزه مطرح كنند؛ مثلاً بگويند عده اي از مردم به دلايل شرعي به هيچ وجه مايل به گرفتن سود ثابت از حسابهاي خود نيستند اما جايزه را كه سود ثابت محسوب نمي شود مي پذيرند.
در اين مورد بايد گفت كه اولاً بسياري از فقها پذيرفته اند كه در قرض الحسنه ها به نحوي كاهش ارزش پول قرض دهنده برابر نرخ تورم جبران شود. عده اي از اين فقها، تعيين قيمت يك جنس در بازار را براي تعيين ميزان كاهش ارزش پول قرض دهنده پيشنهاد كرده اند تا در موعد پس دادن قرض مابه التفاوت قيمت روز آن جنس در زمان پس دادن قرض محاسبه و به پول اوليه افزوده شود.
البته اين روش در معاملات فردي قابل اجراست و بانكها نمي توانند به اين شيوه با مشتريان حساب و كتاب كنند و شايد لازم باشد شيوه هاي ديگري در نظر گرفته شود. اما سپرده گذاران قرض الحسنه بايد به اين سؤال پاسخ دهند كه آيا حاضرند سود پول همه سپرده گذاران را به نام جايزه تنها به خود اختصاص دهند؟ اگرچه بسياري از سپرده گذاران قرض الحسنه به صورت نانوشته اي پذيرفته اند كه سود پولشان در طي سال ، يكجا در اختيار يك يا چند نفر قرار گيرد اما بعيد است كه پس از قرعه كشي و درنيامدن اسمشان از سبد گوي ها، باز هم رضايت قلبي داشته باشند.
فائزه توكل
|
