حفظ كردن و به خاطر سپردن و يادآوري مجدد آموخته ها يكي از مهارت هاي دانش آموزان است تا حدي كه آن را معياري براي سنجش ميزان معلومات و بهره هوشي دانش آموز مي دانند؛ به طوري كه به هر ميزان حجم آموخته ها يا بهتر بگوييم محفوظات بالاتر و سرعت يادآوري آنها كمتر باشد، دانش آموز از معلومات بيشتر و بهره  هوشي بالاتري برخوردار است.
اما، آيا مي پذيريم كه بسياري از اين معلومات تنها محفوظات طوطي واري است كه پس از مصرف به سرعت از ذهن گريخته و براي يادآوري مجدد آنها نياز به مطالعه مجدد آنها است؛ چرا كه بي ترديد اصول صحيحي براي آموزش آنها و در نتيجه به ذهن سپردن آنها وجود نداشته است.
بررسي دو شيوه آموزشي «حافظه محور» و «خلاق» و اثرات آموزش حافظه محور در دانش آموزان پيش دبستاني و دبستاني بحثي است كه به آن مي پردازيم.
يك پرسش
بررسي از آن جايي آغاز شد كه پژوهشگران به بررسي تأثير حفظ كردن و آموزش هايي از اين دست بر روي كودكان كُند(ديرفهم) پرداختند و اين پرسش براي آنها مطرح شد كه موفقيت تحصيلي و اصلاح نواقص آموزشي كودكان كُِِند با حفظ كردن و آموزش به شيوه «حافظه محور» چه نتايجي را به دنبال خواهد داشت.
پژوهشگران پس از بررسي بر روي اين گروه از كودكان آموزش هاي خود را متوجه كودكان عادي كردند و به مقايسه و بررسي دو شيوه آموزشي «حافظه محور» و «خلاق» در كودكان يا بهتر بگوييم دانش آموزان پيش دبستاني و دبستاني پرداختند.
پژوهش هاي نخستين
پژوهش هاي اوليه بر روي دانش آموزان كُند نشان داد آموزش بر مبناي حفظ كردن آموزه ها تأثير بسيار اندكي بر روند آموزشي اين قبيل كودكان دارد تا حدي كه در بعضي موارد منجر به ترك تحصيل آنها مي شود.
شايد بتوان تنها تأثير شيوه آموزشي حافظه محور در كودكان كُند را همگام شدن مقطعي اين كودكان با كودكان تيزهوش و حتي عادي دانست، كه اين تأثير نيز بي ترديد مقطعي و بسيار گذرا است. اما بعضي نيز معتقدند حفظ كردن يا آموزش «حافظه محور» نوعي مناظره و مباحثه شخصي است كه باعث مي شود آموزه ها با تكرار به ذهن سپرده شده و ذهن پرورش بيابد و عقيده دارند اين شيوه، به ويژه در دوره آموزشي پيش دبستاني بسيار كارا و مفيد است.
پژوهش هاي گسترده
اشاره كرديم كه در پژوهش هاي نخستين تأثير آموزش «حافظه محور» بر روي كودكان يا همان دانش آموزان كُند (ديرفهم) بررسي شد؛ اما نياز بود تا اين شيوه آموزشي و در كنار آن «آموزش خلاق» با دقت بيشترو بر روي طيف گسترده تري از دانش آموزان مورد تجزيه و تحليل قرار بگيرد و نتيجه تأثير آموزش حافظه محور و خلاق بر روي دانش آموزان عادي و خلاق نيز بررسي شود. به همين منظور سه پرسش به عنوان پيش فرض هاي بررسي دو شيوه آموزشي- حافظه محور و خلاق- مطرح شد؛
۱- بازده يا پيامد آموزش به شيوه حافظه محور(حفظي) چه تأثيري بر ميزان فراگيري دانش آموزان دبستاني و پيش  دبستاني داشته و در صورت تغيير شيوه آموزشي، چه تحولاتي ايجاد خواهد شد؟
۲- شيوه آموزشي حافظه محور چه تأثيري بر روند آموزشي دانش آموزان خلاق دارد؟
۳. شيوه آموزشي حافظه محور چه تأثيري بر روند آموزشي دانش آموزان كُند و دانش آموزان عادي دارد؟
براي اين منظور چيزي حدود ۲۰ هزار دانش آموز پيش دبستاني و دبستاني انتخاب شدند كه از اين تعداد چيزي حدود ۱۱ هزار و ۸۴۳ نفر در آزموني شركت كردند كه ۴۷۱ نفر در گروه دانش آموزان حفظي (آموزش به شيوه حافظه محور) و ۱۰ هزار و ۲۵۵ نفر نيز در گروه دانش آموزان خلاق گروه بندي شدند و ۸ هزار و ۱۵۷ نفر باقي مانده از تعداد كل نيز به عنوان دانش آموزان عادي در نظر گرفته شدند.(۱۱۱۷ نفر نيز از گروه تحت آزمون- ۱۱ هزار و ۸۴۳ نفر- باقي ماندند كه در بخش  بعدي درباره آنها صحبت خواهيم كرد). تعداد ۲۰ هزار دانش آموز تحت بررسي از هزار و ۸۰ مركز پيش دبستاني و دبستاني با شيوه آموزشي حافظه محور، هزارو ۱۱۷ مدرسه و مركز پيش  دبستاني با شيوه آموزشي «خلاق» و ۱۴۱ مدرسه و مركز پيش دبستاني بدون هيچ خط مشي خاص آموزشي انتخاب شدند.
پژوهش ها در سه مرحله به ترتيب شامل پاييز ۱۹۹۸ تا بهار ۱۹۹۹ ميلادي، پاييز ۲۰۰۰ تا پاييز ۲۰۰۱ ميلادي و پاييز ۲۰۰۱ ميلادي تا پاييز ۲۰۰۲ ميلادي انجام شد. گفتني است در پاييز ۱۹۹۹ ميلادي گروهي نيز به عنوان گروه تصادفي (رندوم) از ميان گروه هاي مختلف انتخاب شده و يك بار نيز بررسي به صورت جداگانه بر روي آنها انجام شد. اين تعداد همان تعداد هزار و ۱۱۷ نفر باقي مانده بودند كه ۹۱۰ نفر از آنها به عنوان گروه رندوم يا تصادفي در پاييز ۱۹۹۹ ميلادي تحت بررسي قرار گرفتند و ۲۰۷ نفر باقي مانده به عنوان گروه «شاخص» از همان ابتدا فقط تحت تعليمات ويژه با شيوه آموزشي «خلاقيت محور» قرار گرفتند. اين گروه ۲۰۷ نفره از آن جهت انتخاب شدند تا احتمال هر گونه خطا به صفر رسيده و اگر در گروه آموزش خلاقيت محور (۱۰ هزارو ۲۵۵ نفري كه قبلاً به آنها اشاره كرديم) احتمال خطا و آموزش به شيوه حافظه محور مشاهده شد، در نتيجه آزمون اشتباهي رخ ندهد. از سوي ديگر پژوهشگران قصد داشتند تا نتيجه آموزش به شيوه «خلاقيت محور» در گروه شاخص (۲۰۷ نفر)- كه پيش از اين هيچ گاه تحت آموزش با شيوه «حافظه محور» قرار نداشتند- را با دانش آموزاني كه احتمالاً در دوره اي از آموزش خود به شيوه حافظه محور آموزش ديده بودند و اكنون در گروه «خلاق» قرار گرفته اند، مقايسه كنند.
نتايج نخستين
پژوهشگران با بررسي گروه هاي مختلفي كه ذكر شد، دريافتند شيوه آموزشي «حافظه محور» يا بهتر بگوييم «مدارس حافظه محور» به طور متوسط در مقايسه با مدارس بدون شيوه آموزشي خاص، موفق ترند. پژوهشگران در ادامه پژوهش هاي خود به نكات جالبي درباره مدارس و مراكز آموزشي پيش  دبستاني «حافظه محور» دست يافتند:
- اندازه كلاس هاي اين مدارس يا مراكز آموزشي پيش دبستاني بسيار كوچك است.
- ارتباط ميان والدين دانش آموزان بيشتر بوده و اغلب از شيوه آموزشي مدرسه راضي نيستند.
- نظم و انضباط به صورت ويژه در كلاس رعايت مي شود.
- هر كلاس، اجتماعي خصوصي از دانش آموزان است كه اين اجتماع تمايلي به برقراري ارتباط با ساير كلاس ها ندارد.
- اين مدارس و مراكز آموزشي پيش دبستاني اغلب در حومه شهرها واقعند.
- ميزان ثبت نام در اين مراكز پايين است.
كودكان مراكز پيش دبستاني و دانش آموزان مدارس حافظه محور در مقايسه با همسالان خود در مراكز پيش دبستاني و مدارس خلاقيت محور تفاوت هاي فردي بسياري نيز دارند كه از آن جمله مي توان به اين نكات اشاره كرد:
- اغلب كودكان و دانش آموزان مراكز پيش دبستاني و مدارس حافظه محور متعلق به خانواده هاي طبقه پايين اجتماع هستند.
- خانواده تك والدي هستند، به دليل مرگ، طلاق و يا ترك خانواده يكي از والدين.
- خانواده ها پرجمعيت بوده و پدرسالار يا مادرسالار هستند و كودك جايگاه چنداني در خانواده ندارد.
- در ميان فرزندان يا والدين، معلوليت به ويژه معلوليت ذهني ديده مي شود.
- درآمد خانواده بسيار پايين بوده و متكي به فرزندان بزرگتر و گاه فرزندان كوچك است.
- اغلب اين كودكان زودتر از سن قانوني وارد مراكز پيش دبستاني و در نتيجه مدرسه مي شوند (به دليل ناهمخوان بودن سن شناسنامه اي و سن حقيقي كودك).
پژوهشگران در نتيجه بررسي يافته هاي خود دريافتند در مدارس و مراكز آموزشي حافظه محور، آموزش بر مبناي فراگيري محفوظات بدون هيچ گونه آموزش بنيادي و سنجش ميزان توانايي و ناتواني هاي آشكار و پنهان دانش آموز شروع شده و با آغاز دوره واقعي درس و مدرسه- سال اول دبستان- تعداد بسيار اندكي از دانش آموزان مي توانند الفبا يا اعداد را شناسايي كرده و يا حتي آموخته هاي دوره پيش دبستاني را به ياد بياورند! در واقع به عقيده پژوهشگران اين دانش آموزان هيچ خاطره اي از محفوظات دوره پيش دبستاني خود به ياد نمي آورند و مانند آن است كه از ابتدا به آنها چيزي آموزش داده نشده و يا اگر داده شده، بسيار ناقص و نامفهوم و غيراصولي بوده است.
نتايج تكميلي
پژوهشگران با بررسي بيشتر به نكات ديگري نيز دست يافتند. به اين معني كه نه تنها دانش آموزان بلكه مربيان اين قبيل مدارس و مراكز آموزشي نيز با مشكلات متعددي به اين شرح روبه رو هستند:
- ناهمخواني ميزان تحصيلات و دوره آموزشي كه آموزگار در آن تدريس مي كند؛ به عبارتي پايين بودن سطح تحصيلات آموزگار از دوره آموزشي.
- نداشتن مهارت كافي در تدريس.
- آموزگاران اغلب اولين يا دومين سال تدريس خود را سپري مي كنند (توجه كنيد به تحصيلات پايين آموزگار و دوره آموزشي آموزگار)
- دريافتي- حقوق- بسيار پايين آموزگار؛ اغلب به صورت حق التدريسي حقوق دريافت مي كنند.
- امكان دسترسي به منابع اطلاعاتي وجود ندارد و اينترنت و كامپيوتر وسيله اي تجملي انگاشته مي شود.
بررسي هاي بيشتر نشان داد، علاوه بر نكاتي كه پيش از اين در باره شرايط مدارس و مراكز پيش دبستاني بر شمرديم؛ مشكلات ديگري نيز در اين بخش ها به چشم مي خورد.
- محيط مدرسه يا مركز پيش دبستاني، محيطي دوست داشتني و زيبا براي دانش آموزان نيست و كهنگي و فرسودگي در همه جا به چشم مي خورد.
- به دانش آموزان و آموزگاران توجه نمي شود و آنها نيز نوعي ابزار محسوب مي شوند.
- امكان دسترسي به منابع اطلاعاتي وجود ندارد. كتابخانه مدرسه تنها مركزي براي تجمع كتاب هاي غيرآموزشي و نامتناسب با سن كودكان و دانش آموزان است.
- نه تنها اينترنت و كامپيوتر در مدرسه به چشم نمي خورد، بلكه مسئولان مدرسه آن را وسيله اي تجملي دانسته و از خريد كامپيوتر طفره مي روند.
- نيازهاي اوليه دانش آموزان ناتوان- گاه در بين دانش آموزان، دانش آموزاني با معلوليت جسمي ديده مي شوند- ناديده گرفته شده و به هيچ وجه خدمات ويژه اي به آنها ارائه نمي شود.
- آموزش در درجه دوم اهميت بوده و به جاي آموزش تنها به پرورش آن هم به صورت غيراصولي و با تنبيه، توبيخ و... اكتفا مي شود.
- مسايل محرمانه بسياري در مدرسه وجود دارد كه براي محرمانه ماندن آن بين مسئولان مدرسه به ويژه مدير و معاونان كنترل شديدي وجود دارد.
- در حين آموزش، از هيچ گونه وسيله كمك آموزشي استفاده نمي شود.
- دانش آموزان مدارس حافظه محور حق هيچ گونه ابراز عقيده اي نداشته و تنها آموزگار حق صحبت و اظهار نظر دارد. به عبارتي آموزش يك طرفه است.
نتايج نهايي
با جمع بندي نتايج به دست آمده از پژوهش هاي صورت گرفته در مراحل گوناگون، دريافتند اگرچه به طور كلي نمرات درسي دانش آموزان در دو درس رياضي و زبان- به عنوان دو درس شاخص- و تعليماتي درباره آموزش الفبا و اعداد در مراكز پيش دبستاني متكي بر آموزش حافظه محور بالاتر از دانش آموزان مدارس «خلاقيت محور» است، اما راندمان فراگيري درس زبان ۲۴/۰- درصد (منفي ۲۴ صدم درصد) با در نظر گرفتن ۸۶/۰درصد خطا و در درس رياضي ۱۴/۰-درصد (منفي ۱۴ صدم درصد) با در نظر گرفتن ۵۵/۰ درصد خطا گزارش شده است. در واقع گرچه به ظاهر، نمرات درسي بالاتر است؛ اما «راندمان فراگيري» منفي است.
از سوي ديگر آموزش حافظه محور هيچ تأثيري بر دانش آموزان خلاق ندانسته و نه تنها باعث پيشرفت تحصيلي آنها نمي شود بلكه عاملي بازدارنده جهت پرورش ذهني- فكري آنها است.
بنابر اين پژوهشگران معتقدند سيستم آموزشي حافظه محور نه تنها تأثيري بر روند آموزشي دانش آموزان و كودكان پيش دبستاني ندارد بلكه تأثير بسيار منفي نيز بر روند آموزشي به ويژه روند آموزشي دانش آموزان خلاق دارد.
به عقيده پژوهشگران اگرچه به ظاهر نمرات درسي دانش آموزان حافظه محور بالاتر است، اما راندمان فراگيري آن منفي بوده و اين شيوه آموزشي باعث عقيم شدن و عقيم ماندن خلاقيت ذهني دانش آموزان و ناتواني در تشخيص مهارت هاي فردي آنها مي شود؛ اين نكته حتي در دانش آموزان كند (ديرفهم) نيز صادق است.
مهتاب صفرزاده خسروشاهي
منبع: http://www.ascd.org

ناصر نادري
اخيراً يكي از مديران ارشد آموزش و پرورش در هفته پژوهش، اعلام داشتند: «اگر ما بتوانيم در آموزش و پرورش، فضايي را ايجاد كنيم كه رويكرد آموزشي غالب به رويكرد فرهنگي- تربيتي تبديل شود و بيش از انتقال معلومات و محفوظات در جست وجوي تقويت مهارتها و اصلاح  نگرشها در كودكان و نوجوانان باشيم، قطعاً با خميرمايه استعدادي كه در فرزندان اين مرز و بوم هست و تاريخ هم قوت آن را اثبات كرده است، به راحتي مي توان پرسشگري را در كشور، بيش از پيش نهادينه كرد.»
ترديدي نيست اين سخنان، بيانگر نگاه آسيب شناسانه و دردمندانه به آموزش و پرورش است. عدم تناسب توانايي ها و مهارتهاي دانش آموزان پس از دريافت ديپلم با نيازها و انتظارات جامعه عدم انتقال مهارتهاي زندگي به دانش آموزان در طول زمان يادگيري- ياددهي و عدم مجال براي انديشيدن و پرسشگري آنان، اشاعه شيوه آموزشي حافظه مدارانه برنامه درسي و تأثير آسيب زاي كنكور در فرايند تعليم و تربيت - خصوصاً در دوره آموزش متوسطه و پيش دانشگاهي- از واقعيت هاي تلخ امروز آموزش و پرورش است.اما پرسش اساسي اين است: ريشه اين معضلات و مشكلات كجاست؟ آيا به راستي تغيير«رويكرد آموزشي» به«رويكرد فرهنگي - تربيتي »منجر به كاهش يا رفع اين چالش ها خواهد شد؟ آيا اين نظريه، حاوي نكته اي تازه و بديع است يا خير؟ آن چه در پي مي آيد كوششي است در جهت پاسخگويي شتابزده به اين پرسش ها.
انديشه هاي صاحبنظران در تبيين اهداف
آموزش و پرورش
« فروبل»، دانشمند آلماني (۱۷۸۲- ۱۸۵۲ ميلادي) در حالي كه تربيت را« رشد دادن قواي پنهاني كه طبيعت در نهاد طفل به وديعه گذاشته است »مي داند، به« بار آوردن طفل در اجتماع و براي زندگي در جامعه »اعتقاد دارد. در حقيقت، او به هدف اجتماعي تعليم و تربيت تأكيد كرده است.به نظر«پستالژي »، مربي و معلم برجسته سوئيسي (۱۷۴۶_ ۱۸۲۷ ميلادي)، تربيت يعني:«رشد طبيعي و تدريجي و متناسب تمام قوا و استعدادهايي كه در وجود طفل پنهان است.»
«ابوعلي سينا »، دانشمند و فيلسوف بزرگ مسلمان، براي «تربيت فرد » اهميت بسياري قائل شده و معتقد است:«اولاً بايد به تربيت اخلاقي اهميت دارد، ثانياً بايد ذوق و عشق طفل را در انتخاب شغل مراعات كرد، ثالثاً در موقع تحصيل از تربيت بدن و حفظ صحت او نبايد غفلت نمود.»
« خواجه نصرالدين طوسي »، دانشمند و فيلسوف بزرگ ايراني، در كتاب «اخلاق ناصري »با مطرح كردن برخي ابعاد تربيت، همچون: تأديب و رياضت اخلاق، آموختن سنن و وظايف دين، سواد و اخبار و اشعار، ياد دادن آداب زندگي و آموختن پيشه و شغل؛ هدف تعليم و تربيت را در«تربيت فرد» مي بيند و قهراً بهبود جامعه را از راه كوشش براي ساختن شهروندان خوب دنبال مي كند.
« كارلسن »، وزير وقت آموزش و پرورش و فرهنگ سوئد، در كتاب« آموختن براي زيستن »- كه در سال ۱۹۷۵ ميلادي توسط يونسكو منتشر شده، آورده است:«هدف آموزش و پرورش، آن است كه به هر فرد امكان دهد تا براي شكوفا ساختن استعدادها و ذوق هاي خود آزادانه بكوشد.»
علاوه بر اين نظريات، انديشه هاي دانشمندان بزرگ در حوزه آ موزش و پرورش، مانند«جان لاك»(۱۶۳۱-۱۷۰۴ ميلادي)،«ژان ژاك روسو »(۱۷۱۲- ۱۷۷۸ ميلادي)،«جان ديويي »(۱۸۵۹- ۱۹۵۱ ميلادي)، و... گواه اين واقعيت است كه يكي از اهداف جدي سيستم هاي گوناگون آموزش و پرورش در جهان،«يادگيري براي زندگي »و تأكيد بر اهميت آموختن مهارتهاي زندگي و جنبه هاي فرهنگي- تربيتي دانش آموزان است.
بديهي است به دليل تفاوتهاي آشكار كه در مباني فلسفه نظري، شرايط اجتماعي، ارزش ها، باورها ، عادتها، نحوه زندگي، اقتصاد و... در جوامع گوناگون، در ترسيم محتوا و شيوه تحقق اهداف، اختلافهاي فراواني وجود داشته باشد. اما نقطه مشترك، تأكيد همگان بر اهميت«ايجاد ارتباط بين برنامه آموزش و پرورش با واقعيت هاي زندگي دانش آموزان» است.
چشم انداز آينده و بررسي موشكافانه
اشاره اجمالي به سير فكري در تبيين هدفهاي آموزش و پرورش و بررسي موشكافانه واقعيت هاي تلخ و شيرين آموزش و پرورش ايران، بيانگر چند نكته است:
۱. تغيير رويكرد از«رويكرد آموزشي »به رويكرد فرهنگي - تربيتي» ، نكته و ايده جديدي نيست و پيشه تاريخي آن به چند قرن بازمي گردد؛
۲. مجموع رويكردها و هدفهاي آموزش و پرورش، صرفاً بخشي از وروديهاي سيستم آموزش و پرورش قلمداد مي شد بنابراين تا ساير اجزاي ورودي سيستم، فرايند عمليات سيستم و ارزشيابي خروجي سيستم، به دقت و جامعيت و واقع بيني علمي و تحليلي ملاحظه نشود، اتفاق خاصي در كلان آموزش و پرورش رخ نخواهد داد.
۳. پررنگ ساختن رويكرد فرهنگي - تربيتي به قيمت كمرنگ ساختن رويكرد آموزش، جز تشديد حساسيت و توهم جدايي آموزش از پرورش در فضاي رواني آن، هيچ تأثير ديگري نخواهد داشت.
۴. عينيت بخشيدن به «تقويت مهارتها و اصلاح نگرشها در كودكان و نوجوانان» و «نهادينه ساختن پرسشگري» - كه يكي از انواع مهارت هاي زندگي است- نياز به برنامه ريزي جامع، روشمند و آينده گرايانه دارد. قطعاً اين برنامه «به راحتي» تحقق نخواهد يافت و طي يك برنامه حداقل «ميان مدت» و به «تدريج» اجرا خواهد شد.
۵. با توجه به چالش ها و واقعيت هاي متن آموزش و پرورش، بايد با يك نگرش سيستمي و همه جانبه علمي، با اصلاح زيرساخت هاي مديريتي، به مؤلفه هاي اساسي آن، همچون: طراحي و برنامه ريزي كلان (مثلاً سند ملي آموزش و پرورش)، اصلاح مديريت منابع انساني (انگيزش، آموزش و توسعه)، بازنگري در اقتصاد و برنامه ريزي مالي- اداري آن، اصلاح سيستم آموزشي (منابع آموزشي، شيوه هاي يادگيري- ياددهي معلمان، فضاهاي مدارس، استفاده مناسب از تكنولوژي آموزشي و IT)، اصلاح حوزه پژوهش (ايجاد يكپارچگي و كاربست)، ترسيم الگوي مناسب براي تغيير و اصلاح رفتار دانش آموزان در يك برنامه جامع و استفاده از همه ظرفيت هاي ملي، اصلاح شيوه ارزشيابي و معضل كنكور و... پرداخت.
قطعاً ريشه يابي و آسيب شناسي پديده ها در وضعيت موجود، بازشناسي ماهوي و ترسيم الگوي مناسب براي رسيدن به وضعيت مطلوب در مورد هريك از اين مشكلات، نياز به تأمل و تدبير خواهد داشت. اميد است همه صاحبنظران انديشمند و دلسوز، «آموزش و پرورش» را به يك مسأله و دغدغه ملي تبديل كنند.
منابع:
۱. پژوهش خبرنامه سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي به مناسبت هفته پژوهش.
۲. مسائل آموزش و پرورش، محمدطاهر معيري. نشر اميركبير.
۳. آموزش و پرورش، محمدعلي ضميري. نشر ساسان.

سارا زيبا كلام
واژه «خاطره» براي همه ما، مفهومي است آشنا كه بارها و بارها در زندگي با آن مواجه و يا حتي درگير شده ايم و چه بسا مواقع زيادي كه در جريان زندگي روزمره براي فرار از فشارها، به گذشته ها پناه برده ايم. غرقه شدن در فكر گذشته ها، اكثر مواقع مي تواند آرام بخش تلقي شود اما براي بسياري، تنش زاست، بطوري كه مدام در نوعي گريز از خاطرات و يا تلاش براي فراموشي آنها به سر مي برند؛ حتي گاه ترس از حسرتي كه ممكن است در آينده از سپري شدن «حال» به ما دست دهد، ذهنمان را به خود مشغول مي دارد. اما اين «خاطرات» چيستند كه دائما در حال گريز از آن و يا پناه بردن به آنها هستيم؟ چرا و چگونه است كه آدمي از ديرباز اينگونه درگير گذشته هاي پيشتر خود بوده است؟ اين پيوند ناگسستني بشر با گذشته، از كجا نشأت مي گيرد؟
گستردگي و وسعت وادي هاي خاطره و خاطره نگاري، به حدي است كه بايد در بررسي آنها، از زوايا، ديدگاهها و جنبه هاي گوناگون و متنوعي، بهره جست. خاطره ها گاه فردي و خصوصي محسوب مي شوند و گاه در شرايط خاص، همگاني و حتي ملي. بررسي تاريخ كشورها و ملل، ما را به اين نكته رهنمون مي شود كه بخش اعظم تاريخ نگاشته ها بطور مستقيم يا غير مستقيم، از خاطرات ثبت شده ناشي شده اند.
انسان در هر شرايطي و با هر نژاد و فرهنگي، هميشه بطور آگاهانه يا ناخودآگاه درگير خاطرات خوب و بد خود بوده است. هر رنگي، بويي، نامي، بحثي، خواب يا هر چيز ديگري، مي تواند جرقه اي باشد براي سير ناگاه ما به عالم دروني و خاطراتمان و بايد يادآور شد كه تاثيرات ناشي از اينگونه غرقه شدنها، بسيار متفاوت و بعضا غيرقابل پيش بيني است. ارج و قرب خاطرات شخصي، گاه انسان را در به انجام رسانيدن اهدافش مصمم ساخته و براي ادامه زندگي، انگيزه بيشتري را موجب مي شوند؛ گاهي هم ناكامي هاي موجود در وقايع گذشته، سبب نااميدي و دلسردي صاحب خاطره مي گردند. بسياري از انسانها به دلايل گوناگون، اصلا خاطرات خود را مگر در مواقعي استثنايي، آن هم در ميان مخاطب محدود و بصورت شفاهي، بروز نمي دهند و عده اي ديگر، نه تنها به واگويه خاطراتشان مي پردازند، بلكه آن را مكتوب كرده و در دسترس مخاطب عام قرار مي دهند. اين مسائل محدود به مرزهاي جغرافيايي، نژادي و فرهنگي نيستند و با تفاوتهايي در شيوه ها از گذشته هاي دور در اكثر اقوام و ملل، به چشم مي خورند. براي مثال مي توان تا قبل از اختراع خط، طريقه انتقال سينه به سينه خاطرات را به صورت شفاهي مورد مطالعه قرار داد و يا پس از آن، طريقه حفظ كتيبه ها، پوست نوشته ها و امثال اينها را بررسي كرد.
موضوع ديگر، ارزش تاريخي خاطرات مختلف است، حتي آنهايي كه كم اهميت جلوه مي كند. يكي از مهمترين ابزار حفظ تاريخ يك مملكت، پرداختن به خاطرات تك تك افراد حاضر در وقايع تاريخي آن كشور، محافظت و پردازش آنها است. اين خاطرات هر چند بلافاصله مورد استفاده يا توجه مخاطب قرار نگيرند و اصطلاحا در زمره «خاطرات خاموش» شمرده شوند، باز جزو مستندات تاريخي به حساب مي آيند.
بايد توجه داشت كه خاطره هر شخص، حاكي از ديدگاه خاص او و شرايطي است كه در آن قرار داشته بنابراين نبايد بصورت يك بعدي به آن استناد كرد بلكه خاطرات بايد از زواياي گوناگون ديدگاههاي مختلف بازنگري گردند.
نكته ديگر اينكه يك خاطره پس از عرضه بر ديگران و علني شدن - چه شفاهي و چه كتبي _ ديگر از مالكيت شخصي صاحب آن خارج مي شود و بايد دانست كه در ارتباط مخاطبان با آن، امكان تغييرها و برداشتهاي ثانوي وجود دارد. خاطرات با تمام اهميت و ارزشي كه دارند، شامل عوارض و ابتلائاتي هم هستند كه نبايد آنها را ناديده گرفت،همچنين ويژگي هايي دارند از جمله اينكه هرگز در بند زمان و مكان و مخاطبان محبوس نمي مانند و همين نكته ممكن است باعث دگرگوني هويت اصلي خاطرات شود. مباحث فوق، همه گوياي گستردگي ابعاد خاطرات و انشعابات آن است. و اما پرداختن به خاطره نويسي و ثبت خاطرات، چه فردي و چه جمعي، مقوله اي ديگر است. در كشور ما، به ندرت به اين موضوع پرداخته شده است و اگر هم در جايي اشاره اي به اين موضوع مي بينم، بصورت مقاله يا نوشته اي مختصر است. در فرهنگ ما، قطعا جاي خالي پردازش مفصل و تحقيقات گسترده درباره اين موضوع هنوز حس مي شود.
عليرضا كمري، محقق و نويسنده جنگ، براي نخستين مرتبه در ايران، طي مطالعاتي كامل و گسترده در زمينه خاطره و خاطره نگاشته ها، نتيجه تحقيقاتش را در سه جلد كتاب حول همين موضوع، عرضه كرده است. (البته فعلا فقط جلد اول اين مجلد با عنوان «با ياد خاطره» ، منتشر شده است.)
در كتاب «با ياد خاطره» به ابتدايي ترين نشانه هاي خاطره گويي و ثبت خاطرات به گونه هاي مختلف در تاريخ، اشاره شده و نويسنده تمام موضوعات ذكر شده در نوشته فوق را بصورت سؤال و جوابهايي كامل در كتابش ارائه كرده است. در اين كتاب مي توان به پاسخهايي علمي حول موضوعيت و چيستي «خاطره» دست يافت.
مثل اينكه خاستگاه نخستين خاطر و خاطره را مي توان در قرآن و آفرينش انسان جستجو كرد كه خود اشاره اي است به اهميت و ارزش «ذكر و بيان» ، و از اين طريق مي توان به ارتباط «رجوع به خود» با معرفت نفس پي برد. كتاب مذكور پس از خلقت آدمي و پيوند خاطرات و مذهب و فطرت بشر با آغاز از تاريخ تمدن كشورمان، چگونگي ابداع خط، يادگيري و خواندن و اهميت اينها، سيري كامل و علمي را در تاريخ اقوام ايران پشت سر گذاشته كه مي توان از آن بعنوان منبع تاريخي خلاصه اي، بهره جست.
«با ياد خاطره» كه توسط انتشارات سوره مهر (وابسته به دفتر ادبيات و هنر مقاومت حوزه هنري) در ۲۰۶ صفحه منتشر شده است، جلد اول از سه كتابي است كه نگارنده آن در نظر دارد حول موضوع خاطره، به چاپ برساند. اين جلد كه درآمدي است بر خاطره نويسي و خاطره نگاشته هاي پارسي در تاريخ ايران، شامل دو بخش است بخش اول آن دربرگيرنده كلياتي در مورد خاطره نويسي و خاطره نگاشته ها است و بخش دوم كتاب هم ضمن مرور تاريخ ايران، به ذكر مصاديق و موارد موضوعه بحث در آثار تاريخي _ ادبي ايران تا قبل از اسلام اختصاص دارد.
بطوري كه در مقدمه كتاب آمده، جلد دوم مشتمل است بر نقل و نقد گونه ها و نمونه هاي خاطره نگاشته ها و ادوار ادبي و تاريخي ايران بعد از اسلام تا انقلاب اسلامي ايران و جلد سوم، مستقلا به بحث درباره چند و چون خاطره نويسي و خاطره نگاشته هاي جنگ و دفاع مقدس مي پردازد كه طبق نظر خود مؤلف، دو جلد اول و دوم، مقدمه اي بر مباحث موجود در جلد سوم خواهند بود.
اين مجلد، كاملترين مجموعه اي است كه تاكنون در ايران، به مباحث گسترده نظري در مورد خاطره پرداخته و آنرا از زواياي گوناگون مورد بررسي قرار داده است.

ادبيات داستاني ۹۶
نودوششمين شماره ماهنامه تخصصي ادبيات داستاني، تحت عنوان «شبه روشنفكران در خطه نام و ننگ» ويژه آذر ۸۴ توسط انتشارات سوره مهر منتشر شد.
در اين شماره مي خوانيم: «در وادي ادبيات داستاني» اخبار و رويدادهاي ادبيات داستاني، «آرامش عميقي مرا در بر گرفته بود» مصاحبه با علي مؤذن، «آليستر كرولي و قصص قرآن» مقاله اي از كامران پارسي نژاد، «مقاله اي از زندگي كازانتزاكيس» ترجمه همايون نوراحمر، «كارت پستال» داستاني از هاينريش بل ترجمه ضيا ءالدين ترابي، «بازخواني يك پرونده» نگاهي به زندگي فيودور ميخائيلويچ داستايفسكي، «يك داستان نه چندان جديد» نقد كتاب ميل ليلي، «يك قصه؛ پنج روايت» نقد تطبيقي يك داستان در كليله و دمنه، مرزبان نامه، كارنامه اردشير بابكان، شاهنامه، گرشاسب نامه از دكتر محمد حسين كرمي، «خورشيد را ما هم ديده ايم» گزارشي از سخنراني رضا اميرخاني در خانه داستان با موضوع رمان «روي ماه خداوند را ببوس» نوشته مصطفي مستور، «حق مخاطب است كه بداند» گفت وگو با مجتبي رحماندوست، «قهوه تلخ، بدون شير لطفا» داستاني از بيژن كيا، «يك داستان نه خيلي تلخ» داستاني از نويداهاديان، «قرعه كشي» داستاني از دامون قنبرزاده، «سرپناه» داستاني از آنازگرس ترجمه سهراب برازش، «داستان در عراق عجم» ، مقاله اي از يوسف نيك فام كه به معرفي داستان و داستان نويسان پرداخت، «شبه روشنفكران در خطه نام و ننگ» معرفي كتاب با سرود خوان جنگ در خطه نام و ننگ اثر نادر ابراهيمي، «از بركه اي در شمال تا سرزمين زيتونهاي سبز» نقد مجموعه داستان ساروق نوشته منصور ايماني، «توهم در تبعيد» نقدي بر آثار ولاديمير ناباكوف و...
اين شماره ماهنامه ادبيات داستاني به صاحب امتيازي حوزه هنري، مدير مسئولي دكتر حسن بنيانيان و سردبيري محمدرضا سرشار و احمد شاكري هم اكنون در پيشخوان روزنامه فروشي هاست.
طنين انديشه
مؤلف: مرتضي مقراضي/ ناشر: انتشارات كرمانشاه/ چاپ اول، ۱۳۸۴/ ۸۸ صفحه، رقعي/ ۹۰۰ تومان
در اين كتاب، مؤلف سخنان وزين، اشعار نغز و حكيمانه نويسندگان و شاعران بزرگ را به زبان هاي فارسي و انگليسي آورده است.
پوست، مو و زيبايي
(مراقبت به زبان ساده)
تأليف: دكتر ليدا شعشعاني/ ناشر: سرمدي/ چاپ اول، ۱۳۸۴/ ۷۲ صفحه، رقعي/ ۱۵۰۰ تومان
پوست انسان با سطحي نزديك به دو متر مربع، بزرگترين عضو بدن محسوب مي شود كه نخستين سد دفاعي در مقابل عوامل مهاجم را مي سازد. پوست بافتي فعال، زنده، پويا و در عين حال حساس و آسيب پذير است و عوامل خارجي بسياري مي توانند مشكلات پوستي ايجاد كنند.اين كتاب در ۹ فصل راه هاي عملي مراقبت از پوست و مو را ارايه كرده است.
راهنماي مادران شاغل
مؤلف: كارول اسماعيلي/ با همكاري: ايلين فارسلند/ مترجم: فريبا مقدم/ ناشر: صابرين/ چاپ اول، ۱۳۸۴/ ۱۵۶ صفحه، رقعي/ ۱۶۰۰ تومان
مادر شدن، تجربه اي منحصر به فرد است كه زندگي شخصي را به كلي دگرگون مي كند و همه اهداف و برنامه هاي زندگي وي را تحت الشعاع قرار مي دهد. در اين ميان چنانچه مادر برنامه هاي مشخصي در مسير اهداف شغلي و پيشرفت هاي اجتماعي خود داشته باشد، گاهي بين وظايف مادري و برنامه هاي شغلي و اجتماعي او، تضاد ايجاد مي شود. اين كتاب با نگاهي عميق به نيازهاي مادر و فرزند و با در نظر گرفتن حساسيت هاي مربوط به دوران رشد نوزاد، مسايل تربيتي و رواني و سلامت جسماني او و نيز نكات مربوط به ادامه كار مادر، مشكلات، فشارها و نيازهاي او در اين دوره، راه كارهايي ساده، عملي و چندجانبه ارايه كرده است.
برنامه نويسي Activex
نويسنده: جري اندرسن/ مترجم: امين محمدي/ ناشر: مؤسسه فرهنگي هنري ديباگران تهران/ چاپ اول، ۱۳۸۴/ ۶۶۴ صفحه، وزيري/ ۶۲۵۰ تومان
برنامه نويسي Activex، بخشي از برنامه نويسي سيستمي است. اين كتاب در سطح پيشرفته Visual C++، براي توسعه دهندگان  مبتدي و متوسط Activex نوشته شده است. در اين كتاب مي خوانيد: Activex چيست؟/ ايجاد سرويس دهنده هاي اتوماسيون Activex با استفاده از چارچوب هاي Bace ctl Atl mfd/ استفاده از چارچوب ها براي ايجاد يك كنترل ابتدايي Activex/ توسعه كنترل هاي پيشرفته Activex/ ايجاد اشياي Com و واسطه هاي سفارشي Actnex.
ديوان شعر اميدي
شاعر: بهمن اميدي/ ناشر: ارمغان سالمي/ چاپ اول۱۲۸، صفحه،رقعي/ ۱۰۰۰ تومان
سلام اي خداوند عرش برين
پديد آور آسمان و زمين
سلام اي همه ملك عالم ترا
به لوح زمان اسم اعظم ترا
سلام اي به اذنت دم و بازدم
سلام اي به فرمان تو بيش و كم
سلام اي مه و ابر و دريا زتو
سلام اي سهيل و ثريا زتو
اين كتاب مجموعه اي از اشعار كلاسيك بهمن اميدي است.
ميرزا عبدالقادر بيدل
تأليف: صدرالدين عيني/ برگردان و پژوهش:شهباز ايرج/ ناشر: سوره مهر(حوزه هنري سازمان تبليغات اسلامي) چاپ اول، ۱۳۸۴/ ۳۸۲ صفحه وزيري/ ۳۸۰۰ تومان
روان  انساني در حماسه هاي ايراني
مؤلف: آرش اكبري مفاخر/ ناشر: ترفند/ چاپ اول، ۱۳۸۴/ ۲۳۲ صفحه، رقعي/ ۲۳۰۰ تومان
در اين كتاب، مؤلف با ديدگاهي نو به بررسي روان  انساني در حماسه هاي ايراني پرداخته است و همواره در اين وارسي سه گزينه آرمان، اسطوره و حماسه را مدنظر داشته است.