Hamshahri Newspaper

جواد نصرتي
چند روز پيش مراسمي به يادبود انفجار شاتل فضايي چلنجر برگزار شد. اين حادثه در زمان خود يكي از مهمترين اتفاقات جهان به شمار مي رفت و رسانه هاي گروهي جهان اهم اخبار خود را به آن اختصاص مي دادند. اين فاجعه به قدري دلخراش و تكان دهنده بود كه حتي حوادث فاجعه بار بعدي- از جمله انفجار شاتل كلمبيا- آن را تحت تأثير قرار نداد و هر ساله يادبود قربانيان چلنجر در آمريكا و سراسر جهان برگزار مي شود. از اين رو بازخواني پرونده انفجار چلنجر و پيامدهاي پس از آن خالي از لطف نيست:
مردمي كه در محوطه تماشاي پايگاه فضايي جانسون تجمع كرده بودند، تنها 73 ثانيه فرياد شادي سر دادند، آنها هم كه در پاي تلويزيون هاي خود بودند تنها 73 ثانيه خود را پيشرفته ترين مردم تمام تاريخ دانستند.
همه چيز تنها 73 ثانيه طول كشيد. تلخ ترين واقعه تاريخ فضايي بوقوع پيوست تا پس از آن، غرش به صداي انفجار، غريو شادي به شيون، لبخندها به گريه و احساس غرور به سرافكندگي تبديل شود. شاتل فضايي چلنجر تنها پس از 73 ثانيه پرواز در هوا منفجر شد تا ياد و خاطره واقعه فضايي تا ابد در ذهن مردم باقي بماند.
تراژدي بزرگ
پرتاب چلنجر؛ هفتمين مأموريت فضايي از سري مأموريت هاي STS (مخفف نام پروژه شاتل ها) بود. پروژه اي كه هدف اصلي آن ارسال و بازگرداندن سالم فضانوردان به فضا است. ابتدا قرار بود اين مأموريت كه با نام 51 ال شناخته مي شود در تاريخ 22 ژانويه سال 1982 انجام شود اما شرايط بدجوي، بادهاي تند و برودت شديد هوا چند روزي باعث به تأخير انداختن مأموريت شد تا اين كه در ساعت 38/9 دقيقه بامداد 28 ژانويه مأموريت براي آخرين بار دو ساعت به تعويق افتاد و در ساعت 38/11 دقيقه، شاتل چلنجر به فضا پرتاب شد. سرنشينان اين شاتل فرانسيس آر اسكاپي، مايكل جي اسميت، رونالد اي مك ناير، اليسوناس اونيزوكا، جوديت اي، سينك، گرگوري بي جاروس و شارون كريستا مك آليف بودند. از لحاظ فني اين پرتاب هيچ وجه تمايز خاصي با مأموريت هاي پيشين نداشت مگر اين كه اولين مأموريت از پروژه معلم در فضا بود و اولين معلمي كه براي پرتاب به فضا از ميان 11 هزار داوطلب انتخاب شده بود، شارون كريستا مك آليف بود. او خود در اين مورد گفته است: من تولد عصر فضايي را ديده ام و حالا مي خواهم در آن شركت كنم. چيزي كه اميدوارم از فضا بياورم ايجاد ارتباط بين دانش آموزان- كساني كه جزيي از تاريخ هستند- و فضا است و تلاش خواهم كرد آنها را با فضا آشنا كنم.
پيامدها
انفجار چلنجر پيامدهاي بي شماري به همراه داشت و از آنجا كه اين مراسم به صورت زنده از شبكه هاي مختلف تلويزيوني در سراسر جهان پخش مي شد، اين حادثه ابعاد جهاني به خود گرفت. آقاي فيروز رضايت- معلم زبان انگليسي- كه در تاريخ 28 ژانويه 1982 ساكن انگليس بوده است، فضاي عمومي جامعه انگليس در آن سال را اين گونه تعريف مي كند: پس از انفجار چلنجر مردم بهت زده به خيابانها ريخته بودند. همه آنها سردر گم بودند و نمي دانستند بايد چه كار كنند. اما اوضاع در آمريكا بسيار بدتر بود، بويژه مردمي كه اكثر اعضاي خانواده و دوستانشان سرنشينان فضاپيما بودند و در نزديكي پايگاه فضايي كيپ كاناورال از نزديك فاجعه انفجار را به چشم خود ديدند.
در اولين واكنش رسمي، رئيس جمهور وقت آمريكا- رونالد ريگان- طي نطقي تلويزيوني انفجار چلنجر را فاجعه ملي دانست و معاون خود را براي بررسي وضعيت به محل انفجار فرستاد. البته او با اظهار تأسف از اين فاجعه صريحاً اعلام كرد برنامه هاي فضايي متوقف نخواهند شد و به افتخار هشت سرنشين چلنجر، برنامه هاي فضايي با دقت بيشتري پيگيري خواهند شد.
از سوي دولت آمريكا هيأتي به سرپرستي مشاور امنيت ملي وقت آمريكا- ويليام راجرز- تشكيل شد تا در مورد علل وقوع سانحه تحقيق شود. افراد با تجربه اي همچون نيل آرمسترانگ (اولين انساني كه پا به ماه گذاشته است) و چاك ييگر (خلبان آزمايشي بازنشسته) به اين كميته دعوت شدند تا در كنار كارشناسان ناسا به دقت سانحه را مورد بررسي قرار دهند.
اين كميته علت انفجار شاتل را بروز نقص فني در يكي از اجزاي راكت سوخت جامد سمت راست چلنجر عنوان كرد. طبق بيانيه كميته، طراحي ناقص يكي از واشرها و برودت شديد هوا باعث نشت گاز در محل تلافي تانك سوخت و شاتل شده بود. اين شكاف رفته رفته بزرگتر شده بود و پس از وارد آمدن فشار زياد شعله ور شده و باعث انفجار تانك سوخت خارجي شده بود.
اين كميته نه تنها دليل انفجار چلنجر را اعلام كرد، كه مسئولان ناسا را به دليل بي توجهي به هشدار مهندسان در اين حادثه مقصر دانست. همين هشدارها بودند كه باعث به تعويق افتادن پرتاب شاتل مي شدند.
پس از انفجار چلنجر، ناسا قوانين سخت تري در مورد امنيت پرواز شاتل ها مقرر كرد و مهندسان، تمام سيستم هاي فني شاتل كه احتمال مي رفت دوباره مشكل ساز شوند را از نو طراحي كردند. با اين حال تا دو سال و 8 ماه بعد كه ديسكاوري به فضا پرتاب شد، تمام فعاليت هاي فضاپيماهاي سرنشين دار ناسا متوقف شد.
يادبود قربانيان
بازماندگان قربانيان سانحه چلنجر چند سال بعد از فاجعه انفجار چلنجر، سازماني به نام سازمان چلنجر تأسيس كردند كه براي دانش آموزان و معلمان امكانات پژوهشي متنوعي تأمين مي كرد. اين سازمان به تدريج گسترش يافت و امروز 42 مركز تحقيقاتي در 26 ايالت آمريكا، كانادا و انگلستان دارد. اين سازمان دو اتاق شبيه سازي يا چند آزمايشگاه مجهز با تمامي امكانات پزشكي و فني لازم داراي يك اتاق كنترل مأموريت است و ارتباط نزديكي با مركز فضايي جانسون دارد.
فاجعه كلمبيا
پس از فاجعه چلنجر، دومين تراژدي مهم تاريخ فضا، انفجار كلمبيا محسوب مي شود. كلمبيا قرار بود در تاريخ يك فوريه 2003 در پايگاه فضايي كندي در فلوريدا به زمين بنشيند اما هنگام بازگشت به زمين ارتباط خود با پايگاه را از دست داد. دقايقي بعد مردم در هوستون و شهرهاي حومه تگزاس صداي انفجار مهيبي را در هوا شنيد و متعاقب آن اجسام آتشيني كه با سرعت بسيار زياد حركت مي كردند با چشم غيرمسلح مشاهده كردند. اين اجسام آتشين همان اجزاي شاتل كلمبيا بودند.
سرنشينان كلمبيا هفت نفر از جمله اولين فضانورد يهودي تبار تاريخ بودند. جالب اين كه كلمبيا روي شهري با نام فلسطين منفجر شده است و همين مسأله در آن زمان عده اي را بر آن داشت كه انفجار كلمبيا را به مناقشات ميان فلسطينيان و رژيم صهيونيستي ربط دهند. اما مسئولان و كميته بررسي سانحه به شدت اين نظريه را رد كرده و دليل انفجار كلمبيا را بروز مشكل در دو سراميك ضد حرارت دماغه كلمبيا عنوان كردند. اين دو سراميك در حين ورود به جو زمين نتوانستند از انتقال گرما به بدنه شاتل جلوگيري كنند و حرارت فوق العاده زياد هنگام ورود شاتل به جو زمين به بدنه آن رسيد و باعث انفجار كلمبيا شد. انفجار كلمبيا نيز همچون (حادثه) چلنجر براي مدتي تمام برنامه هاي سرنشين دار ناسا را به تعويق انداخت.