ركود عميق در بازار آجر ساختماني
نان كوره پزخانه ها آجر شده است
|
|
علي اناري- تا چندي قبل مسافراني كه از مسير جاده خراسان براي تردد به شهرهاي شرقي كشور استفاده مي كردند، در دو طرف جاده مناره هاي مخروطي شكل بلندي را مي ديدند كه دود سياهي از بالاي آنها به آسمان مي رفت. اما اكنون ديگر خبري از بيشتر اين مناره ها يا بهتر بگوييم دودكش ها نيست. اين بناهاي آجري كه هر كدام نشان و تابلوي يك كوره پزخانه كوچك بودند، با ورود تكنولوژي ساخت آجرهاي ماشيني آرام آرام به محاق فراموشي رفتند و واژه هايي چون آجرفشاري، قالبدار، قالب كش و ... را به همراه خود بردند. با ورود آجرهاي جديد كه صفت ماشيني را به دنبال داشت، عيب و ايرادهاي آجر فشاري بيشتر به چشم آمد. وزن زياد، كيفيت پايين، آبخور زياد و فرم نامتوازن و بدنما باعث شد آجرهاي سفالي كه به صورت تمام مكانيزه توليد مي شوند، مورد اقبال مشتريان قرار گيرند. داشتن وزن كمتر، كيفيت بالا و مناسب بودن از نظر استفاده در نماي ساختمان، مزيت هايي است كه آجر سفالي در برابر آجر فشاري از خود نشان داد و به همين دليل پيروز شد. اكثر كوره پزخانه هاي تهران در محدوده خاتون آباد، ورامين و پاكدشت گسترده شده اند كه اكنون حتي نيمي از آنها نيز فعال نيستند و ديگر حضور مؤثري در زمينه توليد آجر ساختماني ندارند. در عوض كارخانه هاي تمام مكانيزه با كوره هاي هافمن و تونلي در ظرفيت بسيار بالا اقدام به توليد انواع آجرهاي سفالي مي كنند. در ابتدا اين كارخانه ها فقط به توليد آجر نما مشغول بودند اما اكنون آجرهاي نما، تيغه، بلوك و فندوله از جمله توليدات اين كارخانه ها به شمار مي روند.
فروش مستقيم بدون واسطه
ساعت هفت صبح است و انواع خودرو هاي باري سنگين و نيمه سنگين جلو در ورودي يكي از كارخانه هاي توليد آجر صف كشيده اند. بعد از ساعتي بارگيري آغاز مي شود و كاميون ها وارد محوطه بارگيري مي شوند. كارگران اين بخش با سرعت شروع به چيدن آجرها در قسمت بار كاميون مي كنند. برخلاف آجرهاي فشاري، آجر ماشيني حالتي سفال گونه دارد و در برابر ضربه آسيب پذير است. از زمان توليد تا بارگيري حدود 15 درصد ضايعات شامل حال اين گونه از آجرها مي شود. نحوه خريد آجر به اين شكل است كه از چند روز قبل خريدار اقدام به خريد حواله مي كند و در روز بارگيري با ارائه حواله خريد، آجرها تحويل داده مي شوند. البته مي شود در روز بارگيري هم حواله را تهيه كرد، فقط ممكن است تحويل آجر ساعاتي به عقب بيفتد. در صورتي كه يكي از انواع آجر، متقاضي بيشتري داشته باشد، ممكن است انتظار براي دريافت آن تا روزها نيز طول بكشد. حواله هاي صادره معمولاً تا يك ماه اعتبار دارند و بعد از آن باطل مي شوند.
هزينه حمل و بعد مسافت
هنگام خريد مصالح ساختماني به طور معمول دو هزينه بايد در نظر گرفته شود، يكي هزينه مصالح و ديگري كرايه حمل آن تا محل انجام پروژه مورد نظر. در مورد آجر نيز به همين شيوه عمل مي شود؛ قيمت آجر در كارخانه به صورت عددي محاسبه مي شود و كرايه حمل آن نيز براساس هر دانه آجر و بعد مسافت، تعيين مي گردد. در شهر تهران به دليل گستردگي شهر و حومه آن، كرايه حمل متغير است، اما به طور معمول سعي مي شود قيمت متوسطي در نظر گرفته شود تا تفاوت كرايه ها در شهر زياد به نظر نرسد. در كل هزينه حمل و نقل حدود 20درصد از قيمت آجر را شامل مي شود. اين محاسبه فقط در مورد محدوده شهر تهران اعتبار دارد و در مسيرهاي دورتر گاهي كرايه محل تا چند برابر قيمت تمام شده افزايش مي يابد.
مبناي محاسبه قيمت آجر
اگر بخواهيم مواد اوليه آجر را نام ببريم، از دو عنصري كه در طبيعت به وفور يافت مي شود فراتر نمي رويم؛ آب و خاك. در مورد خاك بايد گفت اكثر كارخانه هاي توليد آجر داراي معادن خاك اختصاصي هستند و گاه وسعت اين معادن به ده ها برابر وسعت كارخانه مي رسد. اين معادن با توجه به خاكي كه در آنها وجود دارد، رنگ آجر توليدي كارخانه ها را تعيين مي كنند. به عنوان مثال رنگ آجرهاي كارخانه اي كه معدنش از خاك رس تشكيل شده است، قرمز يا اخرايي مي شود.
كارخانه هايي كه معدن ندارند يا به دلايلي قادر به استفاده از خاك معدن خود نيستند، بايد خاك مورد نياز خود را خريداري كنند. هم اكنون قيمت هر متر مكعب خاك حدود 8 هزار ريال است كه با توجه به كرايه حمل به رقم 12هزار ريال مي رسد. از هر مترمكعب خاك براي ساخت 700 عدد آجر نما يا 250عدد تيغه و يا 100 عدد بلوك مي توان استفاده كرد. در شهر تهران هركارخانه اي بايد در ازاي هر متر مكعب خاكي كه از معدن برداشت مي كند، 2هزار ريال عوارض بپردازد. آب مصرفي نيز در اكثر كارخانه ها از چاه برداشت مي شود و غير از هزينه اوليه حفر چاه و مبلغي كه صرف خريد، تعمير و نگهداري پمپ آب مي شود، هزينه ديگري صرف نمي شود. ديگر مواردي كه در تعيين قيمت تمام شده آجر مؤثر است همانند هزينه گاز و برق مصرفي بسته به ميزان توليد كارخانه بالا و پايين مي شود. بقيه هزينه ها از قبيل دستمزد كارگرها و هزينه استهلاك دستگاه ها نيز در تعيين قيمت آجر دخالت داده مي شود. قابل توجه اينكه هزينه تمام شده يك عدد آجر در تهران و شهرستان هاي ديگر متفاوت است. در بعضي از كارخانه هاي خارج از تهران به دليل استفاده از نيروي كار ارزان تر محصول ارائه شده نيز به نسبت قيمت پايين تري دارد.
تغيير قيمت ها در دست اتحاديه
هر ساله اتحاديه توليدكنندگان آجر ماشيني در اواخر اسفندماه براي افزايش قيمت آجر تصميم گيري مي كند و اين افزايش هر سال بين 10 تا 15 درصد بوده است. رونق و ركود بازار نيز در اين تغيير يافتن قيمت ها بي تأثير نيست. به عقيده كساني كه در توليد آجر دست دارند، امسال به دليل ركود بازار احتمال افزايش قيمت اين محصول بسيار كم است. تصميم گيري در مورد قيمت آجر در اواخر اسفند ماه دليل مشخصي دارد و آن رونق يافتن ساخت و سازهاي ساختماني در شروع فصل بهار و افزايش تقاضاي خريد است كه تا اواسط پاييز ادامه مي يابد. طي چند سال اخير بازار آجر همانند ديگر مصالح ساختماني ضربات سختي را به دليل ركود حاكم بر بازار ساخت و ساز تحمل كرده است، بسياري از كارخانه ها تعطيل شده اند و بعضي ديگر نيز با پايين ترين حجم توليد كار مي كنند. كارخانه هاي بزرگ اين عرصه نيز مجبور شده اند شيفت هاي كاري خود را كم كرده و با حداكثر دو خط توليد ادامه كار دهند.
صادرات كم جان
آجر هيچ گاه بين محصولات وارداتي كشور نقش عمده اي نداشته است و همواره نياز داخلي را كارخانه هاي كشور تأمين كرده اند. فقط در مقطعي مشخص ما به وارد كردن آجر نسوز پرداختيم كه بعد از دستيابي به توان لازم براي توليد داخلي، واردات آجر نسوز هم متوقف شد. اما در زمينه صادرات آجر در چند سال گذشته همچون برخي ديگر از محصولات ايراني كه راهي بازار كشورهاي منطقه شده اند، آجر نيز توانسته است در اين كشورها مشترياني را براي خود دست و پا كند. صادرات آجر اكنون به كشورهاي عراق، افغانستان، جمهوري هاي آسياي ميانه و حتي كشورهاي حوزه خليج فارس انجام مي شود. البته حجم اين صادرات آنچنان به حد چشمگيري نرسيده است كه دليل عمده اين موضوع هزينه سنگين حمل و نقل آجر تا كشورهاي مقصد است. بعد مسافت باعث افزايش قيمت آجرهاي صادراتي مي شود. به عنوان مثال اگر باري براي يكي از كشورهاي حوزه خليج فارس فرستاده شود كرايه آن تا استان هاي مرزي، كرايه كشتي يا لنج براي بردن آجرها به آن طرف آب و كرايه حمل بار از داخل كشتي به محل تحويل در كشور مورد نظر نيز بر ميزان هزينه ها افزوده مي شوند. با اين تفاسير مي توان گفت قيمت تمام شده آجر به اضافه كرايه حمل آن تا مقصد مورد نظر براي مصرف به رقمي سرسام آور مي رسد.
آجرهاي صادراتي ايران بيشتر از آجر نما تشكيل شده است. اين آجرها در كارخانه ها بسته بندي مي شوند تا به دليل بعد مسافت و وقوع حوادث احتمالي، آسيب كمتري ديده و ضايعات كمتري داشته باشند.
استاندارد متزلزل آجر
داشتن حداقل كيفيت در زمينه مصالح ساختماني اصلي ضروري است زيرا اين مصالح قرار است براي ساخت بناهايي استفاده شوند كه به عنوان سرپناه و محلي امن به كار گرفته مي شوند.
اما ظاهراً در بحث آجر، قضيه استاندارد زياد جدي نيست و اكثر قريب به اتفاق محصولات كارخانه هاي توليدكننده آجر ماشيني فاقد صلاحيت لازم براي استفاده از مهر استاندارد هستند. دراين ميان تكليف كوره پزخانه هاي سنتي كه ديگر كاملاً روشن است. بازرسان اداره استاندارد هر چند ماه يك بار از كارخانه هاي توليد آجر ماشيني بازديد مي كنند و به صورت رندوم هر بار 30 عدد آجر نما را با خود برده و در آزمايشگاه هاي مخصوص از نظر مقاومت، اندازه و ميزان جذب آب مورد مطالعه قرار مي دهند. اين آزمايش ها شامل خاك معدن كارخانه ها نيز مي شود. خاك از نظر ميزان املاح و عناصر مفيد يا مضر براي آجر آزمايش مي شود. بعد از انجام هر آزمايش، ايرادهاي احتمالي مشاهده شده به كارخانه ابلاغ مي شود تا براي رفع آن اقدام كند. اين پروسه ممكن است سال ها به طول بينجامد تا از نظر مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران، كارخانه اي موفق به كسب امتياز استفاده از مهر استاندارد روي محصولات خود شود.
در حال حاضر به غير از يك يا دو كارخانه، كارخانه ديگري موفق به دريافت نشان استاندارد نشده است. كارخانه هاي ياد شده نيز تنها در زمينه توليد آجر نما داراي استاندارد هستند و محصولاتشان از قبيل تيغه و بلوك از اين نشان بِي بهره اند.
آجرهاي ساختماني
قبلاً هرگاه صحبت از آجر مي شد همه به ياد آجر فشاري مي افتادند. فشاري ها از اولين انواع آجر بودند كه در كارهاي ساختماني مورد استفاده قرار گرفتند و دامنه كارشان از پي ساختمان شروع مي شد و به طاق هاي ضربي مي رسيد. آجرهاي فشاري به دليل ناموزون بودن شكل شان كه ناشي از دست ساز بودن اين آجرهاست، براي نماسازي به هيچ عنوان مناسب نبودند و معمولاً سازندگان بعد از اتمام ساختمان، نما را با سنگ مرمر مي پوشاندند اما اكنون آجرنماهاي ماشيني به زيبايي ساخته شده و بسياري از استفاده از اين آجرها را در نما به سنگ مرمر ترجيح مي دهند. اين آجرها به شكل مكعب مستطيل بوده و روي سطح خود 10 عدد سوراخ دارند. اين خصوصيت علاوه بر سبك تر كردن آجر باعث پيوند بهتر بين ملات و آجر مي شود.
نوع ديگر آجرهاي مورد استفاده در ساختمان، تيغه ها هستند كه براي ديوارهاي داخلي و خارجي استفاده مي شوند. اين آجرها در ابعاد مختلف ساخته شده و به دليل فضاي خالي كه درآنها وجود دارد، عايق حرارت و صدا بودن آنها نيز مورد استفاده قرار مي گيرد. سبك بودن اين تيغه ها نقش مؤثري در پايين آوردن وزن ساختمان ها ايفا مي كند كه اين ويژگي هنگام وقوع زلزله به كاهش تلفات و ديگر آسيب ها كمك مي كند.
بلوك هاي سفالي نيز از ديگر اقلام پرمصرف در ساختمان سازي هستند. اين بلوك ها كليه خواص تيغه ها از قبيل سبكي وزن و عايق حرارت و صدا بودن را دارا هستند و كاربرد ويژه اي در ساختمان هاي اسكلت فلزي و بتني دارند. از فندوله ها نيز در ساخت تيرچه استفاده مي شود. تركيب تيرچه و بلوك، يكي از اركان اجراي سقف در ساختمان سازي است. آجرها سهم مهمي را در ساختمان سازي ايفا مي كنند. اگر ستون هاي آهني و بتني را به مثابه استخوان و اسكلت ساختمان در نظر بگيريم، بي شك آجر نقش گوشت و بافت را برعهده دارد. آجرها به سبب اينكه همواره زير مصالحي همچون سيمان و گچ پنهان مي شوند كمتر به چشم مي آيند، اما نقش مؤثر آنها در رفاه و ايمني هر چه بيشتر ساكنان و صاحبان سرمايه ساختمان قابل چشم پوشي نيست.
|