آناهيد موسسيان
از هفته پيش نمايش عمومي فيلم «چهارشنبه سوري» آغاز شده. اين سومين فيلم اصغر فرهادي به اعتقاد بسياري از صاحب نظران و در نظرخواهي از تماشاگران يكي از درخشان ترين آثار نمايش داده در بيست و چهارمين جشنواره فيلم فجر بود. فرهادي اين بار نيز دوربين خود را به دل شهر تهران برده و با زوم كردن بر زندگي خانواده اي از طبقه متوسط درامي نفسگير خلق كرده است. «چهارشنبه سوري» با فيلمنامه اي به دقت پرداخت شده و پر از جزئيات و در كنار اجرايي درخشان و همين طور حضور خوب بازيگرانش از همان جنس فيلم هايي است كه تماشاگرانش را راضي نگه مي دارد. به بهانه اين فيلم با اصغر فرهادي به گفت و گو نشسته ايم.
* چرا چهارشنبه سوري؟ يعني علت تأكيد بر اين روز خاص و اين نام چيست؟
- چهارشنبه سوري يك روز ايراني ست، روزي كه ظاهراً همه جاي شهر و ديار بايد غرق شادي و سرور باشد، اما نيست، چرا؟ پاسخ اين سئوال ارتباط نزديكي با مضمون فيلم دارد.
چهارشنبه سوري بستر مناسبي بود براي اين قصه، هم به لحاظ اجرا و هم به لحاظ مضمون. در واقع من از فضاي چهارشنبه سوري در اجراي فيلم استفاده فراواني كردم.
* اين بار همراه ماني حقيقي فيلمنامه را نوشته ايد. ايده اصلي چه بود و چند بار بازنويسي داشتيد؟
- در ابتدا طرحي داشتم كه با آقاي حقيقي مطرح كردم، در آن طرح هم دختر كارگري روز چهارشنبه سوري براي كار وارد خانه اي مي شود و زن خانه او را درگير اجراي نقشه اي مي كند براي آزار همسرش. در طول چند ماه كار بر روي فيلمنامه و پنج بار بازنويسي به فيلمنامه موجود رسيديم كه با تغييرات كمي اجرا شد.
* دليل خاصي داشت كه سراغ طبقه متوسط رفتيد، مثلاً به اين خاطر بود كه مي خواستيد آدم هاي نزديك به جامعه فعلي را تصوير كنيد يا خير؟
- موقعيتي كه در فيلم تصوير مي شود فقط متعلق به طبقه متوسط نيست، اين موقعيت براي هر طبقه قابل وقوع است، اما به دليل گستردگي طبقه متوسط در جامعه، رخ دادن اين موقعيت در خانواده اي از طبقه متوسط باعث مي شود تا قسمت بزرگتري از مخاطبان زندگي خود را به زندگي جاري در فيلم نزديك ببينند. اگر چه پيش از نگارش فيلمنامه اساساً نگاه طبقاتي به آدمهاي قصه نداشتيم.
* چرا براي تصوير كردن داستان تان شهر تهران را انتخاب كرديد؟
- زندگي در كلانشهر تهران با شهرهاي ديگر ايران متفاوت است، احساس ناامني رواني، بي اعتمادي، دورويي، از بيماري هايي است كه در كلانشهري مثل تهران شيوع بيشتري دارد. تهران شهر عجيبي ا ست، شهري با مظاهر مدرنيته، رفتارهاي گاه سنتي با انواع و اقسام خرده فرهنگ ها، همه اينها در مجموع بستر خوبي براي قصه ايجاد مي كند.
* در چهارشنبه سوري همه بازي ها خوب است، تا چه اندازه نقش آدمها را براساس فيزيك و توانايي هاي بازيگران تان نوشته ايد؟
- بازيگران اصلي فيلم از ابتدا قرار بود همين سه نفر باشند. يعني در مرحله نگارش فيلمنامه نيز به اين سه هنر پيشه فكر شد و اين كمك بزرگي بود در شخصيت پردازي.
* فكر مي كنيد چرا فيلمي مثل چهارشنبه سوري در بخش بين المللي جشنواره فجر پذيرفته نشد؟
- اين را مسئولان جشنواره بايد پاسخ بدهند.
*در زمان نگارش چهارشنبه سوري بيشتر چه فيلمي را تماشا مي كرديد؟
- با ماني حقيقي هر از مدتي فيلم مي ديديم، فيلمهاي زيادي ديديم اما نه براي تأثير گرفتن، بيشتر براي خستگي در كردن. فيلم «تولد» با بازي نيكول كيدمن يكي از آنها بود.
* در فيلمهاي شما و همين طور مجموعه داستان يك شهر كه داشتيد،اغلب اوقات زندگي آدمها تلخ است، چرا؟
- من سعي مي كنم نگاه واقع بينانه اي داشته باشم، اگر حاصل نگاه واقع بينانه يك فيلمساز اثري تلخ مي شود به نظر مشكل، واقعيتي ا ست كه او مي بيند و نه نگاه او. من اتفاقاً به تلخ انديشي اعتقادي ندارم.
* در فيلم در كنار شخصيت هاي اصلي شما يك شخصيت محوري نيز داريم، منظور آپارتماني است كه مژده و مرتضي در آن زندگي مي كنند.
- درست است، اگر يادتان باشد در« رقص در غبار» هم آن ماشين عجيب و غريب جزو يكي از شخصيتهاست، چهار ديواري كه مژده و فرزندش در آن به همراه مرتضي زندگي مي كنند بارها در فيلم مورد اشاره قرار مي گيرد. اصلاً بحث آرامش در اين خانه است، بحث امنيت متزلزل اين خانه است.
* تقريباً از اول فيلم به جز يك جا كه روحي دارد پرده هاي قرمز اتاق اميرعلي را مي زند ما اصلاً رنگ خاصي را در فيلم نمي بينيم، اين تأكيد بر بي رنگي فيلم به خاطر چيست؟
- در اين پلان كه روحي پرده قرمز نصب مي كند به حال و هوايي رنگي نياز داشتيم، به دليل روحيه وشخصيت روحي، اما در خانه مژده كمتر رنگ مورد تأكيدي مي بينيم البته اگر دقت كنيد اكساسوارهاي زرد رنگ به طور نامحسوس در پلانها ديده مي شوند، اما فضاي غالب، فضاي مونوكروم و خسته كننده ايست، حتي لباس هاي مژده و مرتضي هم فاقد رنگند، هر چند پسرشان لباس زرد پوشيده، برعكس در خانه سيمين در هر پلان شما يك المان قرمز رنگ مي بينيد، خانه سيمين رنگ دارد و زنده است.
* چرا پايان فيلم «چهارشنبه سوري» سكانس با اين شدت تلخي را انتخاب كرديد، انگار كه براي آدمهاي فيلم آرامش وجود ندارد؟
- انتهاي فيلم ظاهراً آرامش حكمفرماست، پس از يك روز پرتشنج و بحران انگار آدمها خسته شده اند و آتش بس داده اند تا روز بعد، پايان فيلم به اين دليل تلخ است كه ظاهري آرام و ساكن دارد. اما در پشت پرده اين آرامشها، آتش بحران همچنان شعله ور است، مژده از شوهرش اميد بريده و مرد زندگي اش پسركي هفت ساله شده است، پناه بردن او به اين كودك تصوير تلخي ا ست.
* كمتر كسي بعد از پايان فيلم صريحاً برخوب و بد بودن مژده، مرتضي و سيمين قضاوت مي كند، يعني همه آدمهاي اين فيلم خوب هستند؟
- بهتر است بگوئيم همه آدمها قابل دركند، اگر مرتضي، مژده يا سيمين رفتاري دارند كه مطلوب ما نيست به دليل ترسيم شرايط محيطي مؤثر در بروز اين رفتار از آنها، تماشاگر حق مي دهد كه چنين رفتاري داشته باشد. خط كشي نشدن شخصيتها به خوب و بد در نگارش و ساخت يك فيلم برايم جزو الزامات است.
* بعضي ها بر اين باورند، وقتي روحي سوار بر موتور نامزدش به دل سياهي مي روند پايان خوبي براي فيلم است اما در پايان به نوعي ما به سراغ همه آدمهاي فيلم مي رويم.
- اگر فيلم آنجا تمام مي شد، تأثيري را كه الآن دارد نداشت، تصور كنيد شما چهارشنبه سوري را بدون سكانس پاياني مي ديديد، در تئوري و طبق قواعد كليشه شده اي كه براي بعضي ها جا افتاده فيلم پايان بهتري مي داشت اما در عمل اينگونه نبود، من در مونتاژ اين كار را كردم، عده اي را هم آوردم تا تأثير فيلم را بر آنها ببينم، تأثيري كه پايان فيلم در شكل فعلي دارد با پايان مورد اشاره شما قابل مقايسه نبود. من پلان مژده و كودكش در تختخواب را پلان كليدي و مهمي مي بينم.
* آقاي فرهادي نه به عنوان كارگردان كه به عنوان تماشاگر وقتي به تماشاي چهارشنبه سوري مي نشيند چه احساسي دارد؟
- تا مدتي قبل هر بار فيلم را مي ديدم ناخواسته درگير مسائل فني فيلم مي شدم، كيفيت صدا، جاي كاتها، رنگ پلانها و... اما تازگي ها فيلم را راحت تر مي بينم، آخرين بار فيلم را به طور كامل در سينما فرهنگ با سالني پر از تماشاگر ديدم، برايم لذتبخش بود. فراموش كردم با فيلم نسبتي دارم و اين برايم تجربه جذابي بود.
* برنامه بعدي تان چيست كار جديدي را براي سال آينده شروع خواهيد كرد؟
- كار نوشتن و تحقيق را شروع مي كنم اما ساخت فيلم را فكر نمي كنم به اين زودي ها شروع كنم، سال آينده هم صرف نوشتن خواهد شد. اما اينكه چه چيزي مي نويسم بماند براي بعد.
