|
گفت و گو درباره كم خوني ها
قرمزكمرنگ
|
|
|
سميه شرافتي
كم خوني و عوارض ناشي از آن يكي از مشكلات عمده مردم دنيا از نظر بهداشت عمومي است.
سازمان جهاني بهداشت گزارش مي دهد كه بيش از دو ميليارد نفر در سراسر دنيا مبتلا به كم خوني هستند كه دربين شيرخواران، كودكان در سن مدرسه، نوجوانان، زنان در سنين باروري بخصوص زنان باردار بيشتر در معرض ابتلا به آن قرار دارند. كم خوني به معناي كاهش عدد هموگلوبين و كاهش تعداد سلول هاي قرمز خون است.كم خوني ناشي از فقر آهن نيز شيوع بسيار بالايي دارد و عوارض بهداشتي- اقتصادي آن بر كسي پوشيده نيست. در رابطه با كم خوني و عوارض ناشي از ان با خانم دكتر ثمين علوي، فوق تخصص خون كودكان گفت وگويي ترتيب داده ايم.
* طبقه بندي بيماري هاي كم خوني با توجه به علل آنها شامل چند گروه مي شود؟
- كم خوني علل و تقسيم بندي هاي متفاوتي دارد. يك دسته از آنها به دليل مشكلات و بيماري هاي اوليه مغزاستخوان است كه قادر به توليد انواع سلول هاي خوني از جمله گلبول هاي قرمز نيستند و حتي توانايي توليد گلبول قرمز را هم ندارند. گاهي اوقات هم مغزاستخوان سالم است ولي افزايش تخريب گلبول هاي قرمز وجود دارد.
* با توجه بر انواع بيماري هاي كم خوني، در حال حاضر شايع ترين اين بيماري ها بيشتر شامل كدام نوع آن مي شود؟
يكي از شايعترين انواع كم خوني در سراسر دنيا فقر آهن است. اين بيماري ارثي نيست و در بين زنان شيوع بيشتري دارد و اين هم به دليل دوران بارداري و شيردهي و همچنين از دست دادن مقاديري خون در دوره هاي ماهانه است. انتظار وجود فقر آهن در مردها وجود ندارد. علاوه بر آن در شيرخواران بعد از هشت ماهگي احتمال بروز كم خوني، فقر آهن وجود دارد يعني زماني كه كودك شروع به استفاده از غذاهاي خانواده مي كند كه اگر در اين دوران در كنار غذاي خانواده، ذخاير غني آهن وجود نداشته باشد خطر بروز فقر آهن در اين سن افزايش مي يابد. در دوران بلوغ هم اگر ذخاير غني آهن در منابع غذايي موجود نباشد بروز فقر آهن زياد مي شود.
بطور كلي در هر گروه سني با توجه به اينكه شدت فقر آهن چقدر باشد علايم آن متفاوت است مثلاً جالب است كه بدانيم يك كودك دچار فقر آهن بيقرار است، بي دليل گريه مي كند، بداخلاق و بدخلق است و به تدريج علائم ديگري به صورت رنگ پريدگي در پوست و چهره در او نمود پيدا مي كند يا تغييراتي در شكل ناخن ها بوجود مي آيد. يكي از علائم مشخص فقر آهن پيكا (pica) يا بروز ميل مفرط به خوردن مواد غيرمعمول است كه هم در كودكان و هم در زنان به صورت هاي مختلف تظاهر دارد. عده اي از آنها تمايل به خوردن يخ، خاك و يا گچ ديوار دارند. لازم به ذكر است كه فقر آهن بيشتر در ميان قشرهايي از جامعه كه به دليل مشكلات اقتصادي مصرف فرآورده هاي گوشتي از جمله گوشت قرمز در آنها كم است ديده مي شود.
* بيماري هاي تالاسمي از جمله تالاسمي مينور و تالاسمي ماژور چه علائمي را در فرد مبتلا ايجاد مي كنند؟
- برخلاف فقر آهن، گروه بيماري هاي تالاسمي ارثي هستند. تالاسمي يكي از معضلات در كشور ما است كه شيوع گسترده اي دارد. البته اقدامات درماني و پيشگيري در زمينه تالاسمي در ايران وجود دارد كه در نتيجه آنها از ميزان تولد كودكان مبتلا به تالاسمي ماژور به طور چشمگيري كاسته شده است. از نظر علائم فرد مبتلا به تالاسمي مينور مي تواند يك فرد كاملاً بدون علامت باشد يا فردي باشد كه بطور اتفاقي در طي آزمايش هاي خون بيماري اش تشخيص داده مي شود. بطور كلي علائم تالاسمي مينور بصورت يك طيف است. يا اينكه فرد مبتلا مي تواند درجاتي از ضعف، رنگ پريدگي و خستگي داشته باشد. لفظ تالاسمي ماژور نيز به كسي اطلاق مي شود كه كم خوني در او آنقدر شديد باشد كه او براي ادامه زندگي بايد در يك برنامه منظم و مكرر تزريق خون قرار بگيرد. در بين افراد مبتلا به تالاسمي مينور و ماژور افرادي هستند كه آنقدر كم خوني در آنها شديد نيست كه نيازمند تزريق خون مكرر باشند.
* پيوند مغزاستخوان براي درمان تالاسمي ماژور چگونه انجام مي شود و تا چه حد موفقيت آميز است؟
- يكي از بهترين روش هاي درماني در مبتلايان به تالاسمي ماژور پيوند مغزاستخوان است. بهترين كانديدها براي پيوند مغز استخوان به كودكي كه مبتلا به تالاسمي ماژور است، خواهر يا برادر غير مبتلاي كودك هستند كه در اولين فرصت اگر سازگاري نسجي بين آنها تائيد شود، پيوند مغزاستخوان صورت مي گيرد. لازم به توضيح است كه براي دهنده اين بافت هيچ مشكلي بوجود نمي آيد و فرد دهنده بافت بعد از 48 تا 72 ساعت مغزاستخوانش جايگزين مي شود.
البته زماني كه فرد گيرنده كوچكتر است و وزن كمتري نسبت به فرد دهنده دارد پيوند راحت تر صورت مي گيرد، چون تعداد سلول هاي فرد دهنده بافت بايد مناسب باشد تا بافت پيوندي بتواند خود را در مغزاستخوان فرد گيرنده بافت جايگزين كند. در فرد گيرنده بافت حتي المقدور نبايد زياد تزريق خون صورت گرفته باشد. هر چقدر مقدار تزريق خون در فرد گيرنده كمتر باشد او براي پيوند مناسب تر است.
* مشاوره ازدواج افراد مبتلا به تالاسمي چه نكاتي را دربرمي گيرد.
- كاملا مشخص است كه فردي كه مبتلا به تالاسمي مينور است اگر با فردي كه او هم مبتلا به اين بيماري است ازدواج كند، 25درصد فرزندان متولد شده از اين زوج مبتلا به تالاسمي ماژور خواهند شد. بسياري از زوج ها بر اين باورند كه اگر كودك اول آنها مبتلا به تالاسمي ماژور شد، در بارداري ها و تولدهاي بعدي مشكلي براي كودك بوجود نمي آيد، ولي نكته بسيار مهم اين است كه در هر بارداري 25درصد خطر ابتلاء كودك به تالاسمي ماژور در پدر و مادر مبتلا به تالاسمي مينور وجود دارد. اگر با وجود تمام توصيه هايي كه در مشاوره ازدواج اين افراد وجود دارد، ازدواج صورت گيرد، درصورت تمايل به بچه دار شدن مي بايد در هفته هاي دهم تا دوازدهم بارداري از جفت نمونه برداريCVS انجام شود و جنين از نظر ابتلا به تالاسمي ماژور مورد بررسي قرار خواهد گرفت. اگر تشخيص اين بيماري در جنين داده شود قبل از هفته شانزدهم اجازه سقط جنين به والدين داده خواهد شد.
* آخرين روش هاي درماني در نظر گرفته شده براي هر كدام از اين بيماري ها كدامند؟
- در مورد كم خوني فقر آهن بعد از تشخيص و تعيين علت آن در صورتي كه بر اثر كمبود تغذيه اي و يا دفع خون به صورت غيرعادي نباشد، آهن خوراكي به صورت قطره ها و شربت ها براي كودكان تجويز مي شود و انواع قرص هاي آهن در كنار رژيم غذايي مناسب مثل استفاده از جگر و گوشت قرمز تجويز مي شود. فقر آهن با اين شيوه درماني بعد از 2 تا 3 ماه درمان مي شود.
تالاسمي مينور چون يك بيماري سرشتي و ژنتيكي است درمان خاصي ندارد. ولي اين بيماري برخلاف تصور عده اي از مردم هيچگاه بر تالاسمي ماژور نيز تبديل نمي شود. فرد مبتلا به تالاسمي مينور ممكن است دچار فقر آهن نيز بشود كه در اينصورت بايد تحت درمان با آهن قرار بگيرد. البته شايد عده اي بر اين عقيده باشند كه مبتلايان به تالاسمي مينور نبايد مواد حاوي آهن را استفاده كنند. در اينجا لازم به ذكر است كه تغذيه اين افراد با افراد عادي هيچ تفاوتي ندارد و هيچ محروميتي در رابطه با استفاده از آهن نيز براي آنها وجود ندارد.
تالاسمي ماژور نيز علاوه بر پيوند مغزاستخوان و تزريق خون درمان هاي خاص خودش را دارد.
افراد مبتلا به تالاسمي ماژور بايد از تركيبات آهن زدا استفاده كنند تا آهن از بدنشان خارج شود. هم اكنون نيز داروي دسفرال در دفع آهن اضافي از بدن موفق ترين دارو است.داروهاي خوراكي دفع كننده آهن نيز در آينده نزديك بيش از پيش مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
* تأثير تغذيه و استفاده از مواد غذايي حاوي آهن، در جذب آن چقدر است؟
آهني كه در رژيم غذايي ما وجود دارد داراي دو تركيب است: آهن هم (heme) و آهن غير هم
(non heme)،آهن موجود در داروها از نوع غيرهم(heme) است. بطور كلي جذب آهن هم كه در گوشت قرمز، جگر و تخم مرغ ديده مي شود بيشتر است. برگ هاي سبز سبزيجات مثل كاهو و اسفناج كه حاوي آهن غيرهم هستند، جذب كمتري دارند. بنابراين مقدار جذب آهن بستگي به منبع غذايي و نوع آهن آن دارد.
خوردن آب مركبات كه حاوي اسيد سيتريك هستند جذب آهن غير هم را بهبود مي بخشند. تركيباتي مثل غلات غني از نشاسته و يا چاي نيز بر جذب آهن غير هم تأثير مي گذارد. پس برخلاف تصور عمومي مصرف چاي بعد از غذا، روي جذب آهن گوشت قرمز تأثير چنداني ندارد.
|
