فريدون رضوي
فعالان بازار آهن تهران طي دو سال اخير به سبب ركود ساخت و ساز، متحمل فشار مالي سنگيني شده اند. بايد حق داد كه غرولند آهن فروشان بيش از سايرين باشد. اين صنف علاوه بر پرداخت هزينه بالاي خريد دفتر و انبار، طبق روال معمول، بايد آهن آلات مورد نظر خود را حداقل دو سه ماه قبل تر، پيش خريد كرده و پولش را به صورت نقدي به كارخانه بدهند. به هنگام فروش نيز آنها اجازه ندارند آهن را با 2 تا 3 درصد بيشتر از قيمت روز، عرضه كنند... و خدا رحم كند به كسي كه قيمت پيش خريد (سلف خري) اش بيشتر از قيمت روز در بازار باشد!
نحوه معاملات در بورس فلزات طوري است كه عملاً تأثير چنداني بر قيمت نهايي اقلام فولادي در معاملات جزء ندارد، حتي به دليل برخي مسائل فني هميشه قيمت ها در بورس فلزات بالاتر از قيمت خرده فروشي بوده است. از اين نظر شايد بورس فلزات ايران در مقايسه با تمام بورس هاي كالاي دنيا منحصر به فرد باشد!
محمد آزاد رئيس اتحاديه آهن فروشان، چرايي رابطه معكوس قيمت ها در بازار آزاد و بورس را اينگونه تحليل مي كند: حجم معاملات در بورس بسيار كلان است. اين معاملات به شكل تابعي از قيمت روز در بورس هاي جهاني صورت مي گيرد. اما خريد و فروش به صورت سلف [پرداخت نقدي وجه و تحويل مدت دار كالا] انجام مي شود... فروشندگان جزء به دليل محدوديت در انبارداري و نياز روزمره شان به نقدينگي، نمي توانند قيمت فروش را براساس ارقام همان روز تابلوي بورس فلزات تعيين كنند و در عمده موارد ناچارند اجناس خود را به قيمتي پايين تر از قيمت بورس عرضه كنند.
وي مي گويد: اگر سلف فروشي كارخانجات توليدي به حداقل برسد مي توان شاهد تغييراتي در وضع موجود بود. مشكل ديگري كه رابطه خرده فروشي آهن آلات با معاملات در بورس فلزات را به شدت محدود مي كند وجود سبد كالايي است. در بورس فلزات اقلام فولادي را به شكل جزء به جزء خريد و فروش نمي كنند، بلكه مثلاً يك سبد تيرآهن با فلان وزن معامله مي شود. در اين سبد، هم تيرآهن 18 هست، هم 16 و هم 14 در نتيجه وقتي يك محموله چند هزار تني سبد تيرآهن به قيمت كيلويي مثلاً 425 تومان در بورس معامله مي شود نمي توان به طور دقيق از آن، قيمت تيرآهن در نمره هاي مختلف را تفكيك كرد. تعيين ريزقيمت ها، هر چند به شكلي محدودتر از گذشته، اما باز هم در حوزه اختيار عمده فروشان بزرگ است...
دست نامرئي
آدام اسميت از بزرگان مكتب اقتصادي بازار آزاد است. او معتقد است اگر دولت ها بگذارند، قيمت ها در بازار توسط دستي نامرئي، پس از مدتي به تعادل مي رسد و ديگر نيازي به اعمال نظارت ها و كنترل هاي مداخله گرانه دولت در بازار نيست.
هر چند تأكيد شد مصرف كنندگان جزء نمي توانند رابطه مستقيمي ميان قيمت ها در بازار روز و ارقام حك شده روي تابلوي بورس فلزات را بيابند اما معاملات در بورس با تاخيري دو سه ماهه بر بازار اثر مي گذارد. پارامترهاي ديگري نيز از جمله محدوديت در واردات و صادرات، دستكاري تعرفه ها، وضع توليد كارخانجات داخلي، رونق يا كسادي بازار ساخت و ساز و... بر قيمت روز آهن آلات مؤثر است. فارغ از پارامترهاي بي شمار مؤثر بر بازار مي توان ادعا كرد كه در حال حاضر دست نامرئي آدام اسميت، بيش از هر پارامتر ديگري در تعيين قيمت ها اثرگذار است.
از تحليل هاي تخصصي كه بگذريم، قيمت آهن از درب كارخانه تا پاي ساختمان در حال احداث دچار تغييراتي مي شود كه بازگو كردن خلاصه اي از آن مي تواند در تصميم گيري مصرف كنندگان جزء و نزديك شدن پيش بيني هايشان به واقعيت كمك مؤثري بكند:
۱ مصرف كنوني بازار فولاد ايران، سالانه بين 16 تا 17 ميليون تن است. از اين ميزان حدود 5/9 تا 10 ميليون تن توسط كارخانجات داخلي و بقيه از طريق واردات تأمين مي شود. در حال حاضر بيش از 90 درصد كارخانجات توليد فولاد، دولتي بوده و تابع تصميمات و قواعد حاكم بر بوروكراسي دولتي هستند. دولت قول داده است در سال آينده 20 درصد بر حجم توليد داخلي بيافزايد.
۲ همانگونه كه قبلاً گفتيم در بورس، معاملات در تناژ بالا، مثلاً چندين هزار تن انجام مي شود. در سالن بورس فلزات تعداد انگشت شماري كارگزار به نمايندگي از تعداد انگشت شمارتري خريدار عمده به طور روزانه مشغول خريد و فروش اقلام فولادي، چه داخلي و چه وارداتي هستند. قيمت ها در بورس عمدتاً متأثر از قيمت روز جهاني است اما تحويل جنس معمولاً با تاخير دو سه ماهه انجام مي شود. در نتيجه خريداران در بورس با پيش بيني قيمت ها در دو سه ماه آينده تصميم به انجام معامله مي گيرند.
۳ معاملات در بورس، برمبناي تحويل كالا در محل كارخانه يا گمركات صورت مي گيرد. عمده خريداران فعال در بورس معمولاً در حوالي تهران چندين انبار بزرگ دارند. هزينه حمل آهن آلات خريداري شده از محل كارخانه يا گمركات به انبار به وسيله تريلي با ظرفيت 19 تا 20 تن، 160 تا 170 هزار تومان است.پس تا همين جا، بر قيمت هر كيلو تيرآهن كه در بورس به بهايي در حدود 425 تومان خريداري شده، هزينه اي به ميزان 7 تا 8 تومان بابت حمل اضافه مي شود، زمان خواب اين محموله ها در انبار عمده خريداران هم معمولاً بين 45 روز تا 2 ماه است.
چه كسي سود مي برد؟
تا اينجا، به فرض وجود ثبات در تمام پارامترهاي مؤثر بر بازار آهن، يك كيلو تيرآهني كه 4 تا۵ ماه پيش در بورس فلزات به قيمت 425 تومان معامله مي شد توسط خرده فروشان به بهايي حدود 455تومان به مصرف كننده نهايي فروخته مي شود... اما اين، تمام ماجرا نيست بلكه قيمت واقعي روز به سادگي قابل پيش بيني نبوده و همانطور كه گفته شد از طيف وسيع عوامل، اثر مي پذيرد...
كار مصرف كننده نهايي اما هنوز تمام نشده چرا كه هزينه حمل آهن آلات از انبار تا پاي ساختمان در حال احداث، برعهده مشتري است. اين هزينه در تهران بالغ بر يكصد هزارتومان است. فرقي هم نمي كند؛ چه 20تن بار داشته باشيد چه 2تن يا حتي يك شاخه تيرآهن، صاحب تريلي مبلغ يكصدهزار تومان را از شما طلب خواهد كرد.
با اين حساب احتمالاً كم ريسك ترين و در عين حال سودآورترين فعاليت در بازار آهن را صاحبان شركت هاي حمل و نقل درون شهري آهن آلات دارند.
چقدر مصرف داريد؟
هزينه بالاي حمل آهن آلات از انبار تا محل احداث ساختمان، شما را مجبور مي كند برآورد دقيقي از ميزان مصرف اقلام مختلف فولادي در سازه خود داشته باشيد. وظيفه محاسبه دقيق ميزان آهن مصرفي در يك سازه برعهده مهندس محاسب(يا همان مهندس عمران) است اما كساني كه سر رشته كار را در اختيار ندارند و در عين حال مي خواهند خودشان خريدهاي لازم را انجام دهند، بد نيست با روش ساده تخمين آهن آلات مصرفي در يك سازه آشنا شوند تا حساب و كتابشان كمي به واقعيت، نزديك تر باشد. به طور تقريبي، ميزان انواع آهن آلات مصرفي در ساخت يك خانه با اسكلت فلزي حدوداً 40كيلوگرم در هر متر مربع است. اين مقدار، تيرآهن به كار رفته در ستون ها و سقف و ميلگرد و نبشي مورد استفاده در فونداسيون را شامل مي شود. در ساختمان هاي بتن آرمه نيز همين ميزان آهن آلات استفاده مي شود با اين تفاوت كه نسبت ميلگرد(در سايزهاي مختلف) به تيرآهن بسيار بيشتر است.
اخيراً پس از وقوع زلزله بم، نهادهاي ذيربط، مهندسين معمار و محاسب را مكلف به توجه ويژه به تقويت سازه ها كرده اند و از آنان مي خواهند بر رعايت آئين نامه 2800، نظارت و عنايت بيشتري داشته باشند. در اين صورت، چنانچه مهندس محاسبي كه نقشه ساختمان شما را طراحي كرده به مقوله تقويت سازه توجه مناسبي داشته باشد شما را ناچار مي كند حجم آهن آلات مصرفي در ساختمان در حال احداثتان را تا 60كيلوگرم در هر مترمربع بالا ببريد.
از حيث هزينه ها نيز، شما بايد بين 11 تا۱۳درصد مبلغي كه براي ساخت هر مترمربع بنا در نظر گرفته ايد به خريد آهن آلات اختصاص دهيد. هم اكنون در شهري مثل تهران، هزينه مورد نياز براي ساخت يك خانه شخصي ساز، با حداقل امكانات و صرفه جويي هاي لازم، بالاي متري 200هزارتومان است. بنابراين براي ساختن يك واحد 80 متري، بايستي حدود 2ميليون تومان براي خريد آهن آلات كنار بگذاريد. اگر هم مايل به افزايش مقاومت ساختمان در برابر زلزله باشيد بايستي براي هر مترمربع 250 تا۲۶۰هزار تومان هزينه كنيد كه بخش اعظمي از اين افزايش هزينه، مربوط به آهن آلات است.
تحليل آخرين قيمت ها
محصولات فولادي طيف گسترده اي از ورق، نبشي، ميلگرد و آهن را شامل مي شوند. در جدول زير، تنها اقلام پر مصرف آهن آلات در ساختمان سازي، به ويژه سازه هاي كوچك، مورد توجه قرار گرفته اند. اين جدول متوسط آخرين قيمت هاي روز در بازار آهن تهران (تحويل در انبار) را بازگو مي كند:
طي چند هفته اخير، قيمت ها دست نخورده باقي مانده است اما نسبت به يك ماه پيش اين بازار حدود 2درصد نوسان قيمت را شاهد بوده است. آگاهان بازار اين نوسان را عمدتاً به تغيير فصل و شرايط ويژه جوي نسبت داده اند.
در مقايسه با اسفندماه پارسال، قيمت ها حدود۱۰درصد پايين تر آمده اند. چرا كه سال گذشته به دليل افزايش قيمت جهاني آهن از يك سو و اميدواري بازار به احتمال رونق يافتن ساخت وساز در تابستان،۸۴ قيمت ها روندي صعودي به خود گرفت اما اين روند كه از بهمن ماه 83 شروع شده بود در خردادماه۸۴ به يكباره روند معكوس به خود گرفته و به شدت نزول كرد. به طوري كه در اواخر بهار امسال اكثر اقلام آهن آلات شاهد كاهش 50 تا۶۰ توماني قيمت در هر كيلو نسبت به اوائل زمستان سال 83 بود. روند نزولي قيمت ها به تدريج از مهرماه سال جاري متوقف شده و دوباره بازار در ما ه هاي بعد از آن شاهد سير صعودي قيمت ها بود. اگرچه افزايش قيمت آهن آلات تا چند روز اخير در مقايسه با تابستان گذشته از 4درصد فراتر نرفته است. هرچند از برخي فعالان بازار، زمزمه هايي مبني بر احتمال افزايش قيمت تيرآهن و كاهش قيمت ميلگرد شنيده مي شود اما محمد آزاد رئيس اتحاديه فروشندگان آهن كه خود از پيشكسوتان اين بازار است تغيير يافتن چنداني در قيمت ها را پيش بيني نمي كند.
وي مي گويد: اگر وضع بر همين منوال پيش برود سال آينده قيمت ها بيشتر از 3 تا 5درصد نسبت به قيمت هاي فعلي بالاتر نمي رود .
از او در مورد تأثير تصميمات اخير دولت به ويژه برنامه ساخت يا بهسازي 200هزار خانه روستايي و اثر آن بر بازار آهن مي پرسيم. وي مي گويد: دولت وعده هاي بسياري داده است. اگر بنابراين وعده ها از يك سو افزايش 20درصدي توليد داخلي عملي بشود و از سوي ديگر نرخ ارز و تعرفه هاي گمركي بالا نرود. بازار با كمبود آهن و به طبع آن افزايش قيمت در سال آتي مواجه نخواهد شد يا حداكثر اين افزايش محدود به همان 3 تا 5درصد خواهد بود .
توصيه
عمده پيش بيني هاي انجام شده، گفته محمد آزاد را تائيد مي كند. اما تجربه نشان داده كه است بازارها در ايران، به ويژه بازار آهن حساب و كتاب چنداني ندارد. گويا علاوه بر دست  نامرئي آدام اسميت، دست هاي بي نام و نشان ديگري هم هستند كه قيمت ها را بر وفق مراد خويش بالا و پايين مي كنند!