Hamshahri Newspaper

نگارخانه ميرميران خانه هنرمندان ايران، از ششم اسفندماه شاهد نمايش آثار معماري كامران طباطبايي ديبا، معمار و خالق ساختمان هاي مهم و معروفي چون «موزه هنرهاي معاصر تهران» ، «فرهنگسراي نياوران» ، «پارك شفق» ، «مركز تجاري گلستان» و ... است.
در مراسمي كه به همين مناسبت در خانه هنرمندان برپا شد، مهندس حميد نوركيهاني، مهندس نقي بيضاوي و فريار جواهريان به نقد و بررسي آثار اين هنرمند معاصر كه در آثارش بر فرهنگ معماري ايراني تاكيد بسيار دارد، پرداختند.
به گزارش سايت خانه هنرمندان فريار جواهريان در اين نشست درباره ديروز و امروز معماري شهرك شوشتر نو سخنراني كرد و سيد حميد نوركيهاني نيز درباره ديگر آثار مهندس ديبا كه از جمله مهمترين آنها مي توان به بناي پارك نياوران، موزه هنر هاي معاصر و پارك شفق اشاره كرد.
فريار جواهريان طي سخناني گفت: شهر موجودي زنده است كه با طراحي شهري متولد مي شود، با همت بهره برداران و مسئولان نگهداري مي شود و توسط مسئولان و مالكان رشد مي كند. با گذشت زمان دائماً چهره شهر و حتي گاهي ماهيت آن عوض مي شود. هميشه به فكر شهر «فتي پورسيكري» در هند هستم كه شاه اكبر همزمان با شاه عباس كه اصفهان را تاسيس كرد، ساخته، ولي فتي پورسيكري بعد از ۳۰ سال همه چاه هايش خشك شد و مردم شهر را ترك كردند والان به صورت يك شهر موزه -بهترين نمونه يك «شهر- موزه» - باقي مانده است.
آن زمان كه نگاه معماران به غرب و معماري مدرن آن معطوف بود، كامران ديبا، موسس مهندسان مشاور داخلي، نگاهش را به ارزش هاي پايدار معماري و شهرسازي و فرهنگ ايران معطوف كرد. در اين راستا در طراحي «شوشتر نو» و به دنبال تبلور جوهره فرهنگ ايراني و بومي منطقه شوشتر و شوش، ذهن خلاق خود را به كار گرفت.
او در اين پروژه سعي داشت از اصول معماري و شهرسازي ايراني نهايت استفاده را بكند و آن را از طريق فناوري جديد و اشكال ساده هندسي با معماري مدرن تلفيق كند. به نظر من سبك اين كار به نوعي «پست مدرن» بود؛ با اين كه آن زمان در معماري صحبتي از post-modernism اصلا در ميان نبود.
طراحي شهري اين پروژه بر اساس الگوي چليپا - كه در معماري ايراني چهارطاق و در باغ سازي و شهرسازي به چهارباغ منجر مي شود - و با توجه زياد به فضاهاي منفي، شكل گرفته است. مشخص ترين عنصر اين طرح، محور پياده رويي است كه يك سلسله فضاهاي عمومي را به هم مي پيوندد . كوچه ها به تمامي در پياده رو هستند و پاركينگ ها در مناطق مخصوص جمع شده اند.
شوشتر نو؛ آن چه مي خواست باشد و آن چه شد
كامران افشار نادري مي نويسد: «اين مجموعه [شوشتر نو] شايد تنها اثر معماري باشد كه از شرايط فقر تكنولوژي و اقتصادي، ارزش زيبايي شناختي پديد آورده است؛ همان چيزي كه آن را زيبايي شناسي فقر مي نامند» . به نظر من اين مجموعه بي شباهت به كارهاي «حسن فتحي» در مصر نيست، هر چند كه روش پيدايش اين دو كاملاً متفاوت است. حسن فتحي در فرآيندي participatory كلمه ساكنان بومي را به كار مي گيرد تا واحدهاي خود را با ساده ترين فناوري بسازند، در صورتي كه در شوشتر پروژه با فناوري روز از طريق مناقصه به پيمانكار خيلي قوي واگذار شد. با اين حال نتيجه هر دو خيلي هم شكل است.
اگر طرح جامع اوليه «داض» اجرا مي شد، شايد به اهداف اصلي طراحان مي رسيد، اما متاسفانه تعاوني كشت و صنعت كارون و شركت خانه سازي اين مجموعه را رها كردند. مدتي در اختيار جنگ زده ها بود و در حال حاضر در دست مالكان مختلف است كه اكثراً كارمندان دولت اند.
وضعيت فعلي شوشتر نو اسف بار است: تنها محله شهر شوشتر است كه هنوز گاز ندارد و از لحاظ قيمت ارزان ترين املاك را دارد. بازارچه كه هنوز مرتفع ترين بناي شوشتر نو است و از همه جاي شهر پيداست، به دليل عدم رسيدگي و واحدهاي صحرايي مسكوني تبديل به يك ويرانه شده است.
مهندس سيد حميد نوركيهاني ،سخنران ديگر اين مراسم بود كه در زمينه نقد آثار ديبا چنين گفت: «آغاز فعاليت كامران طباطبايي ديبا در تهران در دفتري كه در زيرزمين دفتر نظام عامري واقع در خيابان فرانسه قرار داشت با يك منشي و دو دانشجو به نام هاي«دوهي»و«طباطبايي»، از ۱۳۴۵آغاز شد. پس از آن از سال ۱۳۴۷ به خيابان رشت شماره ۲۹ نقل مكان كرده و با نام موسسه شهرسازي و تهيه طرح هاي اجتماعي ادامه فعاليت داد» .
علاقه او هميشه و همواره به «وجوه اجتماعي معماري» و يا به گفته خود او «معماري انساني» بود و براي همين معتقد بود كه با شهرسازي بهتر مي توان به نيازهاي جامعه توجه كرده و به آنها جامه عمل پوشاند.
اين حساسيت ها از همان پروژه هاي اوليه (پارك يوسف آباد، اردوگاه تابستاني كودكان پرورشگاهي در تنكابن) در طراحي هايش لحاظ شده و نمود عملكردي پيدا كرده است.
او در يوسف آباد با تبديل محل چند هزار متري انباشت زباله آن محله به پارك، در شرايطي كه پارك هاي شهري چندين هكتاري به خصوص در تهران ساخته مي شد و همگي از الگوي باغ شكل مي گرفت، آن پارك موفق را طراحي كرده و به بهره برداري رساند. با پيش بيني فضاهاي فرهنگي در دل پارك و انتخاب مناسب ساختمان ها در محدوده اي در نيمه شمالي كه با ساختمان قديمي واقع در آن محدوده اجماع داشتند، اولين فرهنگسراي ايران را پايه گذاري كرد. ديبا با پيش بيني مسيرهاي عبوري اصلي و متقاطع (ضربدري) كه با سنگ فرش مخصوص از راه هاي فرعي تفكيك شده اند، در چهار گوشه پارك عامل ديگري براي تشويق عبور عابران عادي به پارك، پيش بيني نمود. كارهاي ديگر ديبا در تهران كه براي همه شناخته شده هستند از معدود آثار معاصر معماري كشور ما هستند كه شهرت جهاني داشته و جزو ميراث فرهنگي نيز به ثبت رسيده و يا در شرف ثبت هستند (موزه هنرهاي معاصر، فرهنگسراي نياوران، دفتر مخصوص، پارك شفق).
كامران ديبا در طول ۱۲ سال كار تخصصي در ايران (۱۳۵۷-۱۳۴۵) در پي پيدا كردن كمبودهاي فرهنگي و مردمي در زمينه معماري بوده و با برنامه ريزي و معرفي آنها به مسئولان وقت، بدون توجه به ابعاد فيزيكي و مساحات محدود ساختمان ها، آنها را تشويق به احداث اين گونه بناها كرده و با پرهيز از استفاده نام هاي خاص در انتخاب عنوان طرح هاي ساخته شده از اسامي اي استفاده كرد كه ماندگار باشند (موزه هنرهاي معاصر- فرهنگسراي نياوران- پارك يوسف آباد- شفق). حتي در طرح محوطه دفتر مخصوص و فرهنگسراي نياوران آگاهانه در تفكيك اين دو ساختمان كه در عين حال با محوطه سازي به هم مرتبط هستند، توانست ساختمان مردمي را از ساختمان دفتر مخصوص جدا كرده و امكان استفاده و بهره وري را براي مردم - كه اين ساختمان ها براي آنها ساخته شده است- محفوظ بدارد.
يكي از مهم ترين نقطه نظرات او در پروژه ها، توجه خاص به محوطه سازي (كه از باغ سازي هاي ايراني نشأت گرفته بود) بود كه در عين سادگي، ارزش مورد نظر را دارا باشد و اين امر با رعايت تناسب ساختمان ها در زمين هاي هر طرح نيز كاملاً محسوس است. (مانند باغ مجسمه در شمال موزه هنرهاي معاصر).
يكي ديگر از ظرافت هاي كارهاي او استفاده از مجسمه با مقياس ۱*۱ از مردم عادي در محل هايي از محوطه و فضاهاي مياني و حاشيه خيابان طرحهايش است كه به واقع كارهاي او را به شكلي شاخص نموده كه به اين ترتيب رابطه مردم با هنر را قوت بخشيده است(اين كار براي بار اول در دنيا در پارك شفق انجام شده است). گنجينه آثار هنر معاصر موزه هنرهاي معاصر كه توسط كامران ديبا در دوران تصدي رياست موزه (قبل از انقلاب) خريد و جمع آوري شده است از نظر ارزش و اعتبار در رده چهارم جهان قرار دارد. (نقل از صفحه اول همشهري سه شنبه ۸/۶/۸۴).
علاوه بر پروژه هاي مذكور، پروژه هاي زير نيز از جمله كارهاي اجرا شده ايشان در تهران و ساير نقاط كشور است:
۱.طرح توسعه دبستان و دبيرستان كاخ نياوران در شمال كاخ با ورودي مستقل از شمال (در حال حاضر به كلاس هاي آموزش عالي ميراث فرهنگي اختصاصي دارد).
۲.مركز خريد محله شهرك فرحزاد (مجتمع گلستان شهرك غرب) كه كار مرحله سوم ناتمام آن را مهندس مشاور ديگري به سليقه خود به اتمام رسانده است.
۳.در محوطه عمومي شمال باغ مجسمه موزه هنرهاي معاصر كه با دروازه اي بتني براي ورودي با نام دروازه فرهنگ تعريف و نامگذاري شده بود و به دليل اختلاف سطح، اشراف و تسلط كامل به موزه و باغ مجسمه داشتن، كيوسك هايي براي عرضه مايحتاج (fastfood) تعبيه و در اختيار عموم قرار داشت كه متاسفانه در حال حاضر با واگذاري غلط آن جا به دكه داران، براي تخليه آن جا و احداث ساختمان گالري ملي به ناچار بيش از ۲ ميليارد تومان مي بايست به دكه داران پرداخت نمايند.
۴. ساختمان هاي «خانه زن» براي سازمان زنان وقت كه در نزديك به ۸۰ نقطه كشور و در ۴ اقليم ساخته شد (نمونه اصلي در تهران و در كنار جاده قم اجرا شد).
۵.باغ دلگشا در شيراز
۶.طرح استراحت گاه شركت نفت در محمودآباد كه قسمت هايي از آن اجرا شده است.
۷.ساختمان اداري كانون پرورش فكري در شهرك غرب (اسكلت آن تا يك طبقه اجرا شد).
در اين جلسه ضمن نمايش فيلم، مصاحبه اي با كامران طباطبايي ديبا درباره آثارش، مهندس نقي بيضاوي نيز روي نمايش اسلايدهاي آثار اين معمار، به ارائه توضيحاتي در اين خصوص و نقد آنها پرداخت. مجموعه نشست هاي «معرفي و نقد معماري امروز ايران» به اهتمام انجمن فرهنگي جامعه مهندسان معمار ايران به طور مداوم در روزهاي پنج شنبه آخر هر ماه در خانه هنرمندان با هدف اطلاع رساني در حوزه معماري و اشاعه گفت وگو در فضايي زنده برگزار مي شود.