عكس: علي اكبر شيرژيان
ماني راد
اين روزها، تابلوهاي نمايشگر آلودگي هوا، در ميدان هاي اصلي شهر، روزهاي خوشي را مي گذرانند. نه ازدحام CO2 آنها را كلافه كرده و نه دودهاي خفه كننده متعدد ديگر. در اين روزهاي آخر سال، آسمان آبي تر از آن است كه نگران آلودگي هوا باشيم. پس دليلي ندارد كه سري به مركز معاينه فني خودرو بزنيم. در اين روزها هم هوا تميز است، هم ازدحام خودروها، قابل تحمل. شايد تنها دليل براي گفت وگو با مديرعامل مركز معاينه فني خودرو، نزديكي به پايان سال باشد، يا داشتن وقت كافي براي مصاحبه يا خلوت بودن مراكز معاينه فني خودرو. مهندس محمدرضا اميري صفت، مدير ميانسال ستاد مركزي معاينه فني خودرو، در يكي از روزهاي آفتابي اسفند در دفتر كارش در ميدان آرژانتين، رودرروي ما از معاينه فني خودرو مي گويد. سخن گفتن با او درباره مراكز معاينه فني خودرو برايمان جالب بود، چرا كه قرار بود اين مراكز يكي از محورهاي اصلي كاهش آلودگي هوا باشند، اما آنچه كه قبل از ملاقات با آقاي مديرعامل ديده شده، خطوط خالي معاينه فني بود. مهندس اميري صفت هم در ابتداي صحبت به اين موضوع پرداخت. گويا او فهميده بود كه سيماي ظاهري مراكز معاينه فني- دست كم همان مركزي كه ما به آنجا رفته بوديم- چندان بيانگر اهداف بلند پروازانه تأسيس آنها نبود. اميري صفت گفت: من همواره تعبيرم از اين مراكز، ارائه خدمات نوين شهري در آن است كه در خدمت شهروندان تهراني است. البته به دليل تازگي اين مراكز، استقبال شايسته اي از آن نشده است .
نگاهي به حال و حركت به آينده
نتيجه پرسه زدن در مركز معاينه فني خودروي پارك سوار بيهقي، آرامش و سكوتي است وصف ناشدني. جايي كه قرار بود پر از هياهوي خودروها و دارندگان آن باشد و مثلاً مركزي براي كاهش آلودگي هوا، تبديل به خلوتگاهي شده كه تنها تردد هرازگاه خودرويي در آن جلب نظر مي كند. در سطح شهر 26خط معاينه فني مكانيزه خودرو وجود دارد كه اين روزها، سكوت در آن جولان مي دهد. شش مركز معاينه فني خودرو در شش نقطه شهر. مركز بيهقي واقع در ميدان آرژانتين، مركز سراج واقع در رسالت، الغدير واقع در يافت آباد، شكوفه در بزرگراه آزادگان، نيايش، بزرگراه همت و آبشناسان در خيابان شاهين. اين مراكز همه روزه از ساعت 8 الي 16 آماده انجام معاينه فني خودرو هستند، اما تعداد خودروهاي مراجعه كننده به اين مراكز بسيار اندك است. البته آنچه كه از زبان آقاي مديرعامل شنيده مي شود توانايي نامحدود در ارائه خدمات است. او از توانايي پنج هزار معاينه فني خودرو مي گويد و در صورت استقبال مردم از مراكز، افزايش اين رقم. اما سرنوشتي كه بر اين  مراكز مي رود چيز ديگري است. امير صفت مي گويد: در روزهاي شلوغ و با استفاده از همه ظرفيت ها اين رقم قابل افزايش است. يعني امكان گسترش نيروي انساني و همچنين افزايش ساعات كار وجود دارد. وي از افزايش خطوط معاينه فني از 26 خط به 80 خط در برنامه چهارم خبر مي دهد.
اميري صفت از همكاري بخش خصوصي مي گويد: سياست كلي ما براي توسعه مراكز، بر مبناي حمايت از بخش خصوصي است. مراكز ما عموماً بزرگند و از طرفي تعداد آنها محدود است. تنها 6 مركز در سطح شهر تهران وجود دارد. بنابراين سياست ما بر اين است تا مراكزي ايجاد كنيم كه از پراكندگي بيشتري برخوردار باشد و شامل يك يا دو خط معاينه باشد. در اين صورت احتمال همكاري بخش خصوصي براي ايجاد مراكز متعدد معاينه بسيار بيشتر است.
تاكسي هاي سرگردان
گاهي اوقات مرور آمار مي تواند حقايقي را روشن كند كه مؤثرند. شايد اين آمار ناگوار باشد، اما با توجه به آن مي توان به اهميت مراكز معاينه فني خودروها پي برد. سالانه حدود هزار نفر در تهران بر اثر آلودگي هوا كشته مي شوند. اين در حالي است كه كارشناسان واقعيت را چندين برابر بيش از اين رقم عنوان مي كنند. يكي از مهمترين محورهاي طرح جامع كاهش  آلودگي هوا، معاينه فني خودرو است. تردد روزانه بيش از دو ميليون و 500 هزارخودرو در سطح شهر، مي تواند نگران كننده باشد. به ويژه بيش از 500 هزار دستگاه از اين خودروها را خودروهاي فرسوده تشكيل مي دهد. اما بيشترين ميزان تردد خودروها، مربوط به تاكسي هايي است كه در سطح شهر در حال كارند. مهندس اميري صفت در پاسخ به راهكار معاينه فني از تاكسي ها مي گويد: مجموع آماري كه از تاكسي هايي كه در سطح شهر در حال ترددند، به اضافه آژانس ها، بيش از 80 هزار دستگاه هستند. از طرفي هر تاكسي به دليل تردد بسيار زياد در سطح شهر و استفاده مداوم از خودرو، مي بايست هر چهارماه يكبار معاينه شود. تمامي اين موارد، باعث شد تا گفت وگويي سازنده با مسئولان سازمان تاكسيراني داشته باشيم. قرار بر اين شد كه ما علاوه بر تجهيز تعميرگاه هاي شركت تعاوني، تاكسي ها را در مراكز خودمان نيز بپذيريم. براي اين كار هم در حال فراهم آوردن تسهيلاتي براي تاكسيراني هستيم. ما متوجه اين نكته شديم كه دارندگان تاكسي به دليل درآمد نامناسب و هزينه بسيار بالا، قادر نخواهند بود تا هر چهارماه يكبار به مراكز معاينه فني مراجعه كنند. به ويژه اينكه مراجعه آنان به مراكز ما، داراي تبعات گوناگون براي آنان است. از جمله صرف زمان يا تعمير بخش هاي مختلفي از خودرو و... بنابراين تصميم گرفتيم تا با همكاري نهادهاي مربوطه از جمله محيط زيست، سازمان تاكسيراني و حتي سازمان حمل و نقل و ترافيك، بخشي از هزينه هاي معاينه تاكسي ها را تأمين كنيم. اين قرارداد با شركت هاي مربوطه در حال انجام است .
برادرهاي ناتني
بارها اتفاق افتاده كه در حال عبور از كنار تعميرگاهي، تابلويي بزرگ نظرمان را جلب كرده. عيب يابي به وسيله كامپيوتر وقتي كه صحبت از دستگاه هاي پيشرفته و مجهز است، بي اختيار به اين تعميرگاه ها فكر مي كنيم. اميري صفت، دستگاه هاي تعميرگا ه ها را پيشرفته مي داند. او معتقد است حتي برخي از دستگاه هاي آنان، شباهت زيادي با دستگاه هاي مستقر در مراكز فني دارند. اما تفاوت اساسي تعميرگاه ها با مراكز معاينه فني خودرو را در نحوه ارائه خدمات مي داند. تعميرگاه ها عموماً براي تنظيم موتور و كنترل سوخت، از دستگاه ها استفاده مي كنند. اما ملاك ما انطباق با معيارهاي سازمان محيط زيست است. آنها اين معيارها را نمي دانند. افراد بسياري به تعميرگاه هاي مورد نظر در سطح شهر مراجعه كرده بودند، اما پس از مراجعه به مراكز ما در تست هاي ما مردود شدند. تست چهارگاز روح معاينه فني خودرو است و هدف از آن استاندارد كردن گازهاي چهارگانه آلاينده محيط زيست است. اين تست براساس معيارهاي مشخصي انجام مي گيرد. بسياري از اين تعميرگاه ها ممكن است از سيستم هاي پيشرفته اي بهره ببرند، اما مسلماً براساس معيارهاي محيط زيست نمي توانند، تحليلي درست ارائه دهند. اما تحليل ما براساس معيارهاي محيط زيست است. ما به تجربه دريافته ايم كه دستگاه هاي آنان، كاليبره نيستند. اگر دستگاهي كاليبره نباشد، اندازه واقعي را نشان نمي دهد. در اين صورت اعداد گويا نيستند. اما ما در مراكزمان سيستم هايي داريم براي تنظيم دستگاه هايمان. اگر دستگاهي كاليبره نباشد، براحتي متوجه مي شويم و آن را دوباره تنظيم مي كنيم .
پريدن از ارتفاع
آيا تا به حال اتفاق افتاده در هنگام رانندگي مأمور راهنمايي و رانندگي، جلويتان را بگيرد و به دليل نداشتن برگه معاينه فني خودرو، جريمه تان كند يا دست كم، تذكر بدهد؟! اين چندان اتفاق عجيبي نيست. مسلماً در آذرماه 84 و 83، صف طولاني خودروها در مقابل مراكز معاينه فني خودرو نتيجه اتفاقي بود كه احياناً مي توانست براي شما هم بيافتد. هنگامي كه راهنمايي و رانندگي تهران بزرگ به اعمال قانون مي پردازد، صف طولاني خودروها، در مقابل مراكز معاينه فني، شگفت آور است. اما اگر در اين روزها كه نه اجبار پليس هست و نه قبوض جريمه 12 هزارتوماني، سري به مركز معاينه فني خودرو بزنيد، جز سكوت چيزي در آن ديده نمي شود. صحبت از فرهنگ سازي به ميان مي آيد. مهندس اميري صفت مي گويد: من معتقدم كه در كار معاينه خودروها، احتياج به زمان و كار سيستماتيك داريم. در واقع عمر معاينه فني بسيار كم است. سابقه وجود چنين مراكزي در كشور به 4 تا۵ سال گذشته بازمي گردد. به همين دليل تعداد زيادي از مردم از وجود چنين مراكز فني بي خبرند. مهندس اميري صفت براي اينكه فرهنگ سازي در استفاده از مراكز مطبوعش را بيشتر يادآور شود به سراغ نمونه هاي غربي مي رود. فرهنگ سازي در كشورهاي غربي اينگونه نيست. از آنجا كه معاينه فني خودرو در كشورهاي اروپايي همزمان با ساخت اولين خودروها آغاز شده، فرهنگ اين كار در آنجا بيشتر است. بنابراين من فكر مي كنم راه زيادي نيامده ايم اما مسلماً خوب و مثمر بوده. دنيا روش هايي پيدا كرده تا مردم هر سال يك بار خودروهايشان را معاينه فني كنند.
ثبت خودرو در كشورهاي غربي، سالانه است. يعني مالكيت هر فرد بر خودرو سالانه است و براي تمديد مالكيت ملزم به معاينه فني خودرو مي شود، اما در ايران اينگونه نيست. از طرفي ما همواره به الزام فكر نمي كنيم بلكه سعي بر اين است تا با اطلاع رساني و تبليغات و حضور در رسانه ها، آگاهي بيشتري به مردم بدهيم. موفقيت هاي زيادي هم داشته ايم. رشد 51 درصدي در سال 84 نسبت به 83 به خاطر همين اتفاق بوده. ما در سطح شهر و در 45 بيلبورد تبليغ كرده ايم كه عمدتاً جنبه اطلاع رساني داشت. ما ضمن همكاري با راهنمايي و رانندگي از امكانات روزنامه ها و تلويزيون بهره گرفته ايم. طي مذاكرات با سردار ساجدي نيا، قرار شده كه از مجموعه انيميشن نيروي انتظامي و با محوريت كاراكتر سيا ، برنامه اي هم به معاينه فني خودرو اختصاص داده شود. با اينكه امكانات تبليغاتي شهري در دست شهرداري است و استفاده ما از آن بسيار محدود اما سعي بر اين است كه با استفاده از رسانه ها و از طريق آگاهي دادن، منطق مردم را تحت تأثير قرار دهيم.
حرف هاي آخر
شنيدن درد دل هاي يك مدير آن هم در قالب يك سؤال، شايد شنيدني باشد. هرچند، درددل هاي اميري صفت، از ديوارهاي نداشته مركز معاينه فني خودرو بيرون نمي رود. درددل كردنش هم در همان چارچوب است. شايد اين بيانگر درگيري عميق او باشد با كارش. اما درددل او:
خيلي از مردم نگران شلوغي اين مراكز اند. اما ما بارها اعلام كرده ايم با تعيين وقت قبلي ما آماده ارائه خدمات رأس ساعتي مشخص به مردم هستيم. ازدحام ها هم زماني اتفاق مي افتاد كه راهنمايي و رانندگي اقدام به اعمال قانون مي كرد. ما مسلماً مي توانيم ظرفيتمان را گسترش دهيم، اما اين كار زماني اتفاق مي افتد كه ما شاهد مراجعات مردم باشيم. بسياري از مردم پس از مراجعه به ما متوجه عيب هاي جزئي اما خطير در خودرواشان شدند. مثلاً يكي از آنان، متوجه مشكلي در فرمان خودرو شد. وي پس از مراجعه به تعميركارش، متوجه شد كه اگر بيش از 10كيلومتر با خودرو حركت مي كرد، احتمال قطع سيستم فرمان وجود داشت. او بعد از معاينه فني، دوباره به مركز مراجعه كرده و از پرسنل مركز تشكر كرد. مواردي شبيه اين بسيار ديده شده است .

آلودگي ادامه دارد
دوباره برمي گرديم به معاينه فني خودروهاي سنگين؛ خودروهايي كه هر از گاهي با سر و صداي زياد و دودزايي فراوان، پهنه خيابان هاي شهر را مي پيمايند. از خودروهاي فرسوده كه هنوز تكليفشان چندان مشخص نيست اگر بگذريم، ميزان آلاينده هاي توليد شده به وسيله خودروهاي سنگين نگران كننده است. چندي پيش آقاي مديرعامل قول احداث دو مركز براي معاينه خودروهاي سنگين را داده بود. بعد از گذشت چندماه، خبر فعاليت مركز خليج فارس كه مختص خودروهاي سنگين است، خوشحالمان كرد. اما آيا يك مركز معاينه براي خودروهاي سنگين سطح شهر كافي است؟! مهندس اميري صفت باز هم به نبود تقاضا اشاره مي كند. انگار اين مشكل اساسي تر از آن است كه بتوان از آن عبور كرد. او مي گويد: هم اكنون، علاوه بر مركز خليج فارس، يك واحد سيار، در سطح شهر در حال فعاليت است. واحد سيار ما، بنا به تقاضا فعال است. بدين ترتيب كه شركت ها و مؤسسات داراي خودرو سنگين، از ما تقاضا مي كنند تا خودروهايشان را معاينه كنيم. بنابراين فعاليت واحد سيار ما بنا به درخواست آنها متغير است. در برخي از روزها 8 تا۱۰ خودرو در برخي موارد هم 5 يا 4 خودرو معاينه مي شوند. مي توان گفت، متوسط خودروهاي سنگيني كه توسط واحد سيار ما، معاينه مي شوند، روزانه در حدود 5 خودرو است . اگرچه مطابقت اين رقم با آمار خودروهاي سنگين در حال تردد در سطح پايتخت اصلاً منطقي به نظر نمي رسد، اما اين ميزان معاينه فني خودروها نيز اميدواركننده است.