مريم رضايي
طبق آخرين آمارهاي اظهار شده توسط رئيس فدراسيون كوهنوردي، در هر هفته ۵/۱ ميليون نفر در كشور در رشته ورزشي كوهنوردي و كوهپيمايي شركت مي كنند. بنابراين آمار، فقط در تهران بزرگ در هر هفته ۲۰۰ هزار نفر به كوهپيمايي و كوهنوردي مي پردازند و وقت خود را در مناطق و ارتفاعات كوهستاني سپري مي كنند. اين ارقام نشان  دهنده استقبال مردم از اين رشته ورزشي است كه در نگاه اول بسيار جذاب و مفرح است و در بعد دوم بس پيچيده و خطرناك!
امروزه به دليل عوارض و مسائل زندگي شهري از جمله آلودگي هوا، ترافيك و... بسياري از مردم شهرها ترغيب شده اند از مناطق كوهستاني بهره ببرند و ساعاتي از وقت خود را به كوه پناه ببرند، اما متاسفانه به علت عدم آگاهي برخي كه به كوهپيمايي مي پردازند، مشكلات گوناگوني در مسيرهاي كوهنوردي به وجود مي آيد كه گاهي جبران ناپذير است.اين مشكلات در يك بخش به خود فرد و در بخش ديگر به محيط زيست كوهستان و اقليم آن آسيب وارد مي كند.
پرده يك: هوا بسيار سرد است. ساعت از ۸ شب هم گذشته است.
آسمان تاريك و مبهم است. فقط صداي سكوت شب و زوزه چند سگ و شغال از دورترها به گوش مي رسد. هيچ كس در كوه نيست.مرد سراسيمه به پايين مي نگرد، چيزي ديده نمي شود.
شنيده بود كسي از بلنداي يكي از پيچ ها به دره سقوط كرده است. محل تقريبي سقوط را پيدا كرده بود.
يك چراغ كوچك خوراك پزي، يك قوري چاي و ديگر هيچ.به سختي خود را به سمت دره كشاند. پايين تر بر روي تخته سنگي پسر جوان غرق در خون بود و فقط صداي ناله به گوش مي رسيد.
با شتاب مي گويد: نترس مي روم و كمك مي آورم. همين جا باش.
با سختي به سمت اولين رستوران بين راهي دركه مي دود. فرياد مي زند كسي اينجاست؟ چند بار با همه وجود.
كسي از رستوران كوهي بيرون آمد.
يك پتو، تخت روان براي حمل يك مصدوم و طناب مي خواهم. صاحب كافه فقط بر سرش مي زند و مي گويد هيچ چيزي ندارم. به سمت كافه پايين تر مي دود دوباره كمك مي خواهد. اين بار نصيبش چند متر طناب و يك پتو است. هيچ كس نيست. به ياد مي آورد مصدوم در حالت بيهوشي و اغماست.
با شتاب به سمت مصدوم مي دود. به كنارش مي رسد پسرك كه دقايق آخر عمرش را مي گذراند سخت ترسيده است. مرد سرش را بر روي سينه اش مي گذارد و آرام با او سخن مي گويد: نترس. از خدا كمك بخواهيم خدا اينجاست. با او هر حرفي داري، بگو.
مرد به خوبي مي دانست لحظات پاياني زندگي اوست. پسرك شمرده شمرده مي گويد: خدايا مرا ببخش و چشم  بر هم مي گذارد.
مرد مي گريد. ساعاتي بعد نيروهاي امداد از راه رسيده اند و ديگر هيچ.
هفته بعد مرد با خريد ۱۰ تخت روان (برانكارد) و اهداي آن به چند رستوران بين راه دِين خود را پرداخت كرده بود!
متاسفانه حوادث كوهستاني از حساسيت بسياري برخوردار است.
حادثه ها در كوه از خيلي جزيي گرفته تا شكستگي و خونريزي شديد، به دليل وقوع در يك منطقه كوهستاني بسيار مشكل تر از حوادث مشابه در سطح شهر است. مسيرهاي كوهستاني و حمل مصدوم از پيچ و خم هاي صعب العبور هرگز كار ساده اي نيست!
پرده دو: بطري آب معدني را به سوي رودخانه نشانه گرفته است و لحظه اي بعد بطري در كنار تلي از قوطي هاي كنسرو و ظروف يك بار مصرف آب و غذا و ساير پسمانده ها جا گرفته است.
كسي اعتراض مي كند: چرا اين كار را مي كني؟ طبيعت را چرا از بين مي بري؟
جوان پاسخ مي دهد: با يك بطري طبيعت از بين رفت!
مي گويد: چرا در سطل زباله نمي اندازي؟
پاسخ شنيد: اگه ديدي نشانم بده!
متاسفانه آلودگي محيط زيست به كوهستان ها هم سرايت كرده است. مردم از آلودگي هوا و ترافيك و... شهر به كوه پناه مي آورند اما آنجا را هم آلوده مي كنند!
كوهنوردي ورزش است؟
بسياري از مردم بر اين باورند كه ورزش، فعاليتي است كه براي آن مسابقه ترتيب مي دهند، سر و صدا بلند مي كنند، تبليغ به راه مي اندازند، وقت و پول و امكانات فراوان صرف مي كنند و در نهايت جام پيروزي و مدال به دست مي آورند.
اما به اعتقاد كارشناسان اگر ورزش را يك تحرك و فعاليت بدني بناميم كه با هدف و انديشه و برنامه اي خاص همراه است، كوهنوردي حتما يكي از مهمترين آنها تلقي مي شود.
تحرك، نشاط و هدف با بينش  كافي، از ملزومات حركت در كوه است. حركت در كوه ضمن ايجاد فعاليت مناسب بدني، سيستم پاراسمپاتيك را يعني سلسله اعصاب، مغز و نيز قلب، ريه و... را به حركت وامي دارد و اين تحرك با فكر و هدف والايي همراه است.
تمايل به كوهنوردي براي بسياري از كساني كه اين تجربه را براي خود فراهم آورده اند در اغلب موارد به انس و پيمايش هميشگي مبدل شده است كه جداي از مدال، نشان و جام، فرد تشويق مي شود كه حركت كند.
جاذبه  كوهستان آنچنان است كه حتي كوهنوردان با سن ۷۰ -۸۰ سال نيز هنوز با همان جاذبه  هاي نخست و بلكه بيشتر، دل به كوه مي سپارند. لوئيس ترنكر كوهنورد و هنرمند آلماني يكي از اينهاست. او حتي روز تولد هشتاد سالگي اش را بر فراز قله ماتروهورن جشن گرفت. چه بسيار از كوهنورداني را ديده و يا شنيده ايد كه شادي و مرگ را در كوه تجربه مي كنند و حتي برخي آرزوي پرواز به فراسوي زمان را، از كوه دارند!به هر تقدير، در كوهنوردي، اگر چه كوهنورد با دوستي ژرف با طبيعت آرام و خالص همراه است، اما حادثه جويي و حادثه سازي چهره ديگر اين طبيعت آرام است.
مدال كوهستان
حدود شصت سال پيش نخستين بار روسيه براي كوهنوردانش مسابقه و رقابتهاي رسمي برپا كرد و به برندگانش مدال داد. در آن زمان هنوز اتحاديه بين المللي كوهنوردي بوجود نيامده بود.
اما به واقع بحث رقابت و مسابقه در كوهنوردي بسياري را ناخشنود كرد و حتي رينولد مسنر فاتح ۱۴ قله بالاي ۸ هزار متري هيماليا، از پذيرفتن مدال المپيك سرباز زد!
در كوه و كوهپيمايي كسي به دنبال مدال و جام نمي رود. بسيارند كساني كه مدالهاي دروني را مي يابند و با يكي شدن با طبيعت به ارزشها و تواناييهاي خلقت خود و در حقيقت خالق خود پي مي برند و چه مدالي بالاتر از اين!
كوهنوردي نيازمند توجه مسئولان است
در آمارهاي منتشر شده اعلام شده كه هزينه صعود هر كوهنورد به قلل داخل كشور بيش از يك ميليون تومان است و اين رقم مي تواند كوهنورد را در مسير صعود، محافظت كند.
رئيس كوهنوردي استان گيلان در همايش يك روزه هيات كوهنوردي انزلي كه به منظور آشنايي با مشكلات هيات هاي كوهنوردي تشكيل شده بود، گفته است كه ورزش كوهنوردي نيازمند توجه ويژه مسئولان ورزش كشور است و براي ارتقاي آن بايد اعتبارات كافي تخصيص يابد تا ضمن توسعه كوهنوردي، فرهنگ سازي مناسبي هم انجام شود.
براستي اما، از آمار ۵/۱ ميليون نفر ايراني طرفدار كوه چند درصد تحت پوشش آموزشها و برنامه هاي فرهنگي هيات ها و يا فدراسيون كوهنوردي هستند. در مسيرهاي كوهنوردي تا چه حد به اين موضوعات توجه شده و يا مي شود؟
با نگاهي به برنامه هاي سازماني فدراسيون كوهنوردي كه براساس تعريف سازمان تربيت بدني در قالب اساسنامه مصوب به آن ابلاغ شده است، كميته امور استانها مسئول امر كوهنوردي در كشور است. بازسازي مسيرهاي كوهپيمايي عمومي، ايمن سازي مسيرها، اصلاح كابل كشي ها، بازسازي پناهگاهها و امدادرساني به آسيب ديدگان از جمله اين برنامه ها است.
اقبال افلاكي يكي از اعضاي فدراسيون كوهنوردي در اين باره مي گويد: در زمينه امنيت مسيرهاي كوهنوردي در تهران، هم اينك اكثر مسيرهاي كوهنوردي در حال بازسازي است و يا بازسازي شده است. البته ما معتقديم كه بايد مسيرهاي كوهنوردي از وضعيت طبيعي خود خارج نشود. در مورد مشكل عدم وجود تابلوهاي علائم راهنمايي و هشداردهنده در مسيرهاي كوهنوردي نيز كه جنبه آموزش به مردم را دارد كار مي شود، اما متاسفانه برخي افراد مزاحم اقدام به تخريب آنها مي كنند. چنانچه كوهنوردان با فدراسيون در تماس باشند اين موضوع  قابل پيگيري و اصلاح است.
آقاجاني رئيس فدراسيون كوهنوردي نيز در زمستان امسال در اين باره گفته است كه اجراي طرح بهبود و ساماندهي مسيرهاي كوه پيمايي اطراف شهرها طبق اصول علمي ساماندهي خواهد شد.
امدادرساني پاشنه آشيل كوهنوردي!
موضوع امداد نجات از موضوعات مهم و بسيار حساس در كوهنوردي است. متاسفانه در بسياري از موارد ديده و يا شنيده شده است كه امداد كوهستان با حداقل ۶-۷ ساعت تاخير خود را به محل سانحه مي رساند و در برخي مواقع، خيلي دير شده و كار از كار گذشته است!
كوهنوردي به عنوان يك ورزش خطرناك از اين حيث در كشور ما بسيار عقب مانده و در تنگناست. عدم وجود جايگاه هاي امداد رساني در معابر كوهستاني، كه در هفته دهها هزار نفر را در خود جاي مي دهد بسيار تامل برانگيز و نيازمند توجه جدي تري است.هم اينك در مناطق مختلف ارتفاعات كوهستاني تهران، فقط در منطقه توچال يك واحد امداد نجات داير است كه اصلاً كافي نيست.
افلاكي در گفت وگويي در اين باره چنين مي گويد: در بخش امداد و نجات، كميته خاصي در فدراسيون به نام كميته امداد و نجات فعال است. البته معناي آن اين نيست كه اين كميته براي هر كس كه دچار حادثه شده وارد عمل شود و عمليات نجات رساني را داشته باشد. ببينيد در دريا هم حادثه زياد است اما آيا همه موارد را به نجات غريق ربط مي دهيد؟
در مورد امداد نجات كوهنوردي هم سازمان  هاي مرتبط وجود دارند مثل هلال احمر، آتش نشاني و حوادث غيرمترقبه. فدراسيون بارها پيشنهاد داده كه سازمان هاي مرتبط بيايند و جمع شوند تا دانش و فن  و نيروي انساني از فدراسيون و بودجه و امكانات از آنها و در مجموع سازماني را تشكيل دهيم به نام امداد نجات به شكل يكپارچه.
البته هلال احمر آمده امداد نجات كوهستان را تشكيل داده كه حركت بسيار خوبي است. اينها بالاترين امكانات مانند تجهيزات كوهنوردي، بالگرد و غيره را دارند اما آيا نيروي انساني و اين مجموعه، افرادي هستند كه صاحب فن و دانش كوهنوردي هستند؟ براي نجات فردي كه در صخره اي گير كرده، آيا آموزش فرود ديده شده و مي توانند صحيح عمل كنند؟
در صورتي كه اين سازمان ها با هم اتفاق نظر پيدا كنند مي توانند قوي ترين سازمان امداد نجات را در كشور پايه ريزي كنند. در حقيقت آنها بودجه و امكانات دارند و ما دانش و فن آن را داريم.
* آيا شما به عنوان فدراسيون كوهنوردي، برنامه كتبي براي اين هماهنگي ها به عمل آورده ايد؟
- بله اما پاسخي داده نشده و هر كس دنبال كار خودش است.
* چه كسي بايد تصميم بگيرد؟ آيا يك نهاد بالاتر؟ و آن كدام نهاد است؟
- بله، حتماً. اما من نمي دانم. ما پيشنهاد خود را بارها داده ايم و ظاهراً بايد مقام هاي بالاتر تصميم قطعي تري را صادر كنند. امسال براي ۵ نفر كه در اشتران كوه دچار حادثه شده بودند و ۳ نفر زير بهمن ماندند و يك نفر از آنها مفقود شده و جنازه يك نفر هم آن بالا مانده بود، كسي نتوانست حركتي كند. امداد نجات رفت اما سه نفر از آنها هم دچار حادثه شدند و زير بهمن گير كردند. همين هفته هاي اخير يك نفر از تيم ملي كاراته مفقود شد و جان سپرد.
همه وظيفه ها و امدادها بايد به ارگاني برگردد كه بيايد و امداد نجات را يكپارچه در دست بگيرد.
* آيا اين نگاه و عملكرد درستي است كه مجموعه اي به نام فدراسيون كوهنوردي داشته باشيم اما بحث امداد آن  را در جاي ديگري بجوئيم؟
- فدراسيون وظيفه اي ندارد كه در هر معبري نفر و امكانات بگذارد؛ اصولاً از چنين بودجه اي برخوردار نيست. فدراسيون بايد تمام فنون و تجربه ها و دانش ها را به فعل درآورد و انتقال دهد. اين كار را هم انجام مي دهد و افراد را تحت پوشش قرار مي دهد. متأسفانه در بخش امدادرساني، بخشي برنامه  ريزي شده است. پليس كوهستان، امداد كوهستان ، حوادث غيرمترقبه و... هم وجود دارند اما با هم همكاري ندارند. بايد امكانات و تجهيزات آنها در دايره اي گرد هم آيد تا وضعيت بهبود يابد.در حقيقت اين بزرگترين نقص در ايران است و فرهنگ و همكاري هاي بين بخشي به وجود نيامده است.
* در پناهگاه ها هيچ امكاناتي وجود ندارد و حتي در برخي از آنها موش ها زندگي مي كنند! همچنين باند فرود براي بالگرد ندارند.
- بخشي از پناهگاه هاي فعال تجهيز شده يا در حال تجهيزند اما متأسفانه مردم هم فرهنگ استفاده از پناهگاه ها را ندارند؛ خروارها زباله ريخته مي شود . متأسفانه به دليل اين نقص بزرگ و اين موضوع كه نام همه آنها كوهنورد است باعث صدمه رساني به پناهگاه ها مي شود.
* به هر حال امكانات شما در مسيرهاي كوهپيمايي اصلاً كافي نيست.
- بله، كافي نيست اما ابتدا بايد فرهنگ سازي كرد تا تجهيزات به كار رفته از بين نرود. چه اشكال دارد كه روزنامه ها يك ستون به نام فرهنگ كوهستان داشته باشند و راديو و تلويزيون هم همين طور؟
* نقش شما در درون فدراسيون چه مي شود؟ آيا بودجه اي براي فرهنگ سازي پيش بيني شده است؟
- فدراسيون نسبت به مواردي كه لازم است اطلاع رساني شود از طريق روابط عمومي و يا همايش هاي برگزار شده فعال است. آيا شهرداري ها كه بايد ارتفاعات كوهستاني را پوشش دهند، به خوبي عمل مي كنند؟ چرا شهرداري ها كامل عمل نمي كنند؟ فدراسيون طرح هاي خوبي را براي فرهنگ سازي داشته و طرح هايي براي پاكسازي، نصب تابلو و ايمن سازي به شهرداري ها ارائه كرده است. با ۹۰ ميليون تومان بودجه سالانه فدراسيون،  چه مي توانيم انجام دهيم. با اين بودجه بايد تمام هيأت هاي استان ها را تحت پوشش قرار داد. چه قدر توان مالي باقي مي ماند؟
ببينيد اگر عوامل دست به دست هم دهند مي توان سنگ را جابه جا كرد؛ ديگر پاكسازي و ايمن سازي كه حتماً سهل است. به اعتقاد من مقصر كسي نيست، بلكه مقصر مجموعه سازمان هايي هستند كه نمي نشينند تا برنامه اصلي را پياده كنند و شايد هم نمي خواهند! به نظر من شدني است و اگر نشده براي اين كه هنوز تصميم جمعي محكمي اتخاذ نشده است.