سميه شرافتي
سازمان جهاني بهداشت در سال 1948 اولين مجمع بهداشت جهاني را برگزار كرد. اين مجمع تصميم گرفت روز 7 آوريل هر سال را به عنوان روز جهاني سلامت تعيين كند. اين تصميم از سال۱۹۵۰ به مرحله عمل درآمد. هدف از تعيين يك روز به عنوان روز سلامت جهاني، آگاهي رساني در مورد مضمون معين بهداشتي براي روشن شدن اولويت هاي مورد توجه سازمان جهاني بهداشت(WHO) است. همه ساله در روز جهاني سلامت شعاري تعيين مي شود كه مضمون شعار سال 2006 همه با هم به سوي سلامتي است.
اولويت هايي كه براي اقدامات لازم در اين جهت تعيين شده، شامل اين موارد است: آموزش كاركنان بخش بهداشت، حمايت و كمك به كاركنان نيروي كار بخش بهداشت، تقويت كارايي نيروي كار بخش بهداشت و برطرف كردن نابرابري و تبعيض در عرصه بهداشت.
امسال پيام سازمان جهاني بهداشت تأكيد روي محدوديت منابع انساني بهداشتي است. در اين پيام آمده است: كاركنان بهداشت- افرادي كه در قلب ساختارهاي بهداشتي قرار دارند و تمهيدات بهداشتي را براي افرادي كه نياز به آن دارند تأمين مي كنند- اما در سراسر جهان نيروي كار بهداشتي در بحران كمبود نيرو به سر مي برد؛ بحراني كه هيچ كشوري از آن در امان نيست و نتايج اين بحران نيز كاملاً مشخص است؛ مراكز بهداشت خالي از كاركنان بهداشت و نيز بيمارستان هايي كه قادر به جذب نيرو و يا حفظ كاركنان كليدي خود نيستند. كمبود نيروي كار بهداشتي معضلي جهاني است كه نتيجه عدم سرمايه گذاري لازم در بخش آموزش، پرداخت هاي ماهانه و فعاليت هاي محيطي و مديريتي در دهه اخير مي باشد. اين مسئله منجر به ايجاد كمبود در بخش مهارت هاي تخصصي، افزايش ابتلا به سرطان در سطوح مختلف، بازنشستگي هاي زودرس و نيز مهاجرت هايي در سطوح ملي و بين المللي شده است.
روز جهاني بهداشت سال۲۰۰۶ به بحران منابع انساني بهداشتي اختصاص يافته است. در اين روز در سراسر جهان هزاران سازمان مجري رويدادهايي هستند كه نظرها را به سوي بحران نيروي كار بهداشتي جلب مي كند.
در راستاي شعار سازمان جهاني بهداشت و هفته سلامت در ايران، روابط عمومي دانشگاه علوم پزشكي تهران عناوين مختلفي را از جمله: سلامت، عدالت و آموزه هاي ديني ، سلامت، عدالت و روزنامه ها ، سلامت و عدالت در همكاري هاي بين بخشي ، سلامت، عدالت بسيج و مشاركت هاي مردمي ، سلامت، عدالت مربيان و كاركنان بهداشتي، درماني، توان بخشي و سلامت و عدالت عوامل اجتماعي براي روزهاي مختلف هفته سلامت در نظر گرفته است.
عدالت در سلامت
همان گونه كه مشخص است يكي از ويژگي هاي هفته سلامت قرار گرفتن عنوان عدالت در كنار مفهوم سلامت است. دكتر عباس زارع نژاد، مدير كل روابط عمومي وزارت بهداشت در خصوص معنا و مفهوم عدالت معتقد است: شعار عدالت در سلامت به شعار محوري دولت نهم كه بحث عدالت گستري را مطرح كرده برمي گردد و معناي آن در واقع برخورداري همه مردم از خدمات بهداشتي- درماني است. سلامت حق همه مردم است و عدالت در سلامت به معناي همگاني كردن سلامت تلقي مي شود. دكتر ابوالقاسم پوررضا نيز در رابطه با مفهوم عدالت در سلامت مي گويد: عدالت مفهوم پيچيده اي دارد و بستگي دارد كه منظور ما از رسيدن به عدالت در سلامت چه چيزهايي باشد، آنچه دولت ما براي عدالت در سلامت مطرح كرده عدالت در رابطه با توزيع خدمات است كه آن هم ابهامات زيادي دارد. براي مثال وقتي مي خواهيم در صحنه سلامت عدالت را رعايت كنيم، اين به آن معنا نيست كه وظيفه و مسئوليت شخصي فرد در رابطه با سلامتي اش ناديده گرفته شود. ولي وقتي فرد با رفتارهاي پرخطري مثل سيگار كشيدن يا كم تحركي، خود را در معرض آلودگي هاي مختلف قرار مي دهد، آيا واقعاً وظيفه دولت است كه براي سلامتي آن فرد سرمايه گذاري كند.
وي مي افزايد: بنابراين سلامت قبل از هر چيز به خود فرد بستگي دارد و اگر قرار است سرمايه اي گذاشته شود، بهتر است در آموزش افراد براي اين نكات باشد.
مديريت منابع انساني
اگرچه محدوديت منابع انساني در امر بهداشت و درمان به خصوص مناطق محروم يكي از مهم ترين بحران هايي است كه فعاليت هايي در سطوح منطقه اي، ملي و بين المللي و همچنين تلاش هاي دولت، متخصصان امور بهداشتي، سازمان ملل و... را مي طلبد، دكتر زارع نژاد ضمن اشاره به اين موضوع كه در ايران محدوديت منابع انساني به آن معنا كه در كشورهاي در حال توسعه و غربي وجود دارد، نيست، افزود: در ايران آنچه كه در اين رابطه بسيار مهم تر است، موضوع مديريت منابع انساني است. اگرچه شعار منابع انساني يك شعار جهاني است ولي ما در كشورمان فقط در مورد توزيع نيروي انساني و مديريت منابع مشكل داريم. البته وزارت بهداشت برنامه هايي را جهت توزيع عادلانه نيروي انساني در بخش بهداشت و درمان در كل كشور در نظر دارد، به عنوان مثال در سال گذشته تمامي فارغ التحصيلان كادر تخصصي براي اولين بار به شكل عادلانه و بر اساس نياز مناطق مختلف به خصوص مناطق محروم توزيع شدند و سعي بر اين بوده كه تمركز از روي شهرها و استان هاي بزرگ برداشته و نيروهاي متخصص را روي مناطقي كه به اين افراد نياز واقعي دارند توزيع كنيم.
شاخص هاي بهداشتي در ايران
سازمان جهاني بهداشت امسال نيز شاخص هايي را تا سال 2015 به عنوان شاخص هاي سلامت و اهداف توسعه هزاره به منظور رسيدن به بهداشت همگاني تعيين كرده از قبيل ريشه كن كردن فقر و گرسنگي مفرط، دستيابي به آموزش ابتدايي در جهان، ترويج برابري جنسيتي و قدرتمند تر كردن زنان، كاهش مرگ و مير كودكان و بهبود سلامت مادران، مبارزه با ايدز، مالاريا و...، حفاظت محيط زيست و به وجود آوردن همكاري جهاني براي توسعه. در مورد اينكه كدام يك از اين شاخص ها در ايران پيشرفت كرده، دكتر زارع نژاد مي افزايد: ما در مورد شاخص هاي سلامت در ايران و در بحث مراقبت هاي بهداشتي اوليه از جمله در كاهش مرگ و مير مادران به خصوص در هنگام بارداري، كاهش مرگ و مير نوزادان و كودكان زير 5 سال و همچنين افزايش اميد به زندگي در تمام سطوح سني پيشرفت هاي زيادي داشتيم.
دكتر محمد مهدي ناصح، معاون بهداشتي دانشگاه علوم پزشكي ايران با اشاره به كاهش مرگ و مير نوزادان و كودكان، بهبود وضعيت سلامت مادران و مبارزه با ايدز و مالاريا كه از جمله اهداف اعلاميه هزاره سازمان جهاني بهداشت هستند، اعلام مي كند: شاخص كشوري مرگ و مير كودكان زير يك سال در سال 73، 7/23درصد بوده كه اين رقم در سال 83 در حوزه تحت پوشش دانشگاه به 12 هزار نفر در هر 1000 تولد زنده رسيده است.
سلامت و بهداشت روان
مفهوم سلامت بنابر تعاريف بين المللي ابعاد مختلف جسمي، روحي، رواني و حسي را شامل مي شود كه در طول تاريخ مورد توجه تمامي ملل قرار گرفته و همواره براي ارتقا و بهبود آن تدابير خاصي اتخاذ شده است. با توجه به افزايش انواع اختلالات رواني به خصوص افسردگي و اضطراب سلامت روان نيز علاوه بر سلامت جسم از جمله مسائلي است كه در برنامه ها و سياست هاي مشخصي به خصوص از طرف وزارت بهداشت بايد براي آن در نظر گرفته شود. دكتر زارع در اين باره مي گويد: بحث سلامت روان از جمله اولويت هاي وزارت بهداشت است و يكي از موضوعاتي است كه امسال و در هفته سلامت توجه وسيعي به آن شده است و ازجمله اقدامات اجرايي كه در اين زمينه انجام شده، اختصاص دادن تخت هاي بيمارستاني در بخش هاي روانپزشكي و ارائه خدمات مشاوره، روانپزشكي، توان بخشي و روانشناسي به ميزان كافي در بخش هاي مربوط به اختلالات رواني است.
رسيدن به تمامي اين اهداف مستلزم همكاري هاي بين بخشي و مشاركت همه نهادها و سازمان هاي تأثيرگذار در سلامت و حساس كردن آنها و وظايفشان در مورد سلامت است. سلامت تنها يك موضوع پزشكي نيست بلكه از تمامي جنبه هاي اجتماعي- فرهنگي و اقتصادي بايد به آن نگريست. از همين رو دكتر زارع در رابطه با نقش ارگان هاي ديگر در زمينه سلامت، مي گويد: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در يك وضعيت ايده آل به لحاظ آماري تنها 25درصد در سلامت مردم مؤثر است. 25درصد ديگر عوامل محيطي، ژنتيكي و فيزيكي و 50 درصد را نيز عوامل اجتماعي تشكيل مي دهند.
اين عوامل اجتماعي نيز شامل بحث هاي اقتصادي، فقر، مسكن، اشتغال و... هستند كه همگي در سلامت مردم دخيل مي باشند. بنابراين هفته سلامت فرصتي است براي اينكه ما آگاهي مردم را در زمينه سلامت با آموزش همگاني افزايش دهيم. در اين ميان نقش تشكل هاي مردمي و NGOها در ارتقاي سلامت جامعه و توانمندسازي مردم از طريق آموزش را نبايد ناديده گرفت.
از جمله فعاليت هايي كه در سطح كشور در رابطه با هفته سلامت در حال برگزاري است، برگزاري پايگاه هاي مختلف اطلاع رساني و ارائه خدمات مختلف در حوزه سلامت از سوي اين پايگاه ها به مردم است. مدير كل روابط عمومي وزارت بهداشت در توضيح اين خدمات ادامه داد: وزارت بهداشت با همكاري نيروي مقاومت بسيج، دانشگاه هاي علوم پزشكي و شهرداري در اين پايگاه ها تيم هايي را تشكيل داده اند كه به مردم خدمات مشاوره اي ارائه مي دهند.
بعضي از دانشگاه ها نيز كارت هايي را به عنوان كارت سلامت به مردم ارائه مي كنند كه با ارائه اين كارت ها به مراكز وابسته به اين دانشگاه ها خدمات سرپايي رايگان ارائه مي شود.
* * *
يكي ديگر از نكات حائز اهميت در زمينه رسيدن به اهداف توسعه هزاره و سازمان جهاني بهداشت در ايران و بهبود ارتقاي سطح سلامت در جامعه و كل دنيا اختصاص دادن سرانه لازم به بخش بهداشت و درمان و به خصوص آموزش كادر بهداشتي است. اين در حالي است كه سرانه سلامت ايران در مقايسه با كشورهاي توسعه يافته اي مثل آمريكا و سوئد بسيار متفاوت است.دكتر فاضل لنكراني، وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در رابطه با تخصيص سرانه به وزارت بهداشت مي گويد: سرانه بهداشت و درمان در كشور امسال 11درصد رشد داشته كه با توجه به نرخ 5/12 درصدي تورم، اين 11درصد نيز پوشيده مي شود.
مسلم است كه در نظر گرفتن سياست هاي تشويقي براي جذب نيروي انساني در مناطق محروم و تخصيص سرانه كافي براي آموزش منابع انساني و توجه بيشتر به امر تخصيص سرانه در امر سلامت در برداشتن گام هاي مؤثرتر به سوي اهداف جهاني سلامت مي تواند مفيد باشد. به هر حال هفته سلامت فرصتي براي بررسي همين ضعف ها و دستيابي به نتايج سازنده تر است. مطمئناً بحث و بررسي يك هفته اي نمي تواند براي بهبود وضعيت سلامت كافي باشد و نياز به بررسي هاي هميشگي دارد.
