عكس:علي اكبر شيرژيان
هانيه ورشوچي
رنگ پريده و ضعيف است، هراسي در چشمانش خفته است، فكش توان حركت ندارد و قفل شده است چشمهايش به پاها و دستهايش خيره شده است. در هنگام صحبت غم و اندوه سنگيني در صدايش موج مي زند و مي نالد از نحوه تربيت پدر و مادرش كه اين زنجيره ها را به دست و پاي او بسته اند.
او كودكي بيش نبود كه از پدرش تقاضاي دوچرخه كرد و با داد و فرياد پدرش مواجه شد، دوچرخه همسايه را برداشت تا دوري بزند، اما هنگام مراجعت به منزل، پدرش او را تنبيه كرد و پايش را شكست. سه ماه در خانه ماند. بعد از 3 ماه كه وارد اجتماع شد اولين جرمش سرقت موتور رقم خورد.
خانواده به عنوان مهم ترين و بنيادي ترين نهاد اجتماعي در سلامت و شرافت و انحراف اعضاي آن مؤثر است. تحقيقات نشان داده است سردي كانون خانواده، سستي پيوندهاي عاطفي، ويراني كانون و عوارض ناشي از تبهكاري و آلودگي والدين در نهايت منجر به سردرآوردن از جرم و همچنين بزه ديدگي فرزندان مي شود.
مساواتي آذر، در مورد علل بزهكاري معتقد است كه عامل اصلي بزهكاري، پديد آمدن شرايط نامناسب است. زيرا در نتيجه نامناسب بودن محيط خانواده، ترس و نااميدي كودكان شديد مي شود و وجود ترس و نااميدي، محبت و سازش را از بين مي برد و ناسازگاري را تشديد مي كند. بنابراين مي توانيم بگوييم يكي از علل اساسي ناسازگاري اين نوجوان، ترس و نااميدي از آينده مي باشد و شرايط نامناسب خانواده نيز يكي از عواملي است كه تعادل رواني اطفال و جوانان را مختل كرده، مانع تفاهم و سازش اجتماعي آنها مي گردد.
منصور نبي الحسيني كارشناس ارشد روان شناسي باليني نيز در اين خصوص مي گويد: مهم ترين عامل شكل گيري رفتارهاي بزهكارانه خانواده است. نحوه تعامل اعضاي خانواده با يكديگر در شكل گيري رفتارهاي بزهكارانه مؤثر است.
اين كارشناس مي افزايد: هر رفتاري در جامعه مطابق با عرف رفتارهاي رايج در جامعه نباشد را مي توان به عنوان رفتارهاي نابه هنجار مورد بررسي قرار داد. در حالت كلي رفتاري بزهكار محسوب مي شود كه در جامعه منع شده است و مورد تأييد اعضاي جامعه قرار نمي گيرد. به همين دليل بزهكاري در هرجامعه اي نسبي است و بستگي به فرهنگ جامعه دارد.
فرجاد نيز معتقد است: اقدام به عملي كه برخلاف موازين و مقررات، قوانين و معيارهاي فرهنگي هر جامعه باشد در آن جامعه بزهكاري يا جرم تلقي مي شود و كساني كه مرتكب چنين اعمالي مي گردند مجرم يا بزهكار ناميده مي شوند. در برخي موارد مي توان آنها را افراد قانون شكن گفت يعني كساني كه از قانون تبعيت و پيروي نمي كنند، چگونگي وضع قانون را نمي شناسند يا به اصالت وضع قوانين معتقد نيستند.
بني الحسيني عنوان مي كند: بزهكاري به دو شكل وجود دارد؛ گروهي از افراد بزهكار هميشه رفتارهاي بزهكاري از خود نشان مي دهند از طرف جامعه طرد شده هستند مانند افرادي كه مدتي را در زندان سپري كرده اند يا به سر مي برند و گروهي ديگر افرادي هستند كه گهگاه رفتار بزهكارانه از خود نشان مي دهند و از طرف جامعه طرد نشده اند و مهر بزهكاري بر پيشاني آنها نخورده است.
وي مي گويد: از نظر شيوه انجام بزهكاري به دو صورت است. در شيوه اول فرد به صورت انفرادي رفتار بزهكاري را از خود نشان مي دهد يا در برخي موارد به صورت گروهي اعمال بزهكاري را انجام مي دهند.
بني الحسيني مي افزايد: ميزان شيوع بزهكاري به خصوص در سنين نوجواني و جواني شايع تر از ساير سنين است. زيرا در دوره نوجواني فرد نوجوان تمايل بيشتري به ارتباط با ساير نوجوانان، همچنين تمايل بسيار زيادي به عضويت در گروه هاي مختلف از خود نشان مي دهد.
اين روان شناس مي گويد: از آنجايي كه رابطه صميمي و دوستانه در گروه هاي بزهكار بيشتر از ساير گروه ها است به همين دليل نوجوانان بيشتر جذب اين گروه ها مي شوند و با وارد شدن به گروه هاي بزهكاري با خرده فرهنگ بزهكاري آشنا مي شوند و با خوردن برچسب فرد بزهكار تقريباً براي هميشه رفتارهاي بزهكارانه از خود نشان مي دهد.
وي خاطرنشان مي سازد: مهم ترين عامل در شكل گيري بزهكاري جامعه اي است كه فرد در آن زندگي مي كند و از طريق اجتماعي شدن با فرآيند فرهنگ پذيري آشنا مي شود. به طور كلي مي توان گفت بالا بردن سطح آگاهي خانواده ها و آموزش آنها درباره چگونگي رفتار كردن با نوجوان مي تواند بيش ترين اثر را در پيشگيري از بزهكاري ايفا نمايد.
دكتر سيدمحمد حسين جوادي كارشناس در زمينه درمان بزهكاري، عضويت هيأت مديره انجمن علمي مددكاران ايران در خصوص مقوله بزهكاري مي گويد: به طور كلي دوره نوجواني با توجه به ويژگي هاي خاص خودش به عنوان يكي از حساس ترين دوره هاي زندگي تلقي مي شود و از آنجايي كه نوجواني پل  گذار از كودكي به بزرگسالي است طوفان هايي در زندگي افراد رخ مي دهد.
وي مي افزايد: اگر خانواده  ها و جامعه و معلمين نسبت به ويژگي هاي اين دوره واقف نباشند ممكن است نوجوانان در مركز آسيب شرايط نگران كننده اي كه برايشان به وجود آمده قرار گيرند.
اين كارشناس مي گويد: دوران نوجواني با بلوغ همراه است. در اين دوران كودك فرمانبردار خانواده تبديل مي شود به يك نوجوان مختار و نوجواني كه احساس استقلال دارد و خانواده و مدرسه در مقابل رفتارهاي او ممكن است نگران شوند.
جوادي مي افزايد: عده اي ممكن است نوجواني را دوره آتشين بدانند و عده اي ديگر اين دوره را دوره مرور بيماري هاي رواني مي دانند، به طور كلي مسأله بزهكاري در دوره نوجواني پديده اي است كه در اكثر كشورهاي دنيا شايع است.
وي مي گويد: هركدام از كشور ها سياست هاي خاصي را در مقابله با بزهكاري در نظر گرفته اند. عده اي از كشو رها سياست هاي تنبيهي و عده اي ديگر سياست هاي ترميمي را در پيش گرفته اند. كشور ما سياست هاي ترميمي را در پيش گرفته است و اميد مي رود در سال هاي آينده روند روبه رشدي را طي كند.
جوادي خاطرنشان مي سازد: سياست هاي رئيس قوه قضاييه نيز در طول برنامه سوم بر اين اساس بوده است كه فرد بزهكار در زندان ها نگاهداري نشود و در كانون اصلاح و تربيت بازپروري  شود.
رئيس قوه قضاييه نيز در گزارش هاي مختلف بارها تأكيد كرده است آنهايي كه سابقه بزه  دارند اصلاً نبايد زنداني شوند و بايد در كانون هاي تربيتي و مراقبتي با آنها طوري رفتار شود كه انگيزه بزه براي مرتبه دوم در آنها به طور كامل از بين برود و اين در حالي است كه مديران و مسئولان سازمان زندانها بايد بر اين نكته توجه داشته باشند كه طبقه بندي كردن زندانيان درصد بسياري از جرايم را در جامعه كاهش مي دهد.
جوادي خاطرنشان مي سازد: اكثر نوجوانان بزهكار خود بزه ديده هستند. اينها معلول يك خانواده مختل مي باشند. خانواده و جامعه در بروز بزهكاري در اينها نقش داشته است.
وي معتقد است: اگر اين نوجوانان را، معارض با قانون ذكر كنيم بهتر است زيرا وقتي عنوان بزهكاري مطرح مي شود، داغ قضايي بر پيشاني آنها زده مي شود. اين زدن داغ قضايي ممكن است تبعات بعدي داشته باشد، باعث طرد اين افراد از جامعه و از خانواده خواهد شد.
وي مي گويد: در خصوص عوامل مؤثر در بزهكاري تحقيقات فراواني انجام شده است. عمده ترين تحقيقات اين است كه نوجوان بزهكار از لحاظ پايگاه اجتماعي اش در سطح پاييني قرار دارد.
از ديگر عوامل مؤثر در بزهكاري شكست تحصيلي است. جوادي در اين خصوص مي گويد: بر اساس بررسي هاي انجام شده بيش از 20 درصد از افرادي كه درگير رفتارهاي بزهكارانه مي شوند دچار شكست تحصيلي يا در مرحله اي از تحصيل به خاطر رفتارهاي نابهنجارشان از مدرسه اخراج شده اند.
عضو هيأت مديره انجمن مددكاران ايران عنوان مي كند: بحث عملكرد خانواده از عوامل مهمي است كه در مبحث بزهكاري مطرح مي شود. كنترل رفتار به صورت سختگيرانه باعث مي شود كه نوجوان به جاي تكيه بر خانواده به دوستان و همسالان پناه ببرد يا بر اثر رفتارهاي سهل گيرانه نوجوان به سمت هرج و مرج گرايي كشيده مي شود.
جامعه نيز در بزهكاري نوجوان مقصر است. جوادي عنوان مي كند: فضاي فرهنگي در جامعه محدود است و مهارت هاي زندگي به درستي به فرزندان آموزش داده نشده است.
وي همچنين خاطرنشان مي سازد: در زندان ها بالاترين فراواني مربوط به اين گروه سني سرقت است كه در اكثر كشورها نيز سرقت بالاترين فراواني را داشته است. جرم دوم نزاع، سوم مواد مخدر و چهارم موارد ديگر مطرح است.
اين كارشناس مي گويد: بررسي ها نشان داده است نوجواناني كه در كودكي يادگيري داشته اند، 20 درصد كمتر درگير مراجع قضايي و پليس مي شوند. ما اگر بخواهيم ريشه اي مسأله را حل كنيم، بايد سرمايه گذاري كنيم. به طور مثال شكستن شيشه ها در مسيرهاي رفت و آمد قطار هزينه بالايي دارد در حالي كه اگر ما اين هزينه را صرف ايجاد مهدكودك ها و مراكز فرهنگي در اين مكانها كنيم يكي از عوامل پيشگيرانه محسوب مي شوند.
وي تأكيد كرد: دادن آگاهي اجتماعي به خانواده ها همچنين هدايت خانواده ها به سمتي كه در گفتمان خانواده ها احساس را ببينيم و در هيچ مورد نگذاريم نوجوانانمان از چرخه تحصيل خارج شوند و اجتماعي شدنشان متوقف شود چه بسا كه يكي از اعضاي باند كركس در مرحله اول از مدرسه خويش اخراج شد و از چرخه تحصيل بازماند.