دوباره همان حرف هاي هميشگي. دوباره همان صحبت هاي مختلف از سوي مقام هاي ارشد. آيا به راستي وقت آن نرسيده تا با تأسي از بزرگان نگاهمان را تغيير دهيم.
اينكه تهران اين شهر دود و آهن اين بار در هيأت جديد به باشگاه كلانشهرهاي داراي استاندارد زيست محيطي بپيوندد اميدوار كننده است اما نمي توان اين خبر را باور كرد. تهران هنوز در اولين گام براي حل مشكلاتش مانده است.
هنوز هم فراموش نمي كنيم زمستان سال گذشته را كه هواي شهر ناگهان وارونه شد و هيچ تنابنده اي به خودش جرات نداد تا پا به خيابان گذارد. حكايت تهران و حرف هاي مديران اين كلانشهر به داستان خروسي مي ماند كه سوگند مي خورند نيست و دمش از آستين بيرون زده است.
آيا شگفتي از اين بيشتر كه تهران به جمع شهر هاي داراي ISO14001 بپيوندد. اگر نگاهي به شاخص هاي باشگاه كلانشهرهاي داراي استاندارد زيست محيطي بياندازيم بيشتر مبهوت مي شويم.
داشتن تأييديه هاي زيست محيطي و استفاده از كودها و سموم استاندارد به منظور استفاده در فضاي سبز. حفظ استانداردها در دفع زباله ها و عدم تجميع در پسمانده ها توجه به مشكلات آلودگي هوا و يافتن راهكاري براي برون رفت از اين معضل و...تمام اين موارد به گونه اي غير قابل انكار از معضلات لاينحل تهران بوده وسال هاست كه پايتخت با اين مشكلات گريبانگير است. حال اينكه قرار است تهران براي دريافت گواهينامه ISO14001 اقدام نمايد به باشگاه كلانشهر هاي داراي استاندارد زيست محيطي بپيوندد بسيار شگفت انگيز است.
از سويي تنها منطقه از مناطق بيست و دوگانه تهران كه اقدام به اخذ استاندارد مديريت محيط زيست كرده منطقه بيست و دو شهرداري است. اين نكته از طرفي موجب مي شود تا با اميد بسيار به آينده چشم بدوزيم و راه بر حل بسياري از مشكلات نبنديم. به ويژه اينكه روياي شهر الكترونيكي ديگر از پس ذهن بيرون آمده و در ميان برنامه هاي مديران جايي براي خود گشوده كه البته روشي تازه اما تاثير گذار در اداره شهري به بزرگي تهران است.
آيا مي توان از اين پس تهران را آنگونه كه بسياري مي گويند ام القراي جهان اسلام ناميد. آيا با اقدامات اخير مسئولان كه بي هيچ تعارفي تعجب همگان را بر مي انگيزد مي توان تهراني را با همان روزهاي پر از خاطراتش جان بخشيد. بر هيچ كس پوشيده نيست كه اين شهر درندشت هر روز راه بر ناهمواري جديدي مي گشايد و هيچ چشم نگراني را سر آن نيست تا به مهر بر آن راهي نو بگشايد.
تهران اين شهر پر هياهو اين ابر شهري كه در دامان البرز آرميده آيا نبايد روزي از هزاران مشكل تودرتو رهايي يابد. انگار بايد باور كرد كه تهران مانند كودكي راه رفتن از نو آغاز كرده و با توجه برخي از مسئولان زندگي تازه اي را آغاز كرده است.

اولين باري كه انسان نخستين تصميم گرفت متمدن شود تا بتواند بهتر زندگي كند، تن طبيعت لرزيد. آن شبي كه رؤساي قبيله هاي مجاور دور آتش جمع شدند تا اختراع شجاع  ترين جوان آن منطقه كه وسيله اي دايره اي شكل ساخته شده از چوب بود و با استفاده از آن مي شد وسايل سنگين را به راحتي جابه جا كرد، ببينند، تمام درختان آن نواحي از بيم آينده  تاريكشان، فرياد دردناكي كشيدند. فرياد درختان آنقدر مهيب بود كه حتي جوان مخترع كه گفته مي شود يك خرس بزرگ را از پاي درآورده است، از ترس تا صبح خوابش نبرد. اما روز بعد، اوضاع عادي شد و مردان قبايل براي زندگي راحت تر با تبر به جان بخشنده ترين آفريده هاي خدا افتادند؛ اما اين پايان كار نبود. بشر تازه فهميده بود كه مي تواند خيلي راحت تر از آنكه در گذشته زندگي كرده بود، زندگي كند و فقط كافي بود از عقلي كه مدت ها دست نخورده باقي مانده بود، استفاده كند تا راه هاي جديد براي رفاه بيشتر، تند و تند مانند امواج مغناطيسي به ذهنش خطور كند. علاقه انسان به ساخت وسايلي براي پيشرفت زندگي اش، يك امر كاملاً طبيعي بود و در اصل پروردگار اين غريزه را در فطرتش نهاده بود تا تكامل پيدا كند، اما حرصش براي نابودي آسمان و زمين توجيهي نداشت؛ همان حرصي كه شايد باعث شد قابيل، هابيل را به قتل برساند. انسان حريص براي ساختن وسايل جديد تر و در نتيجه قدرت بيشتر، دست به نابودي طبيعت زد و پاك از ياد برد كه در گذشته اي نه چندان دور حياتش وابسته به همين درختان، آسمان و دريا بود و هيچ فكر نكرد طبيعت قدرتش را داشت تا نسل او را هم مانند دايناسورها منقرض كند اما اين كار را نكرد تا اشرف مخلوقات ثابت كند چقدر شايستگي اين عنوان را داشته است!
انسان ساختن را از سورتمه و چرخ با چوب خيزران شروع كرد و كشتي، بادبان و پارو از دستاوردهاي بعدي اش بودند تا دريا را هم مانند جنگل تصاحب كند و بعدها قطار، اتومبيل و ماشين هاي بخارسوز كه دودشان چهره هاي آسمان را زشت مي كرد، از بزرگترين موفقيت هاي او به شمار مي رفت. انسان ساخت و نابود كرد تا امروز كه بر قله اين افتخار دروغين ايستاده است، اما برخلاف انتظار شادمان نيست. او كه قرن ها است علاقه اش را به طبيعت سركوب كرده، ديگر تحمل دوري را ندارد و اين بار مي خواهد با استفاده از تكنولوژي، طبيعت مرده اش را زنده كند تا از افسردگي كه در طول ساليان دراز در روحش نفوذ كرده است، رهايي يابد.
تهران در راه كسب ISO14001
براي دوستي دوباره با طبيعت، دنيا نشست فكر كرد و قوانيني را براي حفظ محيط زيست تدوين كرد و به هر شهر بزرگ دنيا كه توانست اين قوانين را رعايت كند، نشان استاندارد مديريت محيط زيست (ISO14001) را اعطا كرد. تا به حال چهل و شش شهر بزرگ دنيا اين نشان را به دست آوردند و باشگاهي به نام كلانشهرهاي داراي استاندارد زيست محيطي تشكيل دادند و قرار است در آينده اي نزديك تهران، پايتخت گربه آسيا به اين باشگاه بپيوندد. شايد اولين سؤالي كه بعد از شنيدن اين خبر در ذهن آدم به وجود مي آيد، اين باشد كه يك كلانشهر براي به دست آوردن اين استاندارد بايد چه ويژگي هايي داشته باشد. مهندس حيدرزاده، مشاور شهردار تهران در امور محيط زيست در اين مورد گفت: شهرداري كلانشهرها بايد استاندارد ISO14001 را كسب كند و اين يك استاندارد مديريت زيست محيطي است. يعني كليه فعاليت ها چه در حوزه داخل ستادي و چه خدماتي كه به شهر داده مي شود مثل جمع آوري زباله و يا كارهايي كه در زمينه فضاي سبز انجام مي شود، بايد براساس استانداردهاي زيست محيطي باشد. به طور مثال، كودها و سمومي كه در فضاي سبز مصرف مي شود، بايد از لحاظ زيست محيطي مورد تأييد باشد. در جمع آوري زباله و دفع پسماندها بايد شاخص هايي در آنها رعايت بشود. از طرفي در خود ستاد هم بايد يك سري مسائل رعايت شود يعني ميزان انرژي، سوخت و آب بايد براساس مصرف بهينه باشد. تصور كنيد چند درصد ميزان مصرف آب سرانه  داخل شهر تهران، مربوط به بخش اداري ما مي شود. در حالي كه اگر بخواهيم سرانه را تقسيم كنيم، مي بينيم كه اين ميزان را با تدابير ساده مانند استفاده از دستشويي هاي پدالي و يا سيستم چشم الكترونيك، مي توانيم كاهش دهيم. در مصرف انرژي هم، خودروهايي كه توسط شهرداري استفاده مي شود بايد داراي استاندارد زيست محيطي باشد به اين ترتيب كه خودروهاي بنزيني به صورت گازسوز و يا دوگانه سوز درآيند و تمام خودروهاي اين سازمان بايد برگه  معاينه فني داشته باشند. سيستم اداري شهر هم بايد Paperless يعني از طريق كامپيوتر باشد و به سمت شهر الكترونيك برويم. با استفاده از مديريت الكترونيكي مداركمان را بايگاني كنيم. طبيعتاً يك مجموعه لوح فشرده حجم بيشتري مي تواند نامه و كاغذ را در بر بگيرد تا يك پرونده پوشه اي. به اعتقاد مهندس حيدرزاده، تهران براي كسب استاندارد ISO14001 چيزي كم ندارد و فقط بايد به يك سري شاخص ها برسيم. نكته اينجا است كه شهرداري براي رسيدن به اين شاخص ها و در نهايت كسب استاندارد ISO14001 چه برنامه هايي دارد. حيدرزاده در اين مورد هم توضيح داد:   در فاز اول، طرح استقرار نظام مديريت زيست محيطي در شهرداري تهران در پنج منطقه شامل: مناطق 2 در شمال، 16 در جنوب، 5 در غرب، 8 در شرق و 6 در مركز تهران به اجرا درمي آيد كه اين طرح در اواخر ارديبهشت ماه شروع مي شود. در فاز دوم قصد داريم اين استاندارد را با همكاري دانشكده  محيط زيست دانشگاه آزاد اسلامي و دانشكده محيط زيست دانشگاه تهران در تمام مناطق شهرداري مستقر كنيم و اميدواريم سال آينده، همين موقع مميزي اش توسط شركت هاي معتبر بين المللي صورت بگيرد.
با اين اوصاف، بايد با استقرار نظام زيست محيطي در شهرداري تهران، كاهش هزينه ها را داشته باشيم. مهندس كاظمي، مسئول استانداردهاي زيست محيطي شهرداري با ارائه آماري گفت: هنگامي كه اين سيستم را مستقر كنيم، 14 تا 35 درصد كاهش هزينه ها را داريم و اين به خاطر كاهش مصرف منابعي كه در سازمان وجود دارد، است و مي شود اين مقدار سرمايه را به بخش هاي ديگري كه نياز دارند، اختصاص داد. در ادامه كاظمي در مورد نقش مردم در به دست آوردن استاندارد ISO14001 گفت: مردم نقشي بسيار كليدي در كسب اين استاندارد دارند براي اينكه يكي از بخش هاي ISO14001 طرف هاي ذينفع سازمان هستند و طرف هاي ذينفع سازمان شهرداري به طور مستقيم و غيرمستقيم مردم هستند و ما موظفيم يك بخشي را در سازمانمان ايجاد كنيم كه عملكردهاي شهرداري را با توجه به نظرات طرف هاي ذينفع كه همان مردم هستند در نظر بگيرد و تغييرات را بر آن اعمال كند.
كاظمي در پايان گفت كه تهران اولين كلانشهر در آسيا خواهد بود كه به اين باشگاه مي پيوندد البته شهرهايي از ژاپن، چين و تايلند هم به اين استاندارد رسيده اند اما از شهرهاي بزرگ نبوده اند.
منطقه 22، شاگرد نمونه شهرداري
از بين مناطق شهرداري تهران، منطقه 22 از همه فعال تر بود و توانست اين استاندارد را به دست آورد. روند اخذ گواهينامه ISO14001 ويرايش  1996 از اواخر سال۸۰ آغاز شد و تا سال 82 ادامه يافت و در نهايت منطقه 22 شهرداري در 22 و 23 شهرداري 82 توسط شركت گواهي دهنده DQS آلمان شعبه خاورميانه مورد مميزي نهايي قرار گرفت و براي اولين بار در سطح شهرداري هاي كشور موفق به اخذ گواهينامه سيستم مديريت زيست محيطي شد.
اين شهرداري در مميزي نهايي در تاريخ 13 و 14 دي ماه 85 موفق به گرفتن گواهينامه مجدد با ويرايش 2004 از شركت مزبور شد. ديانت، مسئول واحد محيط زيست شهرداري منطقه 22 در مورد جزئيات اين طرح گفت: خط مشي  داشتيم كه مورد تأييد مديريت بود و براساس آن اهداف خرد و كلان و برنامه ها تدوين شد و با توجه به جنبه هاي زيست محيطي منطقه، برنامه هايي ريخته شد و در اصل داشتن استاندارد به اين معنا است كه مي خواهيم در فعاليت هايمان، بهبود مستمر داشته باشيم. يعني اينكه ببينيم در كجاي فعاليت هايمان ممكن است ايرادي وجود داشته باشد و چگونه مي توانيم آن را بر طرف كنيم و در هر مرحله مميزي اين بررسي مي شود و هر سال در رابطه با فعاليتمان روش هاي جديدتري انتخاب مي كنيم تا به آن بهبود مستمر برسيم. كارهاي زيادي در زمينه خدمات دهي به شهروندان مانند سيستم جمع آوري زباله انجام شد تا توانستيم به اين استاندارد برسيم و بعد فعاليت هاي خود و پيمانكارها را كنترل مي كنيم. آموزش را سرلوحه كارمان قرار داديم كه تمام افراد، هم پرسنل خود شهرداري و هم پيمانكار بايد در رابطه با كاري كه مي كنند از لحاظ جنبه هاي زيست محيطي آموزش ديده باشند و بدانند احتمالاً در كجاي كارشان خطا وجود دارد.
ديگر اينكه سعي كرديم كاهش مصرف انرژي داشته باشيم. مثلاً يكي از شاخص هاي مهم، آبياري بوده است. سعي كرديم براي آبياري فضاهاي سبز كمتر از تانكر استفاده كنيم و آبياري را با روش هاي خاصي با لوله انجام داديم. در ضمن داشتن استاندارد ISO14001 به اين معني نيست كه ما ديگر حتما ًPAPER LESS شديم بلكه يعني داريم در جهت كاهش مصرف كاغذ گام برمي داريم. در مورد دانستن اينكه آيا اين قوانين فقط بايد در شهرداري رعايت شود و يا اينكه سازمان هاي ديگر موظف به رعايت آنها هستند، ديانت با گفتن اينكه نمي توانند روي سازمان هاي ديگر اعمال نظر داشته باشند، ادامه داد: در مورد اقداماتي كه آنها در رابطه با شهرداري انجام مي دهند، نكاتي را گوشزد مي كنيم. به طور مثال اگر اداره آب و فاضلاب بايد تصفيه خانه بزند و اين كار را انجام نمي دهد و همين باعث آلودگي محيط زيست مي شود، پيگيري مي كنيم چون داراي استاندارد ISO هستيم و خود را موظف مي دانيم كه اين را پيگيري كنيم و از آنها بخواهيم كه وظيفه شان را انجام دهند.
وقتي كه به چنين مواردي برمي خوريم، يك سؤال مدام ذهنمان را قلقلك مي دهد. موضوع اين است كه وقتي يك شهرداري توانست اين استاندارد را كسب كند و بعد از آن اهميتي به اجراي قوانين نداد، آيا آن موقع اين نشان پس  گرفتني است يا نه؟ ديانت جواب اين سؤال را اين گونه داد: حتماً. ما خودمان هر 6 ماه يك بار مميزي مراقبتي داريم كه بايد اين كارها را چك كند. بسياري اسناد و مدارك هست كه بايد آنها را به مميزين شركت هاي خارجي ارائه دهيم. حداقل يك بار در سال از طرف شركت هاي خارجي مميزي داريم كه اگر آنها عدم انطباقي در كار ما ببينند، گزارش مي دهند و مي خواهند سريع آن را برطرف كنيم وگرنه ISO از ما گرفته مي شود.
شهرداري منطقه 22 اين مراحل را براي به دست آوردن استاندارد ISO14001 طي كرده است پس بهتر مي تواند از نقش مردم در به دست آوردن اين نشان بگويد: معتقد هستيم به اينكه كشورهايي كه مسائل زيست محيطي را رعايت مي كنند، داراي اخلاق هستند. در نتيجه وقتي ما از مردم مي خواهيم زباله هايشان را تفكيك كنند در واقع سطح فرهنگمان را داريم بالا مي بريم. در زمينه جمع آوري مكانيزه  زباله اگر مردم كمك نكنند و آشغال هايشان را به جاي اينكه در فان بريزند، كنار خيابان  رها كنند، اصلاً نمي توانيم پيش برويم. ما همان طور كه براي پرسنل و پيمانكار آموزش داريم براي مردم هم آموزش داريم و سعي مي كنيم با آنها در ارتباط باشيم. تقريباً از جزئيات اين طرح باخبر شديم فقط مانده جايگاه مديران در كسب استاندارد كه به اعتقاد ديانت نقش بسيار مهمي دارند: استقرار سيستم بايد در تك تك حوزه هاي ما باشد. آن وقت هست كه بايد اين كار برايشان مفهوم داشته باشد كه بتوانند آن را از بقيه پرسنل هم بخواهند. همان طور كه عرض كردم، مستنداتي را بايد به شركتي كه به ما اين استاندارد را داده است، بدهيم و در اين مستندات بايد كار تمام واحد در آن مشخص باشد. يعني نمي توانيم كه الكي بگوييم، وظايفمان را انجام داديم. سپس همه بايد وظايفشان را انجام دهند تا بتوانيم ISO را حفظ كنيم.