وضعيت زنان و ايدز
ورود به حوزه اي كه ممنوع نيست
زهره خوش نمك
زيرذره بين
كارشناسان معتقدند انتقال بيماري ايدز در حال تغيير الگو است و روند انتقال اين بيماري به سمت عوامل جنسي تغيير يافته است. بر همين اساس تعداد مبتلايان زن به بيماري ايدز نيز رو به افزايش مي رود و زنان بسياري از طريق شوهران آلوده، اعتياد و غيره به اين بيماري، مبتلا شده اند. به گفته يك مسئول در وزارت بهداشت عمده موارد ابتلا به اچ آي وي/ ايدز در كشور در سال هاي ۱۹۸۵ تا ۹۵ از طريق خون و فرآورده هاي خوني تشخيص داده شده بود اما در فاصله كوتاهي موج دوم انتقال از طريق مواد مخدر تزريقي و استفاده از سرنگ مشترك آغاز شد و امروز پيش بيني مي شود كه با موج سوم انتقال بيماري ايدز مواجه مي شويم.
|
|
|
|
ترانه ۱۸ ساله بود كه عشق به سراغش آمد و بعد ويروسي كه نامزدش را از زندان دنبال كرده بود. مرد خواسته بود صفايي به سر و صورت داده باشد، تيغ كار كرده را برداشته و اچ آي وي را وارد خونش كرده بود. رهايي از زندان را به فال نيك گرفت تا سر به راه شود و عروس زيبايش را سر سفره عقد بنشاند. هنوز آشيانه شان برقرار نشده بود كه رؤياها بر سرشان آوار شد. «قلبم ازحلقم بيرون مي زد وقتي پشت در آزمايشگاه در انتظار پاسخ بودم و بعد هيچ نفهميدم». حالا از آن روز ۵ سالي گذشته است. بي سر و صدا به زير سقفشان رفتند تا هر روزشان را به فردا برسانند. گفتند بچه دار نشو كودكت را هم مبتلا مي كني. گفته بودند اگر مبتلا هم نشود كه نمي خواهي فرزند يتيم داشته باشي و او نخواسته بود و حالا عصبي و بي حوصله طاقت همه را طاق كرده است.
مي گويند اگر هيچ اقدام پيشگيرانه اي انجام نشود از هر ۳ كودك زاده شده از مادران مبتلا به اچ آي وي يك كودك به ويروس آلوده خواهد شد، ۱۵ تا ۲۰ درصد هنگام بارداري، ۵۰ درصد هنگام زايمان و ۳۳ درصد طي شيردهي درازمدت مبتلا مي شوند.
دكتر آرش علايي، متخصص و فعال در مطالعات ايدز معتقد است در صورت آگاهي به آلودگي مادران باردار مي توان به طور كامل از ابتلاي فرزند جلوگيري كرد و دادن اين نوع مشاوره ها به اين بيماران تنها آنها را نااميد تر مي كند مي گويد: «وظيفه ما تنها مداواي اين افراد نيست وضعيت روحي، رواني خانوادگي و اجتماعي آنها را هم بايد در نظر گرفت.»
«آگاهي زنان حامله و دختران نوبالغ مبتلا به انواع مختلف از روش هاي كاهش خطر انتقال به نوزادان مانند داروهاي ضد ايدز، زايمان هاي سالم تر و روش هاي سالم تر شيردهي نوزادان مي تواند ميزان انتقال را كاهش دهد. تمام مادران مبتلا به ايدز نيازمند معالجه، مراقبت و حمايت هستند. آنان نياز به اطمينان دارند كه خود و فرزندانشان زندگي طولاني و سالمي داشته باشند و لازمه اين كار تضمين معالجه، مراقبت و حمايت مادران است و دسترسي به غذاي مقوي و مراقبت بهداشتي مناسب كمك مي كند كه كودكان آلوده زندگي طولاني، سالم و شاداب تري داشته باشند.» اين بخشي از جزوه اي است كه صندوق كودكان سازمان ملل براي نمايندگان مجلس تهيه كرده بود تا بدانند هر گام آنها چه تأثيري در حفظ سلامت جامعه دارد. آمارها مي گويند از ۱۳ هزار و ۴۰ نفر مبتلا (براساس آمار رسمي) ۶/۴۷ درصد را افراد بين ۱۵ تا ۳۴ سال تشكيل مي دهند و داده هاي جهاني سن ابتلاي دختران را ۱۵ تا ۲۴ سال نشان مي دهند. اما كارشناسان تعداد مبتلايان را تا ۱۰۰ هزار نفر تخمين زده اند.
براساس همين آمارها ۶/۹۴ درصد مبتلايان مرد و ۴/۵ درصد زن هستند. اين به معناي آن نيست كه زنان كمتر در معرض خطر بوده اند اطلاعات به دست آمده از تحقيقات متفاوت نشان مي دهد كه در تماس جنسي بين زن و مرد، زنان به ميزان دو برابر مردان امكان دريافت ويروس از مرد آلوده دارند تا مردان از زن آلوده خود. اگرچه در حال حاضر تعداد زنان مبتلا كمتر از مردان به نظر مي رسد اما با توجه به اين كه راه انتقال در زنان بيشتر جنسي است و با توجه به سهم ۶۲ درصدي ايدز از اعتياد و تعداد ۱۴۵ هزار معتاد تزريقي در حالي كه ۷۰ درصد مجرمان مواد مخدر ورودي به زندانها متأهل هستند حدود ۱۱ هزار خانواده و همسر اين مردان در معرض خطر ابتلا قرار دارند.
زنان جوان به طور ويژه مستعد ابتلا هستند. در بعضي از كشورهاي در حال توسعه، به ويژه كشورهاي زير صحراي آفريقا زنان جوان دو برابر مردان جوان در معرض خطر قرار دارند و به طور سرانگشتي در ازاي هر مرد، ۵ دختر مبتلا به اچ آي وي وجود دارد.
اين در حالي است كه دختران نوبالغ و زنان به حمايت همسران، خانواده و جوامع خود نياز دارند تا بتوانند از اچ آي وي و ديگر عفونت هاي آميزشي جلوگيري كنند. جلوگيري از تبعيض و بي عدالتي نسبت به زنان و دختران، آموزش مهارت هاي زندگي و آگاهي هاي ضروري در مورد مسائل جنسي و بيماري هاي آميزشي آنان و فرزندانشان را در مقابل اچ آي وي محافظت مي كند.
اما مردان و پسران نوبالغ براي قبول مسئوليت در قبال رفتارهاي جنسي خود به تحصيلات، آموزش مهارت ها و مشوق هايي نياز دارند. آنها بايد بدانند كه ديدگاه و رفتارهاي منفي نسبت به زنان و دختران فرد را بيشتر در معرض خطر قرار مي دهد و اين شامل خود آنان و فرزندانشان هم مي شود. جوانان براي اين كه بتوانند در مورد توليد مثل آگاهانه تصميم بگيرند بايد به يك دسته از خدمات اساسي مثل آزمايش و مشاوره محرمانه دسترسي داشته باشند كه البته هنوز دسترسي به اين مهارت ها و امكانات آموزشي براي همه نوجوانان و جوانان ما فراهم نشده و هنوز وسايل ارتباط جمعي به ويژه تلويزيون كه مسئوليت بزرگي را در اين زمينه برعهده دارد به صورت مستمر و كاربردي به آن نپرداخته است اگر چه برنامه هاي مقطعي و گاه خوب و گاه هراس برانگيز هم از اين رسانه پخش شده اما جامعه نيازمند كاري فراتر از اين است و به گفته علايي با ترساندن جامعه و برنامه هاي مقطعي به نتيجه نمي رسيم. مي گويد: چرا در بين برنامه هاي پرطرفدار مثل مسابقات جام جهاني در مورد ايدز كاري نمي شود.
در مسابقه بين ايران و مكزيك زماني كه شش دانگ حواس ميليون ها نفر از ايرانيان به جزئيات بازي و حركات بازيكنان در زمين بود جمله اي از زير تصوير رد شد كه آماري از وضعيت ايدز در جهان ارائه مي داد. اگر چه همين هم غنيمت بود اما مسئولان و فعالان ما در مبارزه با ايدز بهتر مي دانند كه ما نيازمند چه اطلاعاتي هستيم و آمارهاي كلي تأثير چنداني بر بينندگان نخواهد داشت بنابراين شايد بايد اين را ضعف برخي سياست گذاران وزارتخانه مسئول دانست كه مشاوره لازم را به همكارانمان در صدا و سيما براي انتخاب اطلاعات آموزشي تر نداده اند.
كارشناسان معتقدند انتقال بيماري ايدز در حال تغيير الگو است و روند انتقال اين بيماري به سمت عوامل جنسي تغيير يافته است. بر همين اساس تعداد مبتلايان زن به بيماري ايدز نيز رو به افزايش مي رود و زنان بسياري از طريق شوهران آلوده، اعتياد و غيره به اين بيماري، مبتلا شده اند. به گفته يك مسئول در وزارت بهداشت عمده موارد ابتلا به اچ آي وي/ ايدز در كشور در سال هاي ۱۹۸۵ تا ۹۵ از طريق خون و فرآورده هاي خوني تشخيص داده شده بود اما در فاصله كوتاهي موج دوم انتقال از طريق مواد مخدر تزريقي و استفاده از سرنگ مشترك آغاز شد و امروز با توجه به تعداد زيادي جواناني كه رفتارهاي پرخطر جنسي دارند، پيش بيني مي شود كه با موج سوم انتقال بيماري ايدز مواجه مي شويم. بر اساس اعلام دفتر سازمان ملل در ايران، بيشترين افراد مبتلا به ويروس ايدز در گروه سني ۲۵ تا ۳۴ سال قرار دارند كه تقريباً ۴۰ درصد كل مبتلايان به اين بيماري را در ايران شامل مي شود. اين در حالي است كه بيشتر برنامه هاي دولت براي كنترل بيماري ايدز بر گروه هاي خاص مانند معتادان تزريقي متمركز شده است اگرچه به دليل همين تغيير الگو وزارت بهداشت برنامه جامع اطلاع رساني ايدز را تهيه و در اواخر سال گذشته براي بررسي و تاييد مفاد آموزشي آن به شوراي عالي انقلاب فرهنگي ارسال كرد تا با ۳ ميليارد تومان بودجه اي كه به مبارزه با ايدز اختصاص داده شده فعاليت جديدي را در اين زمينه آغاز كند.
در اين برنامه نحوه آموزش براي گروه هاي مختلف و از طرق مختلف مشخص شده تا بر اساس نياز جامعه و سطح آگاهي مردم، مطالب آموزشي مختلفي در سطح مدارس، دانشگاه ها، مطبوعات و رسانه هاي ارتباط جمعي و... منتشر مي شود كه بر اساس همين برنامه ها نيز بودجه هاي آموزشي در مورد بيماري ايدز تعيين مي شوند.
مدير برنامه مشترك ايدز سازمان ملل متحد، مي گويد: «اگر اقدامات انجام شده براي پيشگيري از ايدز را در همين سطح نگه داريم تا ۱۵ سال آينده، ۳۵۰ هزار مرگ و مير به علت ايدز خواهيم داشت.» علايي با اشاره به اين كه تعداد معتادان تزريقي ما حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر است در حالي كه رابطه جنسي به اين تعداد محدود نمي شود مي گويد: «تاكنون بيشتر روي اين گونه افراد كار شده كه موفق هم بوده است در حالي كه ما با تعداد بالاي جمعيت جواني روبه رو هستيم كه اگرچه سن ازدواجشان بالا رفته اما غريزه جنسي در آنها نمرده است. ترس از مراجعه به كلينيك ها بدون زير سؤال رفتن، نگراني براي طرح رسمي وجود روابط جنسي در جامعه و برخورد قهري با اين مسائل، نگراني از ترد شدن و انگ خوردن و... همه موجب كاهش امكان شناسايي افراد مبتلا و در نتيجه ضعف در آموزش ها و جلو بردن برنامه پيشگيري مي شود. در حالي كه اگر به طور مثال زن باردار از همان ابتدا با الزامي شدن برخي آزمايشات متوجه آلودگي خود شده باشد درصد انتقال به شدت كاهش مي يابد.»
انتقال ويروس از طريق مادر به جنين دليل ديگري براي توجه بيشتر به آسيب پذيري زنان و زنگ خطري است در افزايش آمار كودكان آلوده و مبتلا به ايدز. يكي از اهداف توسعه هزاره سازمان ملل و به تبع آن فدراسيون بين المللي تنظيم خانواده كه ايران رياست منطقه اي آن را بر عهده دارد حق دسترسي آحاد مردم به خدمات و مراقبت هاي بهداشتي باروري با كيفيت و به ويژه مراقبت هاي دوران بارداري، زايمان و شيردهي مادران است. حق دسترسي آحاد مردم به خدمات، آموزش ها و وسايل پيشگيري از بارداري، حق برخورداري از عدالت و رهايي از هرگونه انگ و تبعيض به ويژه نسبت به بيماران و كساني كه با اچ آي وي ايدز زندگي مي كنند، حق رازداري و افشا نشدن وضعيت سلامت و بيماري فرد بدون موافقت وي، آموزش مردان و تقويت مشاركت آنان در كليه ابعاد زندگي اجتماعي و خانوادگي و... از ديگر اهداف توسعه هزاره به شمار مي رود كه در برنامه چهارم توسعه كشور نيز به آن پرداخته شده است.
اما عبدالله ويد رئيس جمهور سنگال معتقد است مبارزه با ايدز قبل از هر چيز به معناي بحث درباره آن و شكست سكوت است پس از آن بايد بر تعصبات اعمال شده بر بيماري و رنج هاي ناشي از آن غلبه كرد و سپس اطلاع رساني كرد، آگاهي ها را افزايش داد، آموزش داد و براي جلوگيري از منزوي شدن بيماران تسهيلات پزشكي، رواني و اجتماعي را مهيا ساخت.
در حالي كه از اولين تجربه مصرف مواد مخدر تا تبديل آن به مصرف تزريقي ۲ تا ۱۲ سال طول مي كشد و بيشتر تزريقي ها از سن ۲۰ تا ۲۹ سالگي شروع به استفاده مشترك از سرنگ و سوزن مي كنند اين امر در بين زناني كه مواد مخدر تزريقي استفاده مي كنند، شيوع بيشتري داشته است. به گفته رئيس مركز مديريت بيماري هاي وزارت بهداشت پديده خودفروشي همچنان در پرده باقي مانده و آماري از تعداد اين زنان و وضعيت بهداشتي آنها به ويژه به لحاظ آلودگي به ويروس ايدز در دسترس نباشد. به همين دلايل اين زنان از خدمات درماني دور مانده و از مراجعه به مراكز بيماري هاي رفتاري پرهيز جدي مي كنند.
علايي مي گويد: «كار كلينيك هاي مثلثي كه از بهترين تجربه ها در ايران، منطقه و جهان به شمار مي رود همين است. اين كلينيك ها در دو بخش فعاليت مي كنند؛ افرادي كه هنوز مبتلا نشده اند اما داراي بيماري هاي مقاربتي يا جنسي هستند مثل كساني كه تعدد شركاي جنسي دارند و معتادان. اين كلينيك ها براي تمام افراد مراجعه كننده خدمات پزشكي، درماني و تشخيصي ارائه مي دهند. برنامه كنترل بيماري هاي مقاربتي ، درماني، دادن وسايل حفاظتي براي كساني كه اعتياد دارند، تعويض سرنگ، دادن متادون، انجام تست اچ آي وي براي مبتلايان تشخيص بارداري، تشخيص عفونت هاي همراه، كليه خدمات پزشكي از سرپايي تا بستري، آموزش هاي مرتبط به فرد، خانواده، اطرافيان و خدمات مشاوره اي. ولي چند نفر مي دانند اين كلينيك ها كجا قرار دارند. از يك طرف اطلاع رساني در مورد اين كلينيك ها ضعيف است و از سوي ديگر از كل كلينيك هاي مثلثي كشور تعداد انگشت شماري فعال هستند در حالي كه براي مبارزه عليه اين ويروس بايد ارگان ها، سازمان ها و نهادهاي درگير با مسأله و افراد كليدي مذهبي، سياسي و همچنين خود مردم با هم و هماهنگ كار كنند. با انكار نكردن بيماري از سوي مسئولان اين تابو شكسته مي شود.
او معتقد است همه فعاليت ها عليه ايدز بايد يكسان سازي كيفي شوند و يك گروه مستقل و متخصص به پيمايش طرح ها بپردازند. در حالي كه در حال حاضر هيچ كدام از برنامه ها مورد ارزيابي قرار نمي گيرند.
اپيدمي ايدز در ايران از اواسط دهه ۷۰ از زندان ها شروع شد و خيلي زود پايگاه هاي ديده ور ايجاد شدند تا خون زندانيان، راننده هاي كاميون و بيماران عفوني را براي آگاهي از وجود ايدز مورد آزمايش قرار دهند. اين پايگاه ها در زندان هاي آب حيات كرمان، كرمانشاه و شيراز هم ايجاد شدند و نتيجه تعداد زيادي از آزمايش ها كه ۴ مورد آن در كرمانشاه، محل زندگي علايي بود مثبت درآمد. دو سال بعد او و برادرش كاميار كه تازه تحصيلات پزشكي خود را به پايان رسانده بودند اطاقي را در دانشگاه پزشكي اين شهر گرفتند تا روي پرونده ۴۰۰ زنداني تحقيق كنند. اغلب مبتلايان هيچ مشاوره اي در مورد اچ آي وي نگرفته و با همين وضعيت داخل جامعه شده بودند. وقتي به سراغشان رفتند برخي يا دست به خودكشي زده و يا از سوي خانواده ها طرد شده بودند و وقتي نماينده كرمانشاه در مجلس ساخت بيمارستان ويژه مبتلايان را طرح كرد مورد اعتراض مردم قرار گرفت و صندلي خود را در دور بعدي مجلس از دست داد. اما بعد از اين كه نتايج آزمايش ۳۵ نفر از زنان و كودكان آنها مثبت شد مردم وحشت زده به اين مخالفت ها پايان دادند. در دهه ۸۰ سازمان زندان ها فعاليت در زمينه برنامه هاي اچ اي وي را آغاز كرد كه از جمله آنها مي توان به فعاليت هاي كاهش آسيب در زندان ها و كلينيك هاي مثلثي اشاره كرد. شروع اقدامات بد نيست ولي پيگيري و كيفيت سازي اقدامات نياز به زمان دارد.
او به «حنا علم» خبرنگار يك خبرگزاري خارجي گفته بود: ۴ سال پيش صحبت در مورد وسايل محافظتي در ارتباط جنسي، شدني نبود در حالي كه امروز ما مي توانيم به راحتي در اين مورد صحبت كنيم و من مداوم تكرار مي كنم كه از اين وسايل استفاده كنيد...
|