نگاهي به نقش والدين در موفقيت هاي تحصيلي و رفتاري فرزندان
والدين هوشيار، فرزندان كامياب
مهتاب صفرزاده خسروشاهي
|
|
|
|
نقش و جايگاه مدرسه به عنوان مهمترين شاخص جهت آموزش و پرورش و موفقيت دانش آموزان انكارناپذير و حياتي است، اما نمي توان جايگاه والدين و ضرورت مشاركت آنها در آموزش و پرورش و موفقيت كودكان را نيز ناديده گرفت؛ نقشي حياتي و تاثيرگذار كه بي شك بدون مشاركت والدين بخشي از اهداف آموزشي و پرورشي ناكام مانده و كودكان نيمي از آموزش هاي لازم را دريافت نمي كنند.
پژوهشگران دپارتمان آموزش و علوم تربيتي دانشگاه ميشيگان و دپارتمان آموزش و علوم تربيتي دانشگاه جان هاپكينز، مواردي را به عنوان نكات كليدي براي برقراري ارتباط بيشتر و بهتر والدين و اولياي مدرسه و والدين و كودكان ارائه كرده اند كه با آنها آشنا مي شويم.
پژوهش ها نشان مي دهد دانش آموزان 70درصد از زمان مفيد خود را خارج از منزل و عمدتاً در مدرسه و يا مراكز آموزشي- تفريحي مي گذرانند كه اين رقم خود به تنهايي گوياي اهميت برنامه ريزي درست براي آموزش و پرورش دانش آموزان است.
يكي از نكاتي كه بسياري از پژوهشگران علوم تربيتي بر آن اتفاق نظر دارند، آموزش بر مبناي برنامه ريزي صحيح و از سن پايين است. از طرفي بخش عمده اي از آموزش نيز در منزل به اجرا درمي آيد؛ به عبارتي والدين خواسته يا ناخواسته تكميل كننده و يا مختل كننده آموزش هاي ارائه شده در مدرسه هستند، بنابراين والدين نيز به همان اندازه و يا شايد در مواردي بيشتر از اولياء مدرسه در آموزش و پرورش كودكان دخيل هستند و اين يكي از دلايل و لزوم تسلط والدين بر مسائل درسي و لزوم ارتباط مستمر آنها با مدرسه فرزندشان است.
حضور والدين
قريب به اتفاق پژوهشگران بر اين باورند كه والدين نقش مهمي در روند فراگيري و آموزش و پرورش دانش آموزان داشته و ارتباط آنها با اولياء مدرسه يكي از واجبات امر آموزش است، بنابراين معتقدند كه
۱ - عدم حضور والدين و ارتباط مستمر آنها با اولياء مدرسه يكي از بزرگترين معضلات آموزشي و موثرترين عامل جهت ايجاد اختلال در روند آموزش است.
۲ - پژوهش ها نشان مي دهد ارتباط مستمر اولياء دانش آموزان با اولياء مدرسه اثرات مثبتي به اين شرح به دنبال دارد:
* افزايش موفقيت تحصيلي دانش آموزان با كسب نمرات بالا، موفقيت در آزمون هاي مختلف به ويژه آزمون هاي سنجش هوش و استعداد تحصيلي و در نهايت رشد و بالندگي شخصيتي دانش آموز.
* علاقه به درس و مدرسه و توجه دقيق به مسائل آموزشي- تربيتي از سوي دانش آموز.
* افزايش چشمگير انگيزه دانش آموز براي فراگيري مباحث درسي و به دنبال آن كاهش خطر ترك تحصيل دانش آموز.
* كاهش چشمگير امكان روي آوردن دانش آموز به مواد مخدر، سيگار، قرص هاي روان گردان و... در سن بلوغ و پس از آن.
* تعادل رفتار كودك و جلوگيري از بروز رفتارهاي نابهنجار به ويژه بيش فعالي در كودكان.
۳ - تحصيلات بالاي والدين موفقيت كودك را تا دو برابر افزايش مي دهد: كه اگر تحصيلات بالاي والدين با ارتقاء سطح اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي همراه شود (كه معمولاً نيز اين طور هست) احتمال موفقيت كودك تا ده برابر افزايش مي يابد.
۴ - به هر ميزان والدين روي مسئله آموزش و پرورش فرزندشان حساسيت بيشتري داشته باشند - حساسيت به جا و منطقي- به همان ميزان فرزند موفق تري خواهند داشت.
۵ - ارتباط والدين با اولياء مدرسه بايد ارتباط مستمر و دوستانه باشد. اين ارتباط بايد در همه سطوح شامل تصميم گيري در مسائل آموزشي- پرورشي، مشاركت هاي اقتصادي، فرهنگي و... جلوه گر شود. به عبارتي ارتباط اوليا با مدرسه بايد در حدي باشد كه كودك واقعاً مدرسه را خانه دوم خود دانسته و در مدرسه احساس اطمينان و آرامش كند.
۶ - توقع و انتظار والدين بايد به طور صحيح، كامل و واضح با كودك در ميان گذاشته شود تا كودك بر همان اساس، حركت كند.
۷ - والدين دانش آموزان موفق همواره برنامه ريزي دقيقي دارند، برنامه اي كه روي اجراي آن نيز تاكيد دارند. اما والدين كودكان ناموفق يا برنامه ريزي صحيحي ندارند و يا اين كه اصراري بر اجراي برنامه ها نداشته و خود نيز دچار سهل انگاري هستند. بنابراين براي موفقيت تحصيلي دانش آموزان بايد اولاً با برنامه ريزي صحيح، هدف ها را مشخص كرد و ثانياً روي اجراي دقيق و كامل برنامه ها تاكيد كرد.
باورهاي والدين، موفقيت فرزند
سه عامل به عنوان مهمترين عوامل جهت موفقيت تحصيلي دانش آموزان مطرح است كه از اين عوامل با نام باورهاي والدين يا اهداف والدين ياد مي كنند:
* باور والدين و مشخص كردن نكات مهم و با اهميت در زندگي و انتقال اين باورها و اعتقادات به كودك، با شيوه اي صحيح و منطقي، كودك را در جهت گيري ها و رفتارهايش ياري مي هد. به طور مثال اگر تحصيل، موفقيت تحصيلي و تحصيلات بالاي فرزند براي والدين از اهميت ويژه اي برخوردار است، بايد اين باور به شيوه اي درست و منطقي براي كودك شرح داده شود تا كودك بفهمد كه براي والدين او، موفقيت تحصيلي جايگاه ويژه اي دارد، تا بر همين اساس گام بردارد.
* عقيده و باور والدين درباره هر موضوعي بايد ابتدا در رفتار خود آنها جلوه گر شود. والديني كه از دروغگويي بيزارند و دوست ندارند فرزندشان اين خصلت زشت را بياموزد، بايد اين باور را به طور عملي نشان بدهند.
* اگر والدين عقيده دارند كه ارتباط و حضور مستمر آنها در مدرسه فرزندشان باعث موفقيت تحصيلي او مي شود، بايد اين عقيده را اجرا كنند. به اين معني كه با برقراري ارتباط موثر و مناسب با اولياء مدرسه فرزندشان باعث فراهم كردن زمينه مناسب براي موفقيت فرزندشان شوند.
بنابراين باورهاي والدين و انتقال اين باورها با شيوه اي درست و منطقي به فرزند، او را در جهت گيري ها و يافتن مسير صحيح ياري مي كند.
شيوه حضور و مداخله والدين
پژوهشگران بر اين باورند كه عمده ترين دلمشغولي والدين ناتواني آنها در انتخاب بهترين شيوه حمايت از فرزندان به ويژه در زمينه آموزش و پرورش است. از اين رو شايد توجه به اين نكات راهنماي مناسبي براي جهت گيري بهتر و موثرتر والدين باشد:
* حمايت از فرزند بايد در جهت تعليم وتربيت صحيح او باشد. اين حمايت مي تواند به شيوه هاي مختلف و در هر زمان متناسب با خواست منطقي كودكان ارائه شود.
* همگام شدن با مدرسه، به اين معني كه به جاي تك روي و بي توجهي به آموزش هاي مدرسه بايد با آموزش ها همگام شد. اگر به عقيده اولياء مدرسه باور نداريد به جاي تك روي و سرپيچي، به مدرسه فرزندتان مراجعه كنيد و با مشورت مشكل را حل كنيد. لجبازي و طفره رفتن، تنها به فرزند شما لطمه وارد مي كند.
* كودكاني كه در منزل از حمايت هاي فرهنگي چون مطالعه كتاب، رفتن به سينما، تماشاي فيلم هاي مناسب سن و روحيه خود، تفريح، ورزش و سرگرمي مناسب و... برخوردار مي شوند، بيش از همسالان خود كه چنين حمايتي ندارند، انگيزه ادامه تحصيل داشته و با اشتياق بيشتري درس مي خوانند.
* مشاركت والدين بايد هم سو و هم جهت با آموزش هاي مدرسه انجام شده و در حقيقت مكمل آموزش هاي مدرسه باشد.
* صرف هزينه به هر شكل بايد توجيهي منطقي داشته باشد. اگر توجيهي براي صرف هزينه اي پيدا نكرديد، بدانيد كه اشتباه كرده ايد!
برنامه ريزي، راهي براي رسيدن به هدف
والديني كه دوست دارند فرزندشان به شرايط ايده آل و آرماني كه در ذهن دارند، دست يابند بايد آموزش هايي را به صورت عملي و به اين شرح به مرحله اجرا بگذارند:
* هر روز برنامه ريزي كنيد، زمان خواب و استراحت، صرف وعده هاي غذايي، انجام تكاليف مدرسه، مطالعه آزاد، ورزش و تفريح، كمك كردن به والدين در امور منزل و... بايد به درستي مشخص شده و همه برنامه ها طبق برنامه ريزي از قبل تعيين شده به اجرا درآيد.
* كنترل دقيق اما نامحسوس برنامه هاي كودك به ويژه برنامه هاي فوق برنامه و برنامه هايي كه در اوقات فراغت كودك انجام شود. تماشاي تلويزيون، پرداختن به برنامه هاي غيردرسي و... بايد براساس برنامه ريزي صحيح و با محدوديت زماني مشخصي اجرا شود.
* وضعيت تحصيلي دانش آموز، وضعيت انضباطي و رفتاري او بايد به طور مرتب كنترل شود. مراجعه به مدرسه، بدون اطلاع كودك و گفت وگوي دوستانه با اولياء مدرسه بهترين شيوه كنترل نامحسوس شرايط كودك است.
* با وجود انتظار و توقع بالاي اكثر والدين از فرزند، بايد اندكي واقع بين بود. والدين بايد به خوبي نقاط ضعف و قوت فرزندشان را بشناسند تا بر همان اساس برنامه ريزي كنند، برنامه ريزي بايد در جهت رفع نقاط ضعف و قوت بخشيدن به نقاط قوت فرزند باشد.
* تشويق، مهمترين عامل جهت پيشرفت و موفقيت تحصيلي كودكان است. موفقيت هاي فرزندتان را بزرگ جلوه داده و از آن استقبال كنيد. به او نشان بدهيد كه از موفقيت او خوشحال هستيد و دوست داريد همواره به همين ترتيب فعاليت كند.
* عادت مطالعه، خواندن و نوشتن، گفت وگو و تبادل نظر دوستانه و... را در خانواده باب كنيد. با گوش كردن به صحبت هاي فرزندتان، با مطالعه كتاب و... عادت هاي خوب را عملاً به او بياموزيد.
خواسته هاي كودكان
هر چند كودكان معمولاً نيازهاي خود به ويژه نيازهاي مرتبط با مسائل درسي را كمتر به زبان مي آورند، اما مانند هر انساني خواسته ها و نيازهايي دارند كه دوست دارند والدين به آنها اهميت بدهند.
* اغلب دانش آموزان در هر مقطع تحصيلي كه باشند، دوست دارند والدين آنها از وضعيت تحصيلي شان آگاه شوند و با اولياء مدرسه ارتباط مناسبي داشته باشند. اين ارتباط به آنها اطميناني خاص مي بخشد.
* ارتباط منظم و دوستانه والدين با اولياء مدرسه، اطمينان خاطري دلنشين به دانش آموز مي دهد و باعث مي شود تا او خانه و مدرسه را جدا از هم و در مواردي مقابل هم نبيند.
* ارتباط والدين با اولياء مدرسه باعث شناسايي بهتر نقاط قوت و ضعف دانش آموز شده و بر همين اساس ياري رساندن به او معناي بهتري پيدا مي كند.
* حضور والدين در جلسات اوليا و مربيان كودك اطمينان مي دهد كه والدين به وضعيت تحصيلي او و در نهايت موفقيت تحصيلي او و يا از همه مهمتر خود او اهميت مي دهند و مانند ديگر كودكان براي والدينشان مهم هستند.
- فرزندان انتظار دارند تا والدين با ارتقاء سطح معلومات و آگاهي هايشان، نيازها، مشكلات و انتظارات آنها را پاسخ دهند تا آنها نيز به راحتي بتوانند راه درست را بيابند.
شش نكته كليدي
پروفسور جويس استين از دانشگاه جان هاپكينز به شش نكته به عنوان نكات مهم در برقراري ارتباط بين والدين و فرزندان و آموزش عملي نظم و انضباط در كار و درس اشاره كرده و مي گويد: عوامل بسياري در برقراري ارتباط مناسب بين فرزندان و والدين، والدين و اولياء مدرسه و به طور كلي هماهنگي و ارتباط بين افراد خانه و خانه و مدرسه دخيل هستند كه دليل اصلي برقراري اين ارتباط مناسب بين افراد خانواده و خانواده و اولياء مدرسه، آموزش و پرورش صحيح كودكان و در نهايت موفقيت تحصيلي آنها است.
الف) تربيت فرزند: والدين و ديگر افراد مرتبط با كودكان چه در منزل و چه در مدرسه بايد جهت گيري خود را به سمت آموزش و پرورش صحيح كودك متمركز كنند. بنابراين:
* والدين بايد با مطالعه كتاب، حضور در كلاس هاي آموزشي، مشورت با والدين موفق و... به بهترين شيوه آموزش و پرورش كودك مسلط شوند. اگرچه والدين تحصيلكرده روي فراگيري مهارت تربيت صحيح فرزند تاكيد دارند، اما لازم است تا والدين كم سواد و بي سواد نيز اين مهارت را آموخته و به آن مسلط شوند.
* برنامه ريزي خانواده بايد در جهت تربيت صحيح فرزند، حفظ سلامت روحي و جسمي او و به طور كلي حمايت صحيح و همه جانبه از كودك متمركز شود.
* خانواده بايد همپاي تغيير و تحولات ايجاد شده براي كودك حركت كند. حضور در مقطع پيش دبستاني، دبستان، راهنمايي و حتي متوسطه و دانشگاه، تحولاتي است كه فرزند بايد با حمايت والدين اين تحولات را پذيرفته و با آنها برخورد كند.
ب) گفت وگو و برقراري ارتباط: والدين موظف هستند تا ارتباطي مناسب بين تك تك افراد خانواده و خانواده و مدرسه برقرار كنند كه اين هماهنگي و ارتباط بي ترديد اثرات مثبتي بر وضعيت رفتاري- تحصيلي فرزند خواهد داشت، بنابراين:
* همواره در جلسه هاي اوليا و مربيان حضور پيدا كنيد.
* نيازهاي فرزندتان را يادداشت كنيد و هنگام حضور در جلسه ها با مدير، آموزگار يا مشاور در ميان بگذاريد.
* براساس يك جدول زماني مشخص به مدرسه فرزندتان مراجعه كنيد و از وضعيت تحصيلي فرزندتان مطلع شويد. اين ملاقات ها بايد جدا از دعوت مدرسه براي جلسه اوليا و مربيان صورت بگيرد.
ج) تعهد و متعهد بودن : تعهد والدين در قبال فرزندشان تعهدي است كه تنها محدود به صرف هزينه براي او نمي شود. اين تعهد بايد با حضور موثر و مستمر والدين در عرصه هاي مختلف زندگي فرزند به ويژه زندگي اجتماعي و تحصيلي او مشاهده شود.
- به هر نحو ممكن در فعاليت ها و برنامه هاي مدرسه فرزندتان مشاركت كنيد.
- در صورت موافقت اولياء مدرسه در برنامه هاي فوق برنامه مشاركت كنيد، حتي اگر در حد هم فكري و برنامه ريزي باشد.
- به تعهد خود به عنوان والدين فرزندتان پايبند باشيد و هيچ گاه به بهانه كار و گرفتاري از مسئوليت پدر و مادر بودن شانه خالي نكنيد. رفتار متعهدانه شما درسي عملي براي فرزند شما است.
د) تكميل آموزش ها در منزل: والدين بايد بتوانند فرزندشان را در انجام تكاليف مدرسه كمك كنند؛ حتي اگر خود نيز نمي توانند از افراد ديگر كمك بگيرند. كسب اطلاعات كامل درباره مباحث درسي، سياست گذاري هاي آموزگار و اولياء مدرسه در آموزش و پرورش و... گامي موثر جهت تكميل آموخته هاي مدرسه است.
- سياست گذاري والدين بايد در جهت آموزش و پرورش بيشتر و بهتر فرزند و موفقيت بيشتر و بهتر او جهت گيري شود.
ه) تصميم گيري: والدين موفق همواره درباره وضعيت تحصيلي و ديگر مسائل مرتبط با فرزندشان به درستي انديشيده و به درستي تصميم گيري مي كنند. اين والدين به والدين پيشگام يا رهبر معروف هستند.
- اگرچه نبايد تصميم گيري والدين جنبه تحميل و زور و اجبار به خود بگيرد، اما بايد به عنوان كليدي براي حل مشكلات فرزند مطرح باشد.
- تصميم گيري ها بايد در جهت بهتر شدن شرايط آموزشي و پرورشي فرزند جهت گيري شود.
- قاطعيت در تصميم گيري نكته مهمي است كه بايد والدين به آن توجه كنند.
و) همكاري و مشاركت: شناسايي نيازها و امكانات آموزشي مدرسه فرزندمان مي تواند ما را براي مشاركت و حضور بيشتر ياري دهد.
- آگاهي از وضعيت مدرسه فرزندمان چه از جهت نيازهاي آموزشي و چه از جهت نيازهاي ديگر چون بهداشت مدرسه، برنامه هاي فوق برنامه و... براي والدين ضروري است.
- اولياء مدرسه بايد از وضعيت اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي تك تك دانش آموزان آگاه باشند تا مشاركت شكل مناسب تري به خود بگيرد.
- مشاركت والدين در امور مرتبط با فرزندشان بايد همواره به صورت پشتيباني بجا و منطقي جلوه گر شود.
و در پايان: كودكان براي رشد و بالندگي و موفقيت تحصيلي و اجتماعي خود نيازمند مشاركت واقعي والدين و اولياء مدرسه هستند كه بي ترديد عدم حضور يكي، امكان پرواز را از كودكان سلب كرده و يا پروازي ناموفق خواهند داشت... موفق باشيد.
* اين مقاله با بهره گيري از مطالب پايگاه اطلاع رساني دپارتمان آموزش و علوم تربيتي دانشگاه ميشيگان تهيه شده است.
|