Hamshahri Newspaper

سما بابايي
حالا شصت سال از تاسيس اركستر بلديه (شهرداري) به رهبري پرويز محمود مي گذرد و اركستر بلديه شده است اركستر سمفونيك تهران كه تاكنون رهبران بزرگي را به خود ديده است؛ از روبيك گريگوريان گرفته تا مرتضي حنانه، هايمو تويبر، حشمت سنجري و فرهاد مشكات و بسياري ديگر.
اركستر سمفونيك تهران در تمام اين سال ها فراز و فرودهاي بسياري را پشت سر گذاشته است، از دوران اوجي كه بهترين نوازندگان و رهبران از سراسر دنيا در آن فعاليت مي كردند و برنامه هاي منظم و ماهانه اش هنوز در ياد بسياري مانده تا دوران ركودي كه باعث شد از اين اركستر جز ويرانه اي برجاي نماند.
در دوران نابساماني اركستر سمفونيك تهران كه امكان بهره گيري از رهبري دايمي نبود، سكانداري آن به افراد زيادي سپرده شد كه اتفاقاً برخي از آنان جزو چهره هاي نامدار موسيقي در سطح دنيا بودند، اما بسياريشان را تاب تحمل شرايط نبود و بعد از مدت كوتاهي به دلايل گوناگون از فعاليت كنار مي كشيدند و همين مساله بود كه مدير اركستر، زنده ياد فريدون ناصري را كه خود اين اواخر به علت بيماري و كهولت سن نمي توانست اين وظيفه را انجام دهد، ناگزير ساخت تا از حضور رهبران مهمان بهره گيرد؛ رهبراني كه مدتي به ايران مي آمدند، با اركستر تمرين مي كردند و مي رفتند.
رهبري ، رهبري بزرگ
اما علي رهبري نامدارترين رهبر ايراني در سطح جهان كه آمد و هدايت اركستر سمفونيك را بر عهده گرفت اميد بسياري را در دل ها زنده كرد. بسياري انديشيدند كه اين رهبر بزرگ با آن نظم مثال زدني و سابقه درخشانش آمده است تا روح تازه اي به اركستر سمفونيك تهران بدمد اما رهبري نيز نتوانست مشكلات حاكم بر موسيقي ايران و علي الخصوص اركستر سمفونيك را تحمل كندو از ايران رفت.
بعد از او بود كه نادر مشايخي به عنوان رهبر اركستر سمفونيك تهران انتخاب شد و هدايت اركستري را پذيرفت كه طي سه دهه به تدريج از هم پاشيده بود و هيچ ضرورتي نيز براي اصلاح آن احساس نمي شد.
با تمام اين اوصاف او از دهم ارديبهشت ماه امسال به طور رسمي سكانداري اركستر سمفونيك تهران را برعهده گرفت و دهم و يازدهم خرداد بعد از به تاخير افتادن چندباره برنامه اش براي اولين بار چوب رهبري اركستر را در دست گرفت.
نادر مشايخي از سال 1353 نزد پري بركشكي شروع به نواختن پيانو كرده و دو سال بعد از آن وارد هنرستان عالي موسيقي شده بود. او هم زمان با انقلاب براي ادامه تحصيل به وين رفت و به تحصيل آهنگسازي و رهبري اركستر پرداخت.
مشايخي رهبري را نزد كارب اوبسترايش، موسيقي الكترونيك را نزد كاوفمن و آهنگسازي را نزد رامايت رومن ها و بن اشتيك يكي از برجسته ترين آهنگسازان قرن بيستم فرا گرفت و در سال 1366 با درجه ممتاز از اين رشته فارغ التحصيل شد.
او البته پيش از آنكه به عنوان رهبر ثابت اركستر سمفونيك تهران انتخاب شود در سال۲۰۰۰ با اين اركستر كار كرده و چند برنامه در اتريش اجرا كرده بود كه بازتاب هاي بسيار خوبي نيز در مطبوعات موسيقايي اين كشور داشت.
نادر مشايخي اگرچه با هياهوي كمتري نسبت به رهبري آمد اما از بدو ورود خود به ايران طرح ها و برنامه هاي بسياري براي اركستر داشت. طرح هايي كه البته تحقق بسياري اشان كمي بعيد به نظر مي رسد اما مشايخي را سازشي با نااميدي نيست.
او آرام و شمرده ادعا مي كند كه مي خواهد بماند و كار كند: به قول گاندي در زندگي به هيچ چيز نمي توان اميد كامل داشت. عملي شدن طرح هاي من هم به همين شكل، اما من مي خواهم تمام تلاشم را بكنم. كسي چه مي داند شايد موفق شدم.
حالا ماه هاست كه از آمدن مشايخي به ايران مي گذرد و در اين مدت همه حتي مخالفان سرسخت او بر اين مسأله صحه مي گذارند كه اركستر سمفونيك تهران در همين مدت محدود نيز به نتايج اميدوار كننده اي رسيده است.
اما آنچه را كه نمي توان ناديده گرفت مشكلات حاكم بر اركستر سمفونيك تهران است كه همچنان باقي مانده است. مشكلاتي كه اگرچه چندان به وجود رهبر ارتباطي ندارد اما خواه ناخواه مي تواند بر روند كاري او تاثير بگذارد.
در اين ميان يكي از مهم ترين اميدهايي كه با آمدن مشايخي به وجود آمد آن بود كه بتوان با استفاده از يك رهبر دائمي كه اركستر مدت ها از آن محروم بود به اجراهاي منظم و ماهانه رسيد، اميدي كه البته هيچگاه تحقق نيافت.
مشايخي البته بارها برنامه هايي را اعلام كرد كه متأسفانه هيچ كدام اجرا نشدند و از مهم ترين آنها مي توان به اجراي اپراي مانا و ماني اشاره كرد و همچنين اجراي آثار بسياري از آهنگسازان ايراني و خارجي چون مجيد انتظامي، مصطفي كمال پورتراب، حسين دهلوي و آثاري از ساخته هاي خود مشايخي.
او نبود مكان مناسب براي اجراي اركستر سمفونيك را شبيه يك شوخي مي داند كه اركستر با آن روبه روست: فكر مي كرديم كه در نيم سال دوم بسياري از مشكلاتمان برطرف شود اما متأسفانه همچنان سياست گذاري هاي دفتر موسيقي در مورد مهم ترين اركستر سمفونيك ايران با مشكلات فراواني روبه روست.
او همچنين با اشاره به اين كه تنها سالن موجود براي اجراي گروه هاي مختلف كنسرت، تالار وحدت است مي گويد: اين سالن هم داراي ظرفيت هاي پاييني است كه قادر به جوابگويي مخاطبان نيست. امكانات لازم براي اجراي كنسرت هاي مختلف با توجه به استانداردهاي بين المللي در ايران وجود ندارد و تالار وحدت هم با توجه به كمبود سالن ميزبان برنامه هاي مختلف از سمينارها گرفته تا نمايش تئاتر افتتاحيه و اختتاميه است. بنابراين طبيعي ترين راه اين است كه مسئولان علاوه بر رسيدگي به سالن هاي ديگر يك سالن ويژه براي اركسترهاي سمفونيك تدارك ببينند چرا كه همين تالار وحدت هم نمي تواند جوابگوي برخي از اجراهاي ما باشد.
بازنشستگي نوازندگان
يكي از مهم ترين مشكلاتي كه مشايخي بعد از پذيرفتن رهبري اركستر و به يكباره با آن روبه رو شد به ميان آمدن بحث بازنشستگي نوازندگان اركستر بود. نوازندگاني كه بسياريشان قسمت اعظم عمر حرفه اي خود را در آن گذرانده بودند.
البته در اين ميان دفتر امور موسيقي اعلام كرد كه با حضور نوازندگان بازنشسته در اركستر مشكلي ندارد اما حقوقي كه به آنها تعلق مي گيرد همان حقوق بازنشستگي خواهد بود كه اين به هيچ عنوان امكان پذير نبود.
مساله بازنشستگي نوازندگان اركستر در حالي به ميان كشيده شد كه در اين سال ها هيچ نوازنده اي براي برخي از سازها تربيت نشده بود ضمن آن كه اين مساله مي توانست موجب از دست دادن تعداد زيادي نوازنده شود كه بدون شك هيچ جايگزيني براي آنان وجود نداشت.
مسئولان ارشاد در حالي مساله بازنشستگي نوازندگان اركستر سمفونيك را مطرح كردند كه ميانگين سني بسياري از نوازندگان اركسترهاي بزرگ دنيا بالاست و نوازندگان جوان به عنوان نوازنده دوم در اين اركسترها مشغول كار و تمرين هستند و در صورت به وجود آمدن مشكلي براي نوازندگان اصلي به عنوان رزرو مشغول به كار مي شوند.
اين مساله اما با واكنش هاي بسياري از اهالي موسيقي روبه رو شد و در اين باره مشايخي عنوان كرد: نوازنده هاي بازنشسته مي توانند به صورت پروژه اي با اركستر سمفونيك همكاري كنند، ضمن آن كه از اين افراد مي توان در جاهايي چون اركستر سمفونيك جوانان به عنوان استاد و راهنما بهره برد .
البته در كنار اين موضوع نبايد اين مساله را نيز فراموش كرد كه هم اكنون جمعيت بسيار بزرگي از جوانان موزيسين در كشور وجود دارند كه از دانشگاه ها، كنسرواتوارها و حتي آموزشگاه هاي موسيقي فارغ التحصيل شده اند و اتفاقاً بسياري از آنان در سطح علمي خوبي نيز قرار دارند كه امكان استفاده از آنان وجود ندارد. در اين ميان مشايخي طرح راه اندازي اركستر جوانان را داد؛ طرحي كه البته كمي خوش بينانه به شمار مي رفت چرا كه در كشوري كه هنوز اركستر سمفونيك آن علي رغم اهميت بسيار زيادي كه دارد با چنين مشكلات عديده اي دست و پنجه نرم مي كند ديگر انجام كارهاي جنبي نوعي تشريفات به شمار مي رود.
سفر به آلمان
با آمدن مشايخي، اركستر سمفونيك تهران سرانجام بعد از سال ها اولين اجراي خارجي خود را از سر گذراند و به موفقيت هايي هم دست پيدا كرد. اين اركستر با شركت در جشنواره موسيقي شرق توانست در شهرهاي بسياري چون اوسنابروك، نوي هاردنبرگ و برلين خوش بدرخشد و استقبال پرشوري كه از برنامه هاي آن شد بسيار اميدواركننده بود.
اجراي قطعه اي از آورو پرت با نام شرق و غرب براي سازهاي زهي، سمفوني شماره 25 موتزارت كه از قطعات آشناي اوست، قطعه اي از موتزارت براي ويولون و ويولا و همچنين اجراي قطعه فيه مافيه از جمله قطعات اجرايي اركستر در اين جشنواره بود كه همگي با استقبال بسيار فراواني روبه رو شدند.
رومئوو ژوليت اثر چايكوفسكي، سمفوني شماره 7 بتهوون، سوئيت ايراني در چهار موومان با نام هاي لالايي مازندراني، رقص قشقايي، يك حمومي و رقص تركمن از حسن رياحي و اثري از فرانك زاپا از ديگر آثار اجرا شده توسط اركستر سمفونيك تهران در اين جشنواره بود.
مشايخي در اجراهاي آلمان قطعات تركيبي را در ابتداي برنامه قرار داده بود و سپس موسيقي غربي و در آخر موسيقي شرقي را انتخاب و بدين ترتيب بر امكان گفت وگو در موسيقي تاكيد بسياري كرده بود. او البته به تلفيق موسيقي اصيل ايراني و موسيقي مدرن نيز اعتقاد دارد: برخلاف تصور عمومي من فكر مي كنم كه موسيقي اصيل ايراني داراي هارموني بسيار زيادي است ضمن آن كه نبايد فراموش كرد كه موسيقي چندصدايي نيز برگرفته از موسيقي تك صدايي است و اين دو نوع موسيقي مي توانند در كنار همديگر قرار بگيرند.
او البته در گذشته نيز اين تجربه را تكرار و در جشنواره سن پولتن آثاري تلفيقي با استفاده از آثار حسين عليزاده اجرا كرده بود كه بسيار نيز مورد توجه واقع شده بودند.
هانس يورگن فيليپ شهردار اوسنابروگ كه اركستر سمفونيك تهران يكي از موفق ترين اجراهاي خود را در آن شهر پشت سر گذاشت، با توجه به دشواري هاي اين برنامه خاطرنشان كرد: تا امشب باور نمي كردم كه اركستر سمفونيك تهران در اوسنابروك كنسرت خواهد داشت.
مايكل درير، مدير هنري جشنواره شرق نيز به ستايش موسيقي اجرا شده توسط اركستر سمفونيك تهران پرداخت. دانيل بارنبويم موسيقيدان نامدار و فعال صلح نيز پيام كوتاهي به مناسبت اجراي اركستر سمفونيك تهران در آلمان ارسال داشته بود كه در بروشور كنسرت به چاپ رسيد.